Si había algunha dúbida sobre o deporte, sobre o tema das seleccións, sobre a súa relación coa política, os que vimos estes días demostráronnos por undécima vez que van da man. Como nos ensinaron, ás veces convén traballar en silencio, xa que axiña que como a lebre se levanta, algúns ladrarán de rabia, un monstro de sete cabezas perigoso como unha lebre.

No congreso celebrado en Pamplona o pasado 28 de decembro, a Federación Vasca de Pelota Vasca aprobou a pertenza a pleno dereito da comunidade internacional e mesturáronse a alegría duns e o enfado doutros. Algúns aplausos, porque a decisión significa que se deu un gran paso cara á oficialidade da selección vasca, xa que é posible que por primeira vez na súa historia participe no Campionato do Mundo de Pelota 2026, e si non é posible, en 2030, que se disputará en Bilbao e Gernika-Lumo. O resto dos insultos, porque o presidente do Goberno español, Pedro Sánchez, encartouse “aos desexos dos nacionalistas”, abrindo as portas a unha selección vasca “independente”.

A Federación Vasca, prudente pero optimista

O 1 de xaneiro de 2023 entrou en vigor a Lei 39/2022 do Deporte. Está nese documento –48. Punto 2.– Parágrafo que pode supor a oficialidade da selección de pelota. Di textualmente: “As federacións deportivas autonómicas poderán participar directamente no ámbito internacional si a federación internacional previse a súa participación”. Para iso deberán cumprir polo menos un dos dous requisitos que recolle a lei: “Posuír modalidades ou especialidades deportivas radicadas historicamente e socialmente na Comunidade Autónoma; ou antes da constitución da Federación Española, si a Federación Autonómica xa formaba parte da Federación Internacional”. Precisamente, a pelota percorreu o camiño até os cimentos, e o surf pode facer o mesmo no ano de fundación da federación, co obxectivo de destacar os dous deportes que ocuparon case toda a súa atención.

Pero a última palabra téñena as institucións españolas: “Para que as federacións autonómicas poidan participar nas competicións oficiais internacionais é necesario un acordo co Consello Superior de Deportes (CSD)”, que, lembremos, é unha organización dependente do Goberno de España.

Quizá por iso fala con prudencia, pero con bastante optimismo o presidente da Federación Vasca de Pelota Vasca, Gotzon Enbil, preguntado pola decisión do CSD: “Non creo que poida facer nada, cando fixemos a petición na Federación Internacional, dixemos que a nova Lei do Deporte aceptaríanos e, por tanto, dariamos o paso para facer a petición”, dixo á xornalista de Naiz, Oinatz Aizpuru. E engade: “O Consello Superior de Deportes non nos dixo que non podiamos facelo, senón que seguirían o noso proceso. A Lei permítenos, a Federación Internacional recoñécenos; o Consello Superior de Deportes de España só pode dicir que somos socios”.

Con todo, a Federación Vasca alertou: “Algunha federación pode recorrer”. Non deu ningún nome, pero todas as miradas dirixíronse á española. Máis aínda, vendo o que sucedeu na reunión internacional celebrada en Pamplona o pasado 28 de decembro. Julián García Angulo, presidente da Federación Española de Fútbol, non foi convocado porque a Federación Internacional ten aberto un expediente contra el, tras unha denuncia da Confederación Árabe de Pelota Vasca, polas manifestacións ofensivas do representante español contra o pobo árabe. De feito, a Federación Internacional retívolle o dereito a votar sobre o tema das seleccións, pero non así a Federación Española, que tiña a posibilidade de nomear e votar a un dos outros tres membros da Comisión Xestora. Con todo, foi enviado a Pamplona Jorge López, sobriño de García Angulo, quen non tiña a condición oficial de delegado. Por iso non lle deixaron entrar.

Tal e como subliñou a Federación Internacional de Fútbol, as decisións tomadas na votación tomáronse por ampla maioría. A favor votaron Arxentina, Venezuela, México, Francia –si, Francia tamén– e Perú. Chile foi o único que votou en contra da proposta, mentres que Costa Rica se abstivo. España ten unha gran cantidade de votos ponderados, é moi posible que si participase na votación o non saíse adiante, o que ha enfurecido aínda máis. “Isto é unha ditadura”, dicía López, cando non lle permitiron entrar na sala.

Ante o enfado da Federación Española, o presidente da Federación Internacional, Xavier Cazaboun, nacido en Biarritz e nacionalizado mexicano, chamou a todas as partes a buscar unha solución: "Hai que baixar o termostato do complot e do protagonismo, e ver as cousas tal e como son. O po non desaparece nin sequera si escóndese baixo a alfombra. Desapareceu o problema? Non. O primeiro que terían que facer é aparcar interéselos partidistas e reunirse ao redor da mesa para dar saída a un conflito que durou 30 anos. O que o noso deporte necesita é a unidade". Sinala que a actitude dunha federación non pode condicionar a traxectoria da internacional e engade: "o noso deporte chámase 'pelota vasca'".

“Defenderemos os dereitos de España”

Como era de esperar, tras a aprobación da Federación Internacional de Pelota como membro de pleno dereito da federación vasca, organizacións deportivas, partidos políticos e medios de comunicación españois comezaron unha ofensiva contra a decisión. A Federación Española de Pelota, por exemplo, anunciou que recorrerá ante o Tribunal Constitucional esta "inxustiza nacionalista" que considera inxusta.
"Utilizaremos todas as ferramentas legais ao noso alcance para defender os dereitos de España", dixo Julián García Angulo, quen cualificou o procedemento da Federación Internacional de Pelota Vasca como "irregular e confuso". Nun comunicado da Federación Española de Fútbol (RFEF) sinálase que a decisión será recorrida ante os Tribunais e o Tribunal de Arbitraxe Deportiva. Nese camiño, contará co apoio do Comité Olímpico Español e da Asociación Española do Deporte (ADESP).

A Federación Española tamén advertiu ao Consello Superior de Deportes do Estado español: "Esperamos que utilice o criterio de prudencia e que non ratifique os acordos adoptados pola asemblea da Federación Internacional ata que todas as instancias legais fagan pública a súa palabra", engadiu.

A Federación Española comezou a cruzada en canto coñeceuse a decisión da Federación Española de Ciclismo. "Pedro Sánchez non tiña ningún dereito a dedicar a pelota ao PNV e a politizar o deporte", escribiu Angulo nas redes sociais, en referencia á emenda que fai referencia aos “deportes arraigados historicamente e socialmente” –recollida na Lei do Deporte–, acordada polo PSOE e o PNV.

Polémicas políticas

En resumo, a lei foi aprobada polo Congreso dos Deputados en novembro de 2022, anterior á de 1990, con 166 votos a favor e 157 en contra e 18 abstencións. Votaron a favor, entre outros, o PSOE e o PNV; en contra o pp e Vox; e abstivéronse ERC, EH Bildu e BNG. O tres partidos, con todo, votaron a favor da citada emenda.

O PNV mostrouse “moi satisfeito” co “paso histórico definitivo” que a Selección de Euskadi deu en Pamplona para lograr a oficialidade. En palabras da formación jeltzale, “esta decisión, xunto coa modificación da Lei do Deporte realizada polo Grupo Vasco do Congreso e do Senado en outubro de 2022, permite aos pelotaris vascos vestir a camiseta de Euskadi e desfilar coa ikurriña nas competicións oficiais internacionais”. E engade: “O PNV comprométese a facilitar o camiño da oficialidade á maior parte das disciplinas deportivas”. Pola súa banda, o presidente da CAV, Imanol Pradales, afirmou que é "unha gran noticia para a pelota, para o deporte vasco e para o eúscaro". O eúscaro será lingua oficial nos campionatos da Federación Internacional, xunto co castelán, o inglés e o francés.

EH Bai e EH Bildu recibiron "con optimismo" a decisión da Federación Internacional de Fútbol, aínda que engadiron que "hai que seguir traballando" para conseguir seleccións que recoñezan a toda Euskal Herria. Pola súa banda, EH Bildu pediu unha modificación da Lei do Deporte, ratificando o que dixo fai máis de dous anos a deputada Mertxe Aizpurua: “Non apoiaremos esta Lei do Deporte que obriga a xogar coa selección española; fai unha ameaza explícita de que o rexeitamento de xogar considérese unha infracción grave que pode levar multas como a perda da licenza”.

O deputado do PSOE Juan Luís Soto dixo que a nova Lei do Deporte "non rompe España", como algúns queren facer crer. “Pola contra, o deporte convértese nun instrumento de cohesión social”. Pola contra, foron os representantes do pp e de UPN os que falaron con contundencia. O que ocorreu para Navarra é “inxusto”, e a secretaria xeral do PP vasco, Esther Martínez, afirmou que a “última trampa” de PNV e Pedro Sánchez prexudica á pelota vasca para engadila: "a política non é un deporte", unha frase que se utiliza habitualmente para menosprezar as actividades que non lle gustan.

Anos de traballo

"É o resultado dun camiño", afirmaron. os integrantes do proxecto en Euskadi Irratia. "Hase visto que é posible cando os deportistas, a sociedade civil e os responsables técnicos e políticos van na mesma dirección. Isto favorece ao deporte, ao pobo". No entanto, a iniciativa cidadá ha subliñado que, en caso de materializarse a posibilidade de competir internacionalmente, "deberíase garantir a participación de pelotaris de todos os territorios vascos".

O resultado dun camiño. A Federación de Euskadi leva anos loitando pola oficialidade; a plataforma ESAIT leva loitando durante anos –ata que en 2015 deu por concluída o seu camiño–; son máis novos Nós tamén! iniciativa e movemento a favor da selección de pelota vasca de Euskal Herria (EHEPSAM).

En marzo de 2020 presentouse Gu ere bai! o proxecto no estadio de San Mamés de Bilbao –cuxo manifesto fundacional foi subscrito por 750 deportistas–; o 14 de outubro de 2022, na porta do Campionato do Mundo celebrado en Biarritz, 50 pelotaris anunciaron en Durango –entre eles representantes de todas as federacións vascas– o documento “Pola selección de pelota vasca”. Celebrou un congreso no Makea de Lapurdi. Os portavoces Amaia Larralde e Eñaut Etxeberria explicaron que a nova plataforma de Ipar Euskal Herria ten como obxectivo "conseguir a oficialidade da selección de pelota vasca".

Aínda que a onda a favor da selección vasca había perdido forza nos últimos anos, tamén se notaba un certo pesimismo nalgúns ámbitos, grazas ao labor de formigas de diferentes deportistas, institucións e colectivos, a reivindicación de anos segue viva e, aínda que sexa moi de lonxe, ás veces conséguense tantos.