En Sociología da Educación existe unha pregunta clásica: para que existe o sistema educativo nunha sociedade? As respostas á pregunta son numerosas e cambian segundo a época. Pero entre eles cabe destacar que a escola ten como obxectivo principal a creación de futuros traballadores e traballadoras, e que a través do sistema educativo preténdese crear futuros cidadáns e cidadás. A función económica e a política, respectivamente, normalmente mesturada entre si. Hoxe gustaríame mirar ao segundo, á función política da escola.

Este papel da escola como xeradora da cidadanía vai unido, en todo o territorio, a determinados elementos. Como ben sabemos, os sistemas educativos non crean cidadáns do mundo, senón cidadáns que van asociados a determinados elementos. A cidadanía transmítese nas escolas, pero esa cidadanía non pode ser, non pode ser neutra, e a nacionalidade transmítese ao mesmo tempo. Tamén sabemos, e é un tema querido da Sociología da Educación, que moitas das cousas que se transmiten nas escolas propáganse de maneira inconsciente: as perspectivas de xénero, a competitividade, a perspectiva nacional, etc. difúndense a través do currículo oculto, aínda que non estea escrito en ningún sitio, ás veces sen que ninguén se dea conta, todos eses valores, esas visións, esas cuestións.

Estabamos a falar de cidadanía. Un sistema educativo que crea cidadáns. De onde proceden os sistemas educativos do País Vasco? Quizá non sexa o principal problema do sistema educativo, pero é un tema fundamental desde o punto de vista dunha nación sen estado, si non se quere relegar a transmisión da identidade nacional non estatal como un asunto privado.

A primeira vista, si considéranse as relacións entre as forzas políticas, sería previsible que este tema estivese claro no sistema educativo do oeste de Euskal Herria, na CAV. Desde a maioría abertzale, tentar traballar a visión nacional vasca principalmente no sistema educativo, e non só a transmisión da perspectiva nacional española, co compoñente rexional vasco. Destacar, dentro das competencias limitadas, polo menos, a todo o País Vasco nos materiais utilizados, mapas, temas e visión en xeral. E que esta liña sexa similar entre a maioría dos alumnos, tanto na rede pública como nos centros concertados. Despois, sabendo que o currículo oculto vai facer o seu traballo, que en certa maneira haxa unha dirección.

Pero me parece que moitas veces non se pon de manifesto o papel fundamental que ten a escola na transmisión da perspectiva nacional vasca, que non se reivindica, e que ás veces non se ten conciencia diso. Ou que se encomenda a centros educativos ou grupos de profesores, como decisión local. No debate sobre a Lei vasca de Educación do ano pasado, por exemplo, este tema non alcanzou grandes dimensións públicas, aínda que se tratase dunha base fundamental.

A transmisión do coñecemento tamén é un campo de batalla, tamén ligado á perspectiva nacional. Un pobo que non fala de si mesmo nas súas escolas sofre unha inxustiza epistémica, aínda que esta acción se realice sen moita conciencia e sen darse conta. Neste sentido, é unha satisfacción coñecer os traballos de investigación que tratan sobre as identidades nacionais que se transmiten nos centros educativos, como recentemente publicou Jon Fernández Iriondo na revista Uztaro, Nacionalismo subliminar(s) e libros de texto: alfabetización nacional paralela co título da Comunidade Autónoma do País Vasco.

Hai que reflexionar.