Raimundo o Canastero, de 36 anos, ten o epicentro no Athletic Club. Que peso ten iso no grupo?
Julen: Aquí xurdiu o grupo. En Estella sempre houbo unha gran afección pola música. No gaztetxe había unha sala de música, de aí xurdiron moitos grupos e tocamos moito nas rúas. Estella ten unha gran importancia na creación do grupo.
Imanol: E tamén á hora de facer música, non? As referencias que introducimos son bastante locais. Por exemplo, a canción de Madero é un refrán do que tocaba a batukada de Estella.
Julen: Tamén melodías, e sobre todo xerga.
Mikel: Diría que se nota no carácter do grupo. A xente de Estella é un pouco indiferente e o grupo tamén. Xente que ri de si mesma, que quizá non lle dá importancia ás cousas que son importantes…
Imanol: E, doutra banda, en canto ás posibilidades que ofrece Lizarra… A maioría dos músicos pensamos que hai poucas posibilidades, e creo que en parte iso vénlle ben á música: cada vez menos posibilidades, máis ganas de facer cousas.

E vós que le dais a Estella?
Imanol: Titulares [todos rin]. Non, pois damos momentos divertidos á xente que está preto de nós, alegría polas noites, cando saen de esmorga nótase que se ouve un pouco de música diferente…
Julen: E o que diciamos, xa que nas letras falamos de cousas de Estella, si ouves unha canción que fala do teu pobo, sempre faiche máis graza. [Mikel] Como di o negro, non damos moitas voltas ao que dicimos. Escribimos, por exemplo, sobre ir a Berri (Bar de Estella).
Mikel: Eu ao principio tiña unha inseguridade ou un medo… Que aos xitanos non lles gustaría que os xitanos fixesen runba a algúns que non o son. E desde o principio estiveron moi contentos, veñen a todos os concertos, dixéronnos moitas veces que fagamos as cousas xuntos.

Está a producirse nos últimos tempos: créase un novo grupo de música, e aos poucos días xa ten unha chea de seguidores e algúns concertos asociados. Pasou convosco. Como é posible?
Julen: Falta de criterio da xente [rindo].
Imanol: Creo que é porque son casos que coñecemos. Porque haberá moitos grupos que empezaron fai dez ou quince anos e non son tan coñecidos. É simplemente porque ti coñeces o que che deron a coñecer.

E por que vós sodes un deles?
Imanol: Talvez pola nosa condición. A música ocupa un lugar importante, pero por outra banda o que fixemos nós era algo diferente: quince persoas tocando a runba e facendo o que queiramos. Non o puxemos en marcha.
Mikel: Na nosa cultura, cando escoitei o runb nas txosnas, sempre foi un solista coa guitarra. Sorpréndeche ver o noso caso con decenas de tíos, piano, vento e todo. A pandemia tamén influíu, a xente quería saír de casa, a esmorga… E o noso estilo musical ten que ver con iso.
Julen: E eu creo que no momento en que creamos o grupo, había unha gran acollida a nivel estatal con ese estilo: C Boureo sacou O Madrileño, Omar Montes tamén se puxo en marcha…

Quince persoas ou quince homes (coa excepción de Amets Aznarez)?
Imanol: Si, quince homes.

E iso?
Imanol: Falamos diso, pero xa está, non podemos facer nada. Tentámolo, veu probar Andrea, pero foise de Estella e aí quedou a cousa. As cousas son así, naturais. Non coñecemos mozas que canten flamenco nos arredores de Estella ou Pamplona e que o fan ben. Non o probamos, pero non temos as portas pechas.
Mikel: Á fin e ao cabo, foi un grupo de amigos.

Para quen facedes música?
Julen: Creo que non pensamos moito, non? [risas]
Imanol: Non, nada...

Credes que a xente vos toma máis en serio que vós mesmos?
Imanol: Si, moito máis.
Mikel: Ao facer o disco notouse unha chea de cousas. Dixeron que sacaramos os samples dun disco de Miles Davis.
Julen: E eses Miles Davis era eu o que tocaba a trompeta en casa. Algunhas lecturas super guapo, pero non pensamos niso.

Quizá pasase iso con Chill Mafia, non é así?
Julen: A nosa non é tan mediática, pero si. Facemos música para pasalo ben, porque nos gusta, sen grandes pretensións.
Imanol: Podemos facer algo co que temos. Hoxe fixen os macarrones con carne picada.
Julen: Porque tiña macarrones e carne picada.
Imanol: Pero esas lecturas son coma se Arzak viñese dicir que fixen unha emulsión, non sei de que.

Credes que esta tendencia está especialmente no País Vasco? Atopar máis capas que as que ten todo, buscar máis profundidade que a que ten…
Imanol: Si, porque estamos cheos de complexos, non? Hai tamén ese chauvinismo. Algúns pensan que “como isto fíxose no meu pobo seguramente terá un ton serio”. Ou porque se queren facer “análise críticos moi interesantes” sobre a mocidade. Si es vello non entendes a vida da mocidade como o entende a mocidade; a min tamén me está pasando.
Mikel: E iso tamén fai que a xente queira facer cousas diferentes á forza, e queda moi contenta.
Julen: En Euskal Herria hai tantos intelectuais, entre eles, porque hai diñeiro. Si as túas inquietudes son doutros lugares de España, pois…
Imanol: Vostede non coñece os ambientes musicais de Murcia ou Albacete. A súa prensa non chega aquí; a nosa é máis aló… Bo, quizais estamos flipados [ríndose].

Que pinta aquí Murcia?
Imanol: Pois pensamos que a nosa escena é a hostia, pero non coñecemos as escenas doutras zonas. Quizá en Murcia está a facerse algo moi importante, pero non hai seis diarios para escribir as análises desas cancións. Ou eles non pensan que os seus grupos sexan en grao sumo selecto. Son máis humildes, os mozos fan música e xa está. Nós aquí dámoslle unha aura especial… Non sei, quizá porque historicamente tamén foi unha zona potente no que a música se refire.
Julen: Creo que este intelectualismo da arte é máis habitual aquí que noutros sitios, porque hai diñeiro.

Só porque hai diñeiro?
Julen: Só por iso non. E sei o que queres dicir, e estou de acordo con iso. O que quero dicir é que culturalmente aquí imos un paso máis adiante, porque historicamente houbo máis diñeiro.
Mikel: Poida que haxa máis ganas de queixarse.

Lin que facedes unha fusión de runba. Por que iso e non outra cousa?
Imanol: Compráronme un caixón, xa tiñamos a guitarra e empezamos con iso. Aprendín o compás de Runba nunha semana e así sucesivamente.
Julen: Casualidade, non sei, si regaláronche un guiro no canto dun caixón [mira a Imanol], estariamos a facer cunbia.
Imanol: Estaba de acordo coa nosa forma de ser. O que compartimos é a forma na que eu saio na festa. Non me gusta estar nun bar escoitando ao reggaetón, prefiro estar fose falando ou cantando cunha guitarra.

Vedes que o que facedes pode influír politicamente?
Imanol: Si, pode ser convocado un pleno extraordinario tres horas despois da publicación da canción [ríndose].

Quero dicir, esta é a función da súa arte? É un martelo?
Imanol: Eu creo que ten esa función, pero nós non queremos ter un martelo. Espero que sexa máis ou menos que iso, pero non un martelo [ríndose]. Máis do que facemos, pode ser unha forma de facer; outra ferramenta na caixa de ferramentas.
Mikel: Eu creo que contamos a nosa realidade e dentro dela as nosas preocupacións políticas.
Julen: Mostrámonos a favor das cousas que estamos de acordo, si é para sacar diñeiro, por exemplo…
Imanol: E que como traballadores fixemos o noso local. Todos temos outro traballo e os fins de semana pasamos horas nisto. Cando eu veño ás 5:00 da mañá a descargar todo con Txarro véxome como traballador, non como cantante.

Que pasou nas festas de Estella?
Imanol: As txosnas de Estella permaneceron nun lugar central durante 28 anos. Nós sempre tivemos admiración polas txosnas, porque foron as txosnas as que foron as primeiras en tocar, nun escenario grande e cun equipo de son digno. Os equipos de Estella sempre tiveron sitio aí e iso para nós foi impresionante. Este ano querían quitarllos de aí…
Mikel: O obxectivo era que desaparecesen, xa que o traslado a outro lugar non era viable.
Julen: A escusa foi que as tabernas tiñan unha competencia "desleal" e que as barracas non eran un bo modelo para os nenos e nenas coas barracas á beira.
Imanol: Pero o alcalde pode estar a xogar ao bingo co seu fillo. Hai dous tipos de persoas: as que están de acordo coas txosnas (a maioría dos hostaleiros) e as que lles son iguais. Á pena A Bota tampouco lle deixaron pór barraca [barraca chámase txosna nalgúns pobos de Nafarroa Garaia], aos xubilados quitáronlles unha subvención de 350 euros para non traer a Chuchín Ibáñez… E moitísimas desas cousas.
Julen: Ao longo do ano tamén houbo moitas mobilizacións co mozo. Puxéronlle multas de máis de 20.000 euros, houbo unha chea de identificacións… A policía tamén está a facer unha represión de todo o mundo.

E no medio de todo iso, un Beef.
Imanol: Si. As festas ían empezar e estabamos a ver que institucionalmente a ninguén lle importaba que quedásemos sen txosnas, nin sequera á prensa. Reunímonos dous días antes das festas e fixémolo todo en tres ou catro horas.
Mikel: Foi unha reacción, unha forma de denuncia da agresión. Eu enténdoo así.
Imanol: Ao día seguinte convocouse unha sesión extraordinaria. Alí permaneceron durante unha hora, e ninguén pronunciou as palabras "liberdade de expresión". Todos condenaron a letra.
Julen: Colleron a versión de UPN e comprárona sen preguntar nada.
Imanol: O cantante foi detido e citado a declarar. E despois todo o móbil mediático. Chamáronnos a nós tres e ao baixista, non declaramos e até agora. Prevemos que o caso levará a cabo, e xa está, non sabemos máis.
Mikel: Á parte diso: houbo xente que non entendeu a mensaxe ou o ton da canción. O que ouve unha canción que di que temos que queimar o Concello e que realmente queremos queimar o Concello non está tolo. Son outros códigos, pero parece que algúns non se acordan de que eles escoitaban aOs Huajalotes, Cicatriz ou Eskorbuto.
Julen: Vivimos na época da xustiza política e a cultura do beef non se entende.

Que influencia tivo todo isto no grupo?
Imanol: Bastante alto. Se ves que un compañeiro non leva moi ben a situación, sentes que tes que estar aí, aínda que non penses que somos culpables de nada que poida ser denunciado xudicialmente. Pero un día espertouse e viu dez xornais falando ao noso ao redor.
Julen: E en Estella, sendo un pobo, todo expándese máis rápido; coñeces a alguén que é amigo do alcalde, as preocupacións da familia…
Mikel: De todos os xeitos, non foi un ataque contra nós. É o modus operandi de UPN, sempre en contra do movemento popular. Pasóuselle a Chula Poldra, tamén á Herriko Taberna de Pamplona… Doutra banda, este uniu ao grupo e ensinounos que si estamos xuntos é máis fácil.
Imanol: O que nos parece un flipante é a película que están a montar. E todo isto pode ser porque ninguén do mundo da cultura situouse a favor deles. Que teñen? Dous joteros e un par de toureiros? Á xente non lle gusta iso.

[Un neno golpeou co balón unha xanela da praza cinco minutos antes. A muller que se asomou á xanela dixo que chamaría á Policía e os axentes apareceron recentemente]

Imanol: Bo, vese cales son as prioridades en Estella: unha balonada na xanela e enseguida a policía municipal.

Tamén recibiriades moitas mensaxes de apoio.
Mikel: Sobre.
Julen: A propia Itziar Ituño tamén apareceu no chupinazo da Aste Nagusia de Bilbao a favor das txosnas de Estella.
Imanol: O máis bonito foi que os responsables das txosnas de Estella ou os mozos do gaztetxe achegáronse a darnos as grazas e dicirlles que conseguimos cunha canción o que eles non conseguiron en dous meses: un pleno para falar das txosnas e que a conta aparecese na prensa.
Julen: A maioría da xente do pobo tamén nos fixo chegar o seu apoio. Por exemplo, o meu veciño, que non está politicamente inclinado sobre nós, deixoume na porta da miña casa, o primeiro día de festas, unha botella de champaña e unhas pastas, e un papelito ao meu lado: “Un pouco de sabor amargo deste Concello, a lume de biqueira contigo” [en castelán].