Parece unha broma, pero volvíchesche familiar grazas ao cancro.Todo isto vén de
que a nai da lasartearra Julene Illarramendi morreu de cancro de mama metastásico, e pareceulle que había moitos tabús e sombras ao redor do cancro. Entón, puxo en marcha unha asociación xunto a Miren Cordo. Cando eu estaba calvo sacaron o proxecto dos panos solidarios e dixéronme si quería sacalo calvo co pano. Xuntámonos no torreón de Zarautz e alí apareceron eles dous Iratxe Etxeandia, fotógrafa, maquilladora… Non me miraban como a unha pobre Olatz que tiña cancro, como a unha persoa que me miraban. E pensei que eu quería ser parte diso.

Despois, vímosche nas sesións de bertsos organizadas pola asociación Izan Inurri, e presentáchesnos temas moi dramáticos, pero sempre nos puxeches a rir a nós e ao público.En
Inurri sempre dicimos que a comedia é un drama máis tempo. O que vivimos é un drama, pero rimos porque estamos a chorar moito por diante e porque para moitos de nós o humor foi un instrumento para sobrevivir.

A moitos nos cambiastes a perspectiva do cancro.Na
nosa sociedade todas as cousas negativas son tabús: a morte é tabú, a enfermidade é tabú… O que dixemos é que isto é parte da vida. O relato de cancro construíuse cos que se curaron, pero que ocorre coa muller de 35 anos que ten metástasis e é nai de dous nenos? El está vivo, pero a nosa sociedade non quere saber nada. Non é bonita, non é rosa: é un “marrón” impresionante. Pero temos que agarrarnos a ese “marrón”. Aos que temos cancro dicir disfrazarse de persoa sa, pór guapa e ser o que antes era, pero esas persoas que están enfermas teñen a lexitimidade de existir e teñen que poder vivir con todas as letras mentres están vivos.

Un das vosas lemas é precisamente “vivir até morrer”. Eu
confeso que nunca me hei drogado ata que empecei a tomar quimioterapia. Non sei si foi por ela, pero tiven un momento de lucidez mental: “Ouza, estamos equivocados, sempre imos co gancho de porco e isto non é vida, isto é perdurar”. Quitáronme as drogas e volvín ao día a día, pero a lóxica do capitalismo lévanos a producilas tamén no tempo libre: Zegama-Aizkorri, tríatlons… e non. Espera. Estar e ser.

Parece que necesitamos un golpe para darnos conta de que só nos aguantamos, pero despois do golpe, volvemos resistir?
Si e non. Non volves ao plano anterior. A necesidade de pasar unha enfermidade como a de conectar cun mesmo é dura. Até onde tes que chegar para que a xente che dea lexitimidade para coidarche. E ti pensas que “isto non estaría mal sen estar enfermo”.

Até que punto é importante cambiar o idioma sobre o cancro?
A linguaxe bélica dá noxo. O cancro son as miñas células: as miñas células hanse envelenado. Contra que debo loitar, contra min mesmo? Ademais, iso significa que todas as irmás que morreron fracasaron. A ver si desa épica tan mesquiña imos a unha lírica bonita.

No voso caso non sei a lírica, pero fixestes o camiño do persoal ao colectivo.
Cando tes cancro, sentes culpa e medo. O medicamento ten moi boas relacións coas células cancerosas, pero non tanto coas mulleres que temos cancro. Todos necesitamos un colectivo que nos comprenda e abrácenos. Hai que facer eleccións complicadas: quitarse o peito, reconstruílo ou non, someterse ao tratamento, renunciar ao tratamento… e ter un espazo seguro para falar de todo iso con liberdade e sen sentenza. Logo, por suposto, os pacientes sufrimos as carencias do sistema sanitario. Non por parte dos traballadores, porque normalmente recibimos un bo trato por ese lado, pero ouves que Amancio Ortega fixo unha doazón e que se van a investir 26 millóns de euros nunha máquina de protoiterapia, e pensas que nós prefeririamos ao fisio do solo pélvico, ao sexólogo, ao psicoonólogo ou ao nutricionista. Sería fermoso financiar o Tren de Alta Velocidade co maratón de EITB e a investigación do cancro e os recursos para os enfermos cos nosos impostos. Esa é a utopía das formigas.

Na sociedade, con todo, cando falamos de cancro non falamos de sexólogo, nutricionista, fisión…No discurso colectivo,
a persoa que ten cancro está calva, vomitando todo o día. Hai momentos así, pero a xente sacou oposicións co cancro ou se foi a Estocolmo a visitar á súa filla, que está en Erasmus. E iso tamén é cancro. Os tratamentos non se terminan con quimio ou radioterapia. Logo veñen as inmunoterapia, as hormonoterapia… e os efectos secundarios son duros. Despois de tres anos e medio vou deixar o tratamento. Foi unha decisión difícil, eu non quero volver enfermar, pero o tratamento provoca depresión, insomnio, falta de desexo… e eu non quero ser a miña versión reducida.

Pero, si tes a oportunidade de estar vivo, para que queres ese desexo?
Quero seguir vivindo con todas as miñas paixóns e todos os meus apetitos. O que pasa é que ninguén che expón esa converxencia, e ti necesitas a coraxe de explicarllo a un profesional, e ese profesional mírache coma se tiveses unha sucia mari, e diche si probaches a tirar Nivea de bote azul. Non á protoiterapia, por favor, financia aos sexólogos ou formatos para que estas persoas sexan capaces de dar respostas axeitadas. Porque eu son un privilexiado e puiden financiar moitos tratamentos, pero que pasa coas mulleres sen recursos?

Cada vez que escóitoche penso no empoderado que estás.
Non, non. Como di un famoso tote bag: aquí todos temos os nosos traumas e as “mobidas”.

Falamos de Patxi Ezkiaga?
Si.

A moitos que parecedes fortes, ou que o sexamos, tamén nos pasou.
Moitas veces escoitamos Not all men (todos os homes non), pero á fin e ao cabo, todos son homes e, en consecuencia, á maioría das mulleres pásanos. Por outra banda, falei na radio porque estaba enfadado. Sempre temos que saír a pór o noso corpo sobre temas íntimos, pero temos que pór o foco no sistema que permitiu a este home atacar sistematicamente ás mulleres durante trinta anos. Que ocorre cando os homes e o poder únense? Que ocorre na cultura vasca?

Parécelle que o mundo da cultura vasca ha quedado calado?
Totalmente.

Ouvín dicir a moita xente que non se sorprendeu do todo. Entón, por que non pasou nada durante tantos anos? Hai un
omertá como o que había na Mafia italiana, pero as vergoñas, os orphidales e as tramquimazinas teñen que cambiar de bando. Os agresores deberían saber que as mulleres falamos entre nós e que temos un disco duro en grao sumo duro.

Estiveches calado todos estes anos? Ou tiveches un espazo seguro para contalo?
Había moitas mulleres na inocencia pola idade e ese home comportábase con esa ambivalencia. Chamoume á súa oficina e pediume que me sentase co pene fóra do seu colo. Eu xa sabía o que buscaba aquel home, tiña 16 anos e non confundíame. Elixía ben ás vítimas, eramos sempre chicas vulnerables. A miña nai estaba en depresión clínica e pensei que si lle contaba aquilo mataríaa. Pero a miña parella dicíame que llo dixese á miña nai. A miña nai respondeume que ninguén me crería porque ese tipo era Deus, que mo pasaría mal, que me botarían da escola e que, en fin, case non me pasou nada. Sinto habelo calado publicamente. O meu silencio mandaría a máis dun a mans deste cabrón. Aínda así, falei cos meus amigos, a miña parella e as miñas fillas. Agora alégrame que a xente coñeza dunha vez por todas quen era ese home.

Hai un momento no que o agresor ten que recoñecer que foi agredido.
Ese é un momento moi duro. Co paso dos anos, tes madurez, fixeches terapias, a túa vida cambiou, pero son moitas as situacións que che levan a iso. Como sociedade non temos articuladas cales son as súas consecuencias.

As palabras da túa nai son xenéricas: si non hai entradas, non é para tanto.Hai que ofrecer espazos seguros ás
mulleres para falar. Ninguén quere dicir que agrediron, pero se non falamos non saberemos identificar as agresións e si non as identificamos non saberemos que necesidade ten a vítima. Moitas vítimas sufridas por agresións sexuais tentan suicidarse, teñen anorexia, depresión… e non atopan espazo para falar sen sentenzas.

Moitas mulleres saíron ao paso das denuncias de Patxi Ezkiaga sobre o caso Bateragune. Articulástesvos entre vós?
Si. As conexións que se crearon son medicinais, a pesar de que as pedindo perdón aos da pel e o silencio fixeron moito dano.

É iso o máis duro: o silencio?
Sentes ignorado. Enviei unha mensaxe a La Salle e a resposta foi estereotipada: “Grazas por pornos en contacto co servizo de atención do Goberno”, como dirían. Non son capaces de atender esta situación. É posible que o faga de corazón, pero non é posible dar unha resposta estereotipada a unha muller que se espiu.

Que faría falta?
En primeiro lugar a credibilidade. Recibimos mensaxes dicindo que non temos probas e, mire, eu non necesito probas para crer. En segundo lugar, deberiamos analizar cales son os mecanismos invisibles que protexen a estes supostos excelentes homes. E en terceiro lugar, necesitamos recursos especializados e económicos desde unha perspectiva feminista. Un suposto experto preguntoume si houbera penetración no meu caso. Non sei si esa persoa é capaz de ver a inadecuación desa pregunta. A xente gastou moito diñeiro en terapias. Unha muller díxome que de 12 a 22 anos non fora capaz de rir. Como se nota iso? A reparación debe ser persoal e particular, e para iso a vítima debe sentirse escoitada e satisfeita coas súas necesidades.

Os procesos actuais conducen á vítima a cuestionarse a si mesma?Para
cando nacemos instaláronnos culpas e pendentes, e si todas as estruturas van protexer a ese home que ten fama, que barbaridade! Por iso necesitamos irmás que nos creen sen condicións, aínda que haxa un irmán ben.

Eu créovos.Dise que as
denuncias son falsas, pero cantos hai que calar sendo certas.

A consecuencia do ataque de Patxi Ezkiaga, ti perdiches a afección á literatura, Olatz.
Cheguei a sentir noxo polo eúscaro, até hai pouco non o lin en eúscaro e a cultura vasca parecíame un campo de nabo. O bertsolarismo tamén me producía unha auténtica repugnancia ata que vos coñecese.

Canto me alegro!Grazas
ao traballo marabilloso de moitas mulleres estou a me reconciliar coa cultura vasca.

Merece a pena contalo?
Audrey Lord dicía: “O meu silencio non me salvou e o teu silencio non salvarache”. Cada vez que falamos, podemos pasar de ser vítimas a ser axentes dunha transformación. É unha forza insuperable.

Coñecíchesche co cancro, tamén saíches con Patxi Ezkiaga…
As miñas fillas dinme que temos un random de vida, pero que os vascos en xeral somos emocionais parapléxicos e que nós contamos a nosa vida.

Random de vida, é vostede un avogado de seu mesmo.
Si, traballo na área de urbanismo.

A súa profesión ten algo de paraplejia emocional… máis que
de paraplejia por psicopatología.

E pódense cambiar os modelos urbanísticos actuais?Para os coches de urbanismo do século
XX houbo estradas e parcelas de edificación. Homes brancos con pene, heteros e ricos fixérono todo, pensando que todos temos un coche e alguén que se ocupará do noso coidado. A medida que outras miradas chegan, as cousas van cambiando. Para que realmente se poida pór en práctica o coidado é necesario crear espazos de oportunidade. Os pobos teñen que ser deseñados para responder as necesidades das persoas, e as nosas necesidades non só espertáronse, senón que se foron a traballar e viñeron a casa.

Para a maioría, a vixilancia e o urbanismo están lonxe.
Porque se pensaron así. Hoxe en día, con todo, si non facemos un urbanismo que posibilite a vixilancia, estamos a facer un urbanismo deficiente e obsoleto. Ao mesmo tempo, sabemos que si o capitalismo ve o negocio morrerá de garda, por tanto, colectivizar o coidado e polo en primeira liña, pero alerta.

O discurso e o norte están claros en todos os ámbitos que che vimos. Todo é campo de batalla?
Ás veces tes unha forza incrible e ás veces non. A xente diche “saca da túa zona de protección”, pero eu, de cando en vez, vexo unha zona de protección e salto a ela. De modo que loite si pode e si necesítao e reláxese para volver entrar en combate. Eu non entendo a vida se non nos comprometemos.