A dirección adoptada en nome da transición ecolóxica lévanos a substituír un dano por outro. Aínda non é evidente, precisamente porque sofren danos no outro extremo do mundo, lonxe do noso confort. Non hai máis que ir ás minas de zinc de China, ás extraccións de litio de Chile ou ás minas de cobalto do Congo para darse conta dos trastornos da transición baseada na explotación de minerais e metais. Pero tarde ou cedo, tamén virá ao noso país, e a lei que a Comisión Europea presentou en marzo e que foi publicada no Diario Oficial o 3 de maio é o último texto significativo que vén reforzar esa convicción.

A CRMA Critical Raw Materials Act (Lei de Materias Críticas) leva en vigor desde o 23 de maio unha estratexia que suporía unha subministración "segura e sostible" de minerais e metais para Europa. "Para lograr a transición ecolóxica da Unión Europea, será necesario reforzar a produción local de baterías, paneis solares, imáns permanentes e outras tecnoloxías limpas. Teremos que adquirir unha gran cantidade de materias primas para satisfacer a demanda correspondente", segundo o Consello de Europa. Para iso, Bruxelas ten como obxectivo a extracción destes locais e a reciclaxe destas materias primas. En total, clasificou como necesarias e estratéxicas 34 materias, entre as que se atopan o aluminio, o níquel, o cobre, o silicio e o manganeso máis explotados por Europa. Por exemplo, prevese que a demanda mundial de aluminio aumente un 80% entre 2020 e 2050, precisamente porque se trata de todas as ferramentas para a produción de enerxía verde: fotovoltaicas, muíños de vento, tecnoloxías numéricas, baterías de coches eléctricos... Un coche eléctrico necesita litio, grafito, cobalto, níquel, manganeso, disprosión, neodimio, praseodimio, terbio, cobre...

Dependencia total

Neste sentido, a lei CRMA establece os seguintes obxectivos: que polo menos o 10% das extraccións destes primeiros temas realícense en Europa –actualmente somos o 3%–, que o 40% do consumo local sexa transformado en Europa, que o 25% recupérese da reciclaxe e que máis do 65% do consumo dunha materia non poida depender dun só país. Este último punto ten a súa importancia no ambiente xeopolítico actual. En Europa, por exemplo, as terras raras (que engloba a dezasete metais) supoñen o 98% de China, o boro o 98% de Turquía e o platino o 71% de Sudáfrica. O mercado das materias primas sempre foi fonte de conflitos, presións, guerras e acordos, e os minerais e metais son as novas armas do século XXI.

Os expertos en clima e enerxía Simone Tagliapietra et Cecilia Trasi cuestionan a factibilidad desta lei. A Commission européenne prévoit une augmentation vertigineuse de demándea matières premières critiques (A Comisión Europea prevé o inmenso despregamento da demanda de materias primas críticas). Din que hai unha serie de obstáculos que non se tiveron en conta no camiño que marca a lei: a complexidade do procedemento de autorización, a oposición da cidadanía ben arraigada, a inseguridade que supón a inestabilidade dos prezos destas materias primas, a escaseza de infraestruturas –única instalación de tratamento de terras raras en Europa e en canto á reciclaxe, non existe un sistema de recollida xeneralizado e unha axuda económica a favor do mesmo, e ademais o resultado é exixible en termos de calidade–. Teñen dúas saídas sobre a mesa. Por unha banda, en lugar de multiplicar as minas, investir de forma acelerada no desenvolvemento punteiro da reciclaxe. "Certamente, pódense conseguir melloras substanciais, o que nos permite reducir a dependencia e a deterioración do medio ambiente, ao mesmo tempo que se consegue unha subministración máis resiliente e autosuficiente". Doutra banda, defenden o fortalecemento das relacións con algúns dos países participantes a nivel internacional.

Mirando desde o punto de vista decolonial e co balance inclinado cara ao outro lado, hai que advertir que isto supón manter a devastadora posición colonial de Occidente. En definitiva, esta estratexia económica coincide cos acordos asinados pola Comisión Europea con distintos países e co fondo de investimentos Global Gateway –subvencións por valor de 300.000 millóns de euros para impulsar o investimento en países non europeos–. A industria dos minerais e os metais desmenuza para sempre as contornas e as vidas de todo ser vivo, e é demasiado fácil colocarse lonxe de nós.

Ton de imposición

Seguindo esta estratexia de desenvolvemento da explotación de metais e minerais dentro de Europa, Bruxelas avoga por acurtar o prazo para a obtención de licenzas de posta en marcha das minas: "Os proxectos de extraccións serán autorizados como moi tarde 27 meses e os proxectos de reciclaxe e transformación 15 meses". Isto deixa un pouco de marxe ao diálogo cidadán e á investigación das consecuencias medioambientais. A lei trae soamente algunhas excepcións para endulzar, en casos illados, un pouco a imposición. Con todo, o destas minas é discutible, porque rimea coa contaminación e a destrución. Ao parecer, tamén por iso é tan pouco desenvolvido en Europa, porque ás empresas privadas resúltalles máis fácil situarse en países con menos lexislación en materia de protección do medio ambiente. Nesta dirección tomada, queda por ver até que punto as leis e as medidas medioambientais adoptadas por Europa van sobrevivir.

A notificación das últimas semanas aos noruegueses pode ser motivo de preocupación: A empresa Rare Earths Norway confirmou unha fosa de terra estraña de 8,8 millóns de toneladas no sueste de Noruega. Para 2030 está previsto o inicio da extracción. É unha boa noticia para a Unión Europea que acaba de asinar en abril un acordo con Noruega sobre as "enerxías limpas". Polo momento non hai extracción de terras raras en Europa.

Seguindo a lei CRMA, preguntouse ás empresas da industria das enerxías renovables que realicen o diagnóstico das súas necesidades cada tres anos. Porque os obxectivos de Bruxelas e dos Estados membros vanos a asegurar as empresas. A reportaxe Du sang sur le Pacte Vert (Pacto Verde ensanguentado), publicado polo xornalista de investigación Observatoires deas Multinationales, mostra que o lobby é unha gran industria. As empresas do sector saben mellor que ninguén que as necesidades van ir aumentando rapidamente e que, ao ser limitado o número de materias primas, a carencia –e por tanto a impotencia– é para mañá pola mañá. A Axencia Internacional da Enerxía di claramente que para 2030, baseándose nas reservas coñecidas na actualidade, pode darse unha carencia. Porque dentro de quince anos a demanda de metais e minerais será catro veces superior. No que respecta a Europa, seguindo o informe redactado en 2020 pola Asociación Eurmétaux e a Universidade da cidade belga do Louvain, en 2050 necesitaranse 35 veces máis litio que o actual, 26 veces máis terra estraña, o cobalto aumentará un 330%, o cobre un 35% máis, etc.

Presión de lobbies de armería

As presións que se dirixiron a asimilar estas materias primas e a atopar o menor número de obstáculos posibles no camiño non foron menores, e niso atópase, entre outros, o sector da industria armeira. Na presentación do estudo de Observatoires deas Multinacionais podemos ler o seguinte: "Tras uns fermosos discursos sobre as necesidades dos minerais para a transición enerxética, a lei europea sobre materias primas críticas respondeu perfectamente aos intereses dos xigantes das minas, a aeronáutica e o armamento". En concreto, os sectores de aeronáutica e armamento, afastados do sector das enerxías renovables, realizaron un lobby de gran magnitude para incorporar os minerais e metais imprescindibles na lexislación CRMA, e así poder contar co apoio das subvencións públicas e a desregulación das normas medioambientais que establece a lei. O único dato: o orzamento consolidado para o sector do lobbying do dez maiores empresas do sector armeiro en Europa foi de 4,7 millóns de euros en 2022.

O informe contén a seguinte nota: "Co incremento dos custos do Pacto Verde e a perda da protección dos cidadáns afectados polas minas, iso non pode resolver os obxectivos climáticos da Unión Europea. Ademais, non garante a seguridade de Europa, porque os metais serán finalmente utilizados na construción de armas exportadas a todo o mundo".