A ultradereita torpedeouse comodamente no Parlamento Europeo tras as eleccións do 9 de xuño. A crecente acollida de partidos e coalicións xenófobas e supremacistas entre algúns cidadáns provocou un calafrío en toda Europa: que lle está pasando a unha casa que se ha loriado como suposta berce dos dereitos humanos? Non faltarán as análises políticas, nin os estudos sociolóxicos, pero non podemos negar que estamos a ver directamente o afundimento do Estado do benestar europeo, e que os tremores desta gran caída espertaron ás pantasmas de outrora.

Proba diso é o que está a ocorrer coa vivenda. A crise non é unha cuestión de Malecón de Zarautz, de Miraconcha de San Sebastián ou da Zona vella de Pamplona. É algo que afecta a toda a xeografía de Euskal Herria desde hai moito tempo e agora converteuse nun gran problema que se estendeu a todos os sectores da sociedade, non só na nosa, senón tamén en moitos outros países europeos. Segundo a axencia Eurostat, entre 2010 e 2022 as vivendas aumentaron un 47% de media e o prezo dos alugueres aumentou un 18%.

Este é o dato que lembrou Jon Henley en The Guardian, así como outros datos como: En Alemaña, unha de cada cinco familias gasta dous terzos do seu salario en aluguer de vivenda, e en moitas cidades europeas o tempo de espera para acceder a unha vivenda social supera os dez anos. “Tras décadas de cocción, a crise inmobiliaria está a desbordarse desde Holanda até Portugal, desde Grecia até Alemaña e Gran Bretaña. Os prezos dos alugueres subiron enormemente, a accesibilidade baixou considerablemente e a vivenda converteuse nun problema político”, afirma o correspondente europeo do xornal británico.

Esta crise ten consecuencias catastróficas. Por exemplo, lemos en Naiz.eus que o rango das e os mozos non emancipables segue crecendo, atendendo aos datos de Eurofund, que nos últimos cinco anos aumentou un 3% o número de mozos de 25 a 34 anos que conviven cos seus pais. Pero ten outra consecuencia moito máis preocupante: o fascismo golpeou cox-kox na porta de Europa aproveitando a crise da vivenda.

Henley deunos algunhas claves desta conxuntura en The Guardian: “A vivenda ten a capacidade de ser motor de apoio da ultradereita, tanto como o tema da inmigración”, advertiu. Fix Europe’s housing crise or risk fuelling far-right, UN expert warns (Ou arranxar a crise da vivenda de Europa ou arriscar a alimentar a ultradereita, aviso dos expertos da ONU) recolle as palabras do relator de dereito á vivenda de Nacións Unidas, Balakrishnan Rajagopal. “A crise da vivenda xa non só afecto ás persoas con baixos ingresos, inmigrantes ou familias monoparentais, senón tamén ás clases medias. É un problema social do século XXI”, explica Rajagopal.

O PVV (Partido pola Liberdade) gañou o ano pasado os votos holandeses conducidos por un islamófobo: “[O problema da vivenda] foi unha das principais preocupacións dos votantes nestas eleccións”, subliñou Henley e o mesmo ocorreu en Portugal, onde o partido Chega, que pode situarse no extremo dereito, triplicou os resultados coa cuestión da vivenda.

Unha recente investigación académica en Alemaña relacionou o crecemento do aluguer co aumento da punta da dereita, que non debe necesariamente ter unha actitude clara contra a inmigración, a mensaxe é moito máis sutil. A investigación Rental Market Risk and Radical Right Support (Riscos do mercado do aluguer e protección á extrema dereita) está dispoñible en internet e o xornalista de The Guardian fala con Tarik Abou-Chadi, da Universidade de Oxford, un dos seus autores.

Preguntado pola forza que está a adquirir a Alternativa a Alemaña (AfD), o investigador afirma que o “medo a perder o status” é un factor crave: “A vivenda forma parte dun maior conxunto de ameazas e incertezas económicas que alimentan a ansiedade”.

Abou-Chadi descobre que gran parte da subida da AfD, máis aló dos núcleos urbanos, produciuse tamén en zonas rurais, onde os alugueres se mantiveron máis baixos. Como é posible? “A razón do ascenso non é só as dificultades reais, senón tamén a preocupación que hai detrás: que o status social e económico estea ameazado”, conclúe.

Década de 1980: todo á venda

Xunto co precario mercado laboral, o fascismo converteuse nun desenvolvemento urbanístico excluínte, o outro báculo necesario para que o fascismo creza en Europa, coas súas “implicacións políticas importantes”, subliñou Abou-Chadi no seu estudo.

Pódenos levar ben, por tanto, mirar o que fixemos si nos últimos anos non se fixo co que se chamou urbanismo “sostible” durante décadas. As reivindicacións dos amigos e amigas que saíron á rúa o 26 de maio en San Sebastián non son do todo gratuítas: fronte aos que puxeron “á venda” a cidade piden outro modelo, en lugar de permitir hoteis, vivendas turísticas e culinary en calquera recuncho. Sabemos que a gentrificación non é só un problema dos jojanos de San Sebastián, é un fenómeno global que chegou a moitas outras cidades e pobos, e ten unha explicación no neoliberalismo dos últimos 40 anos.

“Europa bebeu do Kool-Aid dos anos 1980”, afirma Balakrishnan Rajagopal, relator da ONU en The Guardian. Do mesmo xeito que este doce estimulante, o mercado fala de tempos nos que o thatcherismo fortaleceuse e as políticas sociais debilitáronse. Considera que se produciu unha crise inmobiliaria “como calquera outro ben que se poida vender e comprar porque se tratou a vivenda”. O Estado deixou de planificar, pensando que o mercado o faría todo… “Pero os mercados realmente só se coidan de si mesmos”, di.

Margaret Thatcher inventou un lema velenoso no que os cidadáns tiñan dereito a “comprar” a súa vivenda. Deste xeito, o que se xestionaba a través das políticas públicas e que requiría dun dereito fundamental quedou en mans dos mercados financeiros. A el seguiron case todos os demais países europeos. Catro décadas máis tarde, os Estados non poden garantir unha vivenda digna para todos os cidadáns, e partidos como o PVV, o Vox ou o RN de Le Pen culpan aos migrantes porque lles resulta máis fácil pór en marcha o que non ten nada, que pórse a mal coas elites neoliberais menos diferentes ás súas.