Nun mundo repleto de inxustiza, rodeado de situacións agresivas, pregúntome unha e outra vez: que pode a literatura para que melloremos? Estar inmerso na literatura non é esconderse no fígado duns muros cegos e actuar só con imaxinación, en lugar de traballar tanto descontento e en concreto contra a crueldade? Unha literatura poderosa? Nos empoderamos?

Nos dominantes ou dominantes espazos culturais europeos pensábase, na era romántica, que a literatura se correspondía co poder e que podía ter unha incidencia inmediata na sociedade. En Francia, especialmente, Lamartine ou Hugo crían que as ideas socio-políticas máis avanzadas garantiríanse a través da literatura, tanto no seu país como en todo o mundo. Máis tarde, os surrealistas pensaron que a literatura podía revolucionar o mundo.

Pero o século XX cuestionou a fe na eficacia literaria. Autores de corrente absurda mostraron que a literatura é unha literatura ineficaz. Para algúns críticos, a literatura segue influíndo, polo menos, na adaptación de representacións colectivas, tanto á mellor como á peor. V. O investigador Berthelier, por exemplo, demostra que a literatura contribuíu a construír un mito de inundación de inmigrantes que intimida aos nacionalistas de todo o mundo: R. Camus (inventor da expresión “le grand remplacement” ou “gran substitución”), E. Gandon, L.F. Céline, J. Raspail, E. Cioran, R. Escritores como Millet permitiron, grazas ás súas obras, unha forte presenza do racismo en Francia, segundo Berthelie. Pola contra, Kafka dicía que os escritores teñen armas únicas para loitar contra a intolerancia e a inxustiza.

E no ámbito marxinal, no ámbito dos perdedores, que? Por suposto, a literatura ten máis importancia social, política e simbólica que nos grandes ámbitos culturais, xa que pode ser un lugar de contra-poder forte. Por exemplo, temos a literatura performativa: Unha das funcións do bersolarismo que ensinaba Antton Lukuk é precisamente porse en contra do poder dominante. Recordo tamén a batalla literaria “loita libro” que se creou en Perú, baseada no modelo do catch: dous escritores deben improvisar un texto ante o público xuíz baixo as ordes dun guía de xogos. Os performativos teñen que seducir aos oíntes para gañar o permiso de publicarse. En Perú, di Christopher Heaney, a maioría dos guerreiros son mozos e mulleres, que utilizan o espectáculo literario para expresar a súa voz.

No noso caso, a literatura tamén serve para consolar, di Xabier Lete. Serve para lembrar, para alimentar a memoria, para captar o pasado. Serve para construír os nosos mitos. Serve para reflectir o noso presente, denuncialo e soñar o noso futuro.

Serve, ao final, para establecer vínculos máis aló das fronteiras políticas, ideolóxicas, lingüísticas, como pasadores (P. Jaccottet dicía que o seu oficio era ser “pasador”). Ese é o obxectivo dos escritores que dan o mesmo protagonismo á analogía, á metáfora ou á tradución. Véxase, no ámbito narrativo, P. Pomba de Zubizarreta, nena voante, zointan Kasai, neno adoptado, comparado con paxaro migratorio; ou A. En Miña de Arzallus, texto escrito en eúscaro do relato en francés dun africano que pensa en pular.

A ver si aínda podiamos facer a nosa literatura máis poderosa e empoderosa para construír un mundo máis intelixente.