Marfa (EEUU), 1954. Na escola primaria Blackwell desta localidade do deserto de Texas, os nenos foron forzados a participar nunha peculiar cerimonia. O profesorado repartiulles anacos de papel e pediulles que escribisen: “Non vou falar español, nin na escola nin no descanso”. Meteron todos os anacos de papel nunha caixa. A continuación, todos os alumnos saíron ao patio na procesión e meteron a caixa nun buraco realizado xunto á bandeira norteamericana. A acción foi denominada “The burial of Míster Spanish”.
En 1954, o Tribunal Supremo dos Estados Unidos ditaminou que as leis que establecían a segregación nas escolas públicas eran inconstitucionais. Pero para levar á práctica esta decisión tardou 11 anos, en 1965 construíuse unha nova escola en Marfa e os nenos da escola segregada Blackwell, de orixe mexicana, empezaron a estudar alí co resto dos nenos do pobo.
Aínda que a discriminación que sufrían os afroamericanos na escola estaba legalmente prescrita, non ocorría o mesmo cos alumnos de orixe mexicana, os distritos escolares decidían que facer cos nenos latinos. E en países próximos á fronteira, California, Arizona, Novo México ou Texas, a maioría optou pola segregación. Na década de 1940 abríronse as “escolas mexicanas”, que só no estado de Texas abríronse en 120 pobos e cidades.
Penalizaban a quen se empeñaban en falar en castelán, pero na maioría dos casos non sucedía, porque a “asimilación” era máis sutil e profunda. Nos restaurantes os carteis que dicían “Prohibido a cans e mexicanos” eran habituais, nas escolas introducíronse os valores dos brancos e a clase media, coa escusa de que os nenos de orixe mexicana tiñan que corrixir a “discapacidade lingüística”.
Penalizaban a quen se empeñaban en falar en castelán, pero na maioría dos casos non sucedía, porque a “asimilación” era máis sutil e profunda
Janie Martínez, que estudou naquela época nunha escola segregada de Texas, acaba de contar a súa experiencia aos investigadores da universidade de Texas-San Antonio: “Non quería falar en español, non quería vestirme como os mexicanos”. Cando se graduó na escola pediu que escribise no diploma “Janie” en lugar de “Juanita”. Máis tarde non ensinou aos seus fillos o castelán e hoxe en día está arrepentido.
Outros pais de orixe mexicana non sufriron arrepentimento. Preto da fronteira mexicana crearon as “escuelitas”, financiadas dalgunha maneira desde o seu delgado peto. Os profesores con formación e experiencia traíanse de México para que os nenos recibisen unha educación de calidade en español.
Pero isto non foi suficiente para paliar os efectos da segregación e asimilación. Ao redor do 75% dos estudados nas escolas mexicanas saben ou sabían español e tres xeracións máis tarde, o 20% dos seus herdeiros non sabe nada.