[Actualmente están inmersos en dous proxectos con varios apuntamentos na lousa. É o que sinalamos] Xa teredes un pouco esquecida a serie de Cristóbal Balenciaga...
Aitor Arregi: Onte, un díxome que estaba en Eroski, levantando o brazo, a distancia: “Ouza, parabén eh!”. Creo que poucas veces sentín tanta felicidade por parte da xente. Están a felicitarme máis con Balenciaga que cos demais. Igual nos felicitaron cos demais cando conseguimos os premios, pero non polo traballo en si mesmo. Jon Garaño: Eu
tamén notei que lle gustou á xente, ou teño a sensación de que se viu bastante. O que pasa é que Cristóbal Balenciaga tivo unha casa en San Sebastián até o final, coa que moitas persoas teñen historias ou vivencias, si non directamente, cerca. Que a avoa dun traballou alí, a amiga dun curmán non se que...

Ademais da costura, ou polo menos máis, a súa vida persoal é o que pon no
centro. E quizais na base está que sobre Cristóbal Balenciaga, como persoa, non hai moita información. Garaño: El quería ser así: falar do seu traballo e non del. A serie céntrase nesta decisión. Informamos e documentado moito, e o que vimos claro é que el loitaba por visibilizar o seu traballo e deixar o seu ser persoal noutro plano. Era un contraste con case todos os demais deseñadores pola súa afección ao protagonismo. Pechar as portas provocou un efecto contrario: a xente quería saber algo del e ela pechou as portas aínda máis. Non deu conversacións mentres estaba activo. Logo, cando deixou, deu dúas entrevistas, pero ambas moi curtas. Seguro que tivo grandes ofertas.

Na liña narrativa da serie partistes dunha
entrevista. Arregi: Convertémolo nunha ficción. Este diálogo non se deu en Igeldo, senón en Francia. Nin un fin de semana completo, senón unha tarde.

Fai falta un dispositivo narrativo para poder ordenar as cousas, e dando bastantes voltas á cabeza, pareceunos que pór unha conversación na base axudaríanos. Tamén serve para aclarar este concepto do misterio de Balenciaga; ao final, un xornalista pregúntalle por que decidiu facer unha cousa e non outra, por que quedou detrás da cortina, por que pechou as portas á prensa, a forma de traballar, non delegar responsabilidades...

Pola nosa banda, cada vez máis documentados, máis eramos conscientes de que faltaba a súa voz. É dicir, que non tiña ningunha opinión respecto diso. Entón, o noso exercicio foi porse no lugar do xornalista e facer hipótese, preguntando isto, ou póndoo nesta situación, que resposta ou que faría. Permitíanos pór as nosas dúbidas na voz do xornalista e enriquecer a historia. Garaño: vouno a dicir
como Spoiler. Por detrás ou por baixo hai un tema: a necesidade de que Balenciaga controláseo todo.

Como se constrúe a historia dunha persoa cando hai pouco sobre o seu carácter? Garaño: Hai libros escritos por xente
da súa contorna, e de aí tamén tiramos moito. Un pouco contan como era Balenciaga. E ademais reunímonos coa xente que a coñeceu. Pero, claro, coñecérono cando era maior. Non é o mesmo cando Balenciaga marchouse a París fuxindo da Guerra Civil aos 40 anos, que ao final da súa carreira. Seguramente a persoa tivo un percorrido que queriamos mostrar. Metemos toda a información recollida nun cóctel e creamos o noso Cristóbal Balenciaga. Con tanta lectura e escoita podes sospeitar e só queda construír desas sospeitas.

Non o mencionamos até agora: a idea de facer a serie non foi vosa. Chegouvos. Arregi: Lourdes
Iglesias propúxonos contar os máis de 30 anos que Balenciaga pasou en París. Antes tivo unha gran traxectoria aquí e en España, pero el víalle o punto de partida no seu percorrido. E nós tamén. Pero non queriamos contalo dunha maneira cronolóxica e basearnos no diálogo que mencionamos, convertido en ficción, era unha boa escusa para facelo.

Esa é a base da entrevista, pero por capítulos tratáronse varios temas. Cada capítulo ten un tema propio. Arregi: O
diálogo dálle o fío xeral, e dentro del están algúns temas que se tratan en toda a serie, pero ao mesmo tempo cada capítulo ten que entreter. Somos espectadores das series, pero nunca fixeramos ese exercicio. Ademais, non podemos esquecer que a Balenciaga sucedéronlle moitas cousas en París: saíu fuxindo da Guerra Civil, abriu un novo negocio, buscou un estilo propio e diferenciador, sufriu a Segunda Guerra Mundial e a ocupación nazi, con todo o conflito político que iso xera, hai tamén choque e pice dos estilos Dior e Balenciaga, copia de obras, historias propias de voda. A serie The Crown vénme á cabeza, nun capítulo, de principio a fin, como se conta a relación dun pintor con Churchill.

Profundemos na esencia. Mencionaron a necesidade de Balenciaga de controlar todo o seu proceso de traballo, e é interesante observar esta forma de traballar. Nos últimos anos da súa carreira, en lugar de facer as pezas a medida, moitos deseñadores empezan a producir a gran escala. A Balenciaga tocoulle vivir o momento do choque dos dous modelos. Arregi: Ulertuta o que lle pasou
a Balenciaga, dunha maneira ou outra sucedeu en todos os sectores. E iso é o que máis nos interesaba na proposta de Igrexas, que a alta costura e o mundo audiovisual teñen paralelismos. Estás no vello mundo, hai unha forma de traballar e de súpeto vén outra cousa que che pasa por encima. Ou se adapta ou cede. Ou che relevas e mantenes a túa forma de traballar. É algo que ocorre moito no cine; a forma tradicional de facer cine e o modelo de grandes plataformas chocan. Como che situas nesta nova situación? Este período chocou con Balenciaga cando era o principal, aos 72 anos, para cambialo con poucas marxes, moi arraigado con algunhas ideas e con determinadas formas de traballar. Ensaiou, como a historia de Air France.

Evidentemente, concede unha importancia especial á autoría. Sentía que as pezas coa marca Balenciaga formaban parte dela. Garaño: Contáronnos
unhas anécdotas, como non podía ver as pezas dos clientes, elaboradas por el mesmo, cun pequeno orificio, ou sen polas ben... e que a capela era para coller a esa persoa, levala a casa e coser e arranxala a man. Isto é moi interesante para describir Balenciaga.

Hai un tópico, que na película ou o cadro que fas estás camuflado, que sentes que é teu, que estás aí, que queres coidar. Que é a creación, onde termina o proceso, como xestionar as frustracións, os obstáculos, o illamento, os pensamentos… Canalizamos estes temas nun creador como Balenciaga. El dicía que era un artesán e non un artista, pero ao final as súas pezas teñen tanta personalidade e singularidade que a fan artista.

Non sei si antes coñeciades a alta costura e ese mundo, pero como o proceso é tan longo, aprenderiades bastante. Arregi: nunha escala de cero a
dez, eu pasei de cero a cero coma oito [ri]. Non aprendín demasiado sobre a técnica, pero me resultou moi interesante como funciona ese mundo, ou como vostedes, os desfiles, etc.

O resto do proceso foi laborioso. Foron dous anos e medio longos. Foi un proxecto de dimensións moi grandes, como facer case tres películas á vez. Estivemos máis dunha vez respirando, no caso da realización, e tivemos moitos momentos de tensión para planificar o traballo. Había moitas cousas que facer: había que facer un mundo desde cero e, sobre todo, o das pezas. Non podes facer calquera cousa cun Balenciaga, non podes facer un ridículo. Tivemos un equipo de vestiario excelente, e grazas a iso, porque hai moitas cousas concretas, porque en cada capítulo teñen que aparecer pezas concretas.

Vistes a serie The New Look (Apple+)? [En torno ao deseñador Christian Dior, situado en París, tamén aparece Balenciaga].
Garaño: Non, pero lemos algo.

É unha serie americana na que a ocupación e o protagonismo dos nazis, os explosivos, as cousas que podedes imaxinar... Moi épica neste sentido. Recolocando o foco en relación co voso traballo. Arregi:
O noso momento hightlight foi gravar o desfile nazi pola noite no porto donostiarra [ri]. Nós tamén poriamos as bombas, pero ser épico vai co orzamento. The New Look pode custar dez veces máis que o noso. Garaño: Quixemos abordalo desde o
punto de vista empresarial e psicolóxico e político de Balenciaga, porque ademais do orzamento, sentiamos máis seguros que co vestiario. Chamábanos a atención que durante a ocupación nazi esa actividade continuase. Polo que lemos, Balenciaga tiña un ton conservador, pero non se mollaron nada. Dicía que era “apolítico”. Tiña amigos, até o final, da órbita de Franco; é máis, o seu último vestido foi para a voda da neta de Franco. E xusto o último vestido, o que estaba no outro extremo: a esposa de Vicente Ameztoy. Balenciaga movíase nun caos interesado. Arregi: A
pregunta é si podes ser apolítico na ocupación nazi. É interesante as conversacións que mantén co seu socio Bizkargi, republicano, que abandonou a Guerra Civil. Nun momento dille a Balenciaga: “Todo é política, incluso os chapeus que fas”.

Netflix estrea recentemente a Pícaro, a serie documental O pequeno Nicolás. A Florentino Pérez pregúntanlle si é do PSOE ou do PP, e el responde: “Eu son poder”. Garaño: É unha apoliticidad vinculada ao poder. Algo que
está no documento de identidade de moitas persoas que están nese nivel, agora son amigo de Aznar, agora de Zapatero.

Alberto San Juan fixo un gran traballo para que Cristóbal Balenciaga sexa así. Arregi:
Non me imaxino o que sería sen el. Case en todas as escenas. E el si tiña traballo, ademais de falar francés e euskera, sen ideas en eúscaro e apenas en francés. Traballou cun profesor.

Como o levou? Garaño:
Foi un gracioso porque el tentaba practicar o eúscaro, e quizais falaba cun dos grupos, o de Gernika, e pedía a conta a nós: “Isto díxome que se di así e así, non como vostedes dixéronme”. Tentabamos explicar que o seu personaxe é getaria e non o fai igual. El dicíanos que “prohibiamos” ou lle captamos que falase cuns compañeiros [ri].

Tamén traballamos euskararekin.Nahi o eúscaro de Getaria da época na que tiñamos, e axudounos moito a adaptar o idioma comigo Kepa Iribar [xornalista de Euskadi Irratia], quen realizou contrastes cun familiar máis maduro da familia. Logo, a familia Bizkaondo [socio de Balenciaga, vascos] faio dos donostiarras, algo que nos resultaba máis fácil.

E como tomou Disney o eúscaro? Garaño: Gustoulles
a idea de facer unha serie sobre Balenciaga, querían que ademais o fixésemos nós polos nosos traballos anteriores, e gustáballes especialmente que fosen vascos, porque podían contar a historia desde aquí. O mellor para representalo é a linguaxe, e dixémoslle importancia. A Disney gustoulle que o quixésemos así, aínda que lembro que ao principio o expomos cun pouco de medo.

Disney do Estado español non dobrou a película, pero si en Francia e no resto de países. É dicir, en Francia todo está en francés, como podes ver en inglés en Inglaterra, pero en España mantiveron as tres linguas con subtítulos. Un actor amigo díxome que estivese atento, que unha vez estreado non
o cambiarían, porque tiñan unha experiencia con Movistar... Arregi: A marca ía ser logo; ten pouco eúscaro e ademais dobralo. As bestas é de galego e afixéronse a iso, abriron a posibilidade de ver películas en eúscaro, foron premiadas… Nós tiñamos claro que había que introducir o eúscaro para mostrar a conexión de Balenciaga coa súa nai. Non se que lle di a un de Estremadura ou de París, pero a nós dinos moito. Para nós era diferencial a presenza do eúscaro e contar a historia desde Euskal Herria. Que se note que algúns vascos contamos a historia dun vasco, e non, con todo o respecto, un coreano.

Os estadounidenses seguen facéndoo como se facía no seu día. Se a película se sitúa en Rusia, falan inglés tranquilamente. E nós estamos afeitos, así os vemos. Antes mencionou The New Look, e aí, como lin, fixérono todo en inglés, a pesar de instalarse en París; inglés con toques de francés.

Disney pon o diñeiro. Que tipo de experiencia tivestes? Arregi: En xeral, e
tendo en conta o que se ouve doutras plataformas, non podemos queixarnos. Respectáronnos moito. Entendemos que o que fixemos é o noso propio traballo, aínda que nos impuxeron unhas pequenas cousas. En xeral, foron cousas razoables. Disney acababa de empezar connosco en España e agora que pasaron tres anos penso que eles tamén terán experiencia, é normal.

Teño ouvido algo do Festival de Cine de San Sebastián... Arregi: En realidade era para estrear aquí, pero
desde EEUU decidiron pospolo. Na súa lóxica pareceulles estrear ou non no Zinemaldia. Dixémoslles que nos
daba pena porque se fixo aquí, co equipo de aquí e porque creamos quebradizos de cabeza no tráfico de Donostia. Finalmente estreouse uns meses despois na Vitoria Eugenia. Garaño: Eles teñen moitos datos. Saben cantos espectadores deixaron de ver a serie no oitavo minuto, ou cantos só viron o primeiro capítulo. Están obsesionados con iso e empéñanse en que o primeiro capítulo sexa especialmente atractivo. Investiron moito diñeiro e queren que vaia ben.

Está a dar bos resultados? Garaño:
Non nos deron datos, esa é a política das plataformas. Só nos dixeron que están moi contentos por dúas cousas: que tivo unha boa estrea e que o que viu empezou e terminou. A crítica de The Guardian foi moi boa e tamén en Alemaña, e por iso están contentos. Dixéronnos estas cousas vía email.

Máis dun preguntarase por que ETB non fixo a serie, ou polo menos, porque Balenciaga era vasca, e a súa imaxe foi reprimida a miúdo polas institucións vascas. É verdade que a idea orixinal non era a súa, e que a comprou Disney, pero... Garaño: O
problema sería claramente o orzamento. Isto non quita, na miña opinión, a responsabilidade de ETB de facer as series en eúscaro. Creo que habería que facer unha gran aposta. Arregi:
Agora virán dicirnos que o facemos nós... Garaño:
Pois os fariamos, pero que nos dean os recursos que pedimos. Vexo importante facer series para adultos. Os que están a facer para nenos e mozos están ben, eu véxoos en casa, teñen o seu público, é o fenómeno Goazen... Hai uns anos fíxose un ensaio en mini-series, case todos
a golpe, en derrepente, e aí quedou. Afortunadamente, creo que hai algúns. Arregi: Teño a sensación de que a ficción dá unha marca á cadea, como o fan os programas concretos e os informativos. ETB pode estar detrás dunha película, en financiamento, pero entendo a película como algo máis, que pasará polo cine. Necesitamos series de ficción. É caro, pero creo que vale. Coa ficción podes contar algo que é de aquí, como foron o Alarde ou Altsasu. Con Balenciaga tentamos facelo. Garaño: A nosa elaboración
e elaboración achégalle un gran valor engadido. Por exemplo, Chernobyl fíxoo o HBO, tivo moito éxito, pero se enfadaron en Rusia e eles fixeron outra serie para contarllo.

En Xapón enfádanse con Oppenheimer... Garaño:
Contar as nosas historias é importante. É a forma de estar no mundo.

Vexo na lousa os nomes de dous proxectos prospectivos. Que tedes entre mans? Garaño: unha película sobre a vida de
Enric Marco, por mor das declaracións realizadas en 2005. Esperamos telo finalizado para outono. E entón empezamos a gravar a outra, Máis
pombas. A primeira será en castelán e catalán, cun pouquiño de inglés e alemán e a outra en eúscaro. Arregi:
Tocounos ter que acabar unha cousa e pór outra en marcha, e cando estabamos a terminar pola con outra… Non é o habitual, pero así foi. Marco ía por diante de Balenciaga.