No acto de onte, a cuestión central era: Contos vs. novelas, cal é o xénero principal. Que defendeu ou respondeu vostede? Pois respondín que eu creo que
non son xéneros comparables, pero si tivésemos que comparalos, que todo o que busco na literatura atópoo eu na novela con máis intensidade que no conto, e con maior profundidade e extensión.

Creo que a novela en xeral permite chegar máis lonxe. O conto ofrece a posibilidade de achegarse de forma fuxidía a un mundo posible, mentres que nas novelas desenvólvese todo un mundo.

A literatura permítenos saír do peche individual no que vivimos. Porque a lectura, aínda que a lectura adoita ser unha actividade individual, á vez ponche en contacto cos demais porque reconstrúe unha trama humana. Primeiro coa historia, cos personaxes, tamén con outros lectores que leron o libro... É dicir, créase unha certa comunidade cos libros. A literatura esperta a imaxinación do lector e a imaxinación da súa comunidade. Todo isto pódese atopar no conto, pero creo que a novela ten un percorrido moito máis longo, que dá máis complexidade a todas esas posibilidades que lle contei e que chegan moito máis lonxe.

E hai algo que podemos atopar nos contos, que non vai estar nas novelas? Si, claro. Por exemplo, nas novelas podes probar formas narrativas que dificultarían ao lector. O conto ofréceche máis
posibilidades de xogo e experimentación, así como unha nova relación co lector. Por exemplo, a min gústanme as que fan crer que estás a ler unha cousa determinada, que a medida que chegas ao final envorcan o relato e cambian o significado do que liches. Pero facelo nunha novela, facer que o lector volva ao principio despois de ler 300 páxinas, non é tan sostible: o impactante do conto converterase nunha trampa efectista ao lector na novela. Logo, o conto ten unha concentración e intensidade moi poética, que a novela non ten, porque a novela necesita moito máis aire e espazo… Ninguén pode resistir a intensidade que pode ter un bo conto en moitas páxinas, porque ademais non se corresponde coa intensidade da vida.

E hai diferenzas materiais na elaboración (e consumo) de contos e novelas? Pódese dicir que fai falta máis diñeiro e máis tempo para facer novelas? Poderiamos pensar
que o conto coincide coa época na que vivimos, tanto á hora de escribir como á hora de ler. Estamos a falar sempre de pouco tempo, de problemas de concentración e de atención dispersa en once contas. Por iso, parece que a narrativa breve, como ocorre coas series, sería máis axeitada para o lector... pero logo non é verdade porque os lectores de contos son moi escasos.

A xente segue buscando novela, e dunha novela o que quere é que quede con vostede durante moito tempo, que mereza o esforzo. Aí está o prezo. A xente paga 20 euros, así que o libro che aguanta un pouco. A nosa filla, por exemplo, ten 15 anos, é un lector empedernido e quere novelas de 600 páxinas. E non só novelas de 600 páxinas, senón sidras novelas de 600 páxinas.

Xiz Vermello (“Klera gorria”; Seix Barral, 2020) é a túa única colección de contos e desde o principio di que non es escritora de
contos. E mire, escribín moitos contos, uns 120-130. Pero é verdade, non son un escritor de contos, porque teño a miña casa chea de notas de novelas que podo ler e que algunha vez podo escribir, pero non de contos. Resúltame máis fácil pensar en termos de novela.

Todos os contos que escribín foron por encargo, principalmente para publicalos en xornais. Con todo, no caso dos contos de xornais, tratei de sacalos dos moldes habituais, máis que o descanso do lector, para que sexa unha peza máis. É dicir, como o xornal mira á actualidade, busco que o conto faga o mesmo, pero utilizando as ferramentas da literatura. Ese foi o conto para min moitas veces, e serviume tamén para probar cousas, técnicas e formas de escribir.
Por iso, entón, os teus contos están relacionados coa realidade e a actualidade. Cando escribes
na prensa hai dúas vías: tes algo diferente para contar, ou tes que ofrecer outra forma de contar.

Unha pregunta persoal, ou unha petición de consello... Eu escribo o ensaio e teño un problema: cando tento facer algo ficticio paréceme que a literatura panfleta insoportable vólvese demasiado a miúdo. Como se pode facer unha ficción politicamente comprometida e con valor literario? Non
sei si son o mellor para aconsellar a ninguén, porque hai quen pensa que escribo como panfleto... Pero digamos que para min o máis importante é a forma, a forma literaria, non a que vou escribir, nin onde vou pór a mirada, senón como o vou a contar.

Máis que co risco do panfleto, atópome con algúns aspectos da realidade que renuncian a ser narrados. Ás veces pode ser porque non os entendemos, porque non somos capaces de pensar sobre eles, porque non somos capaces de dar forma, porque nos desbordan… Outras veces pode ser porque non atopamos unha forma diferente de contar, porque xa nolo contaron mil veces da mesma maneira, e porque cremos que non hai forma de contar doutra maneira. Se non buscas outra forma de contar, o lector acaba adaptándose ao que vostede cóntalle e non se molesta, non se altera e non se lle pode facer ver o que pode ser conflitivo. Para min a esencia está na forma de contar. As decisións estéticas, literarias e formais que toma son tan políticas ou máis políticas como o tema que vostede está a escribir.

Hai un texto de Foster Wallace. No mar, dúas novas peces crúzanse cun vello peixe que lles di: “Bos días, novos. Que tal está hoxe a auga?”. E os dous mozos, duditos, se uns a outros: “Ouza, que é a auga?”. Eles non ven auga como o vemos. O mesmo ocorre co sistema económico. Pois creo que o tipo de mirada que ofrece a literatura permítelle recuperar a estrañeza do que vemos natural e normal, e xerar as preguntas que me importan. E iso conségueo máis que de que. Porque a algunhas literaturas pómoslles a etiqueta da política, porque miramos determinados aspectos da realidade, ou ao tema ou aos personaxes. Pero si é formalmente conservador, iso acaba inofensivamente.

Por exemplo? Isto vese moi ben no cine, o decisivo que ás veces é pór a cámara noutro lugar, e de súpeto esa
realidade que xa non ves, como fai que a vexan doutra maneira. Por exemplo, co tema do Holocausto, con Son of Saul (fillo de Saúl) iso sucede. O director desta película toma un plano curto, en toda a película só veremos o rostro do protagonista e todo o demais está fóra do plano. Neste caso, cambiando só o plano, cambiando a forma de contar, todo é diferente.

E na literatura? No caso da
literatura, e en relación coa literatura en castelán que máis control teño, creo que en América Latina temos os exemplos máis interesantes. É clarificador, por exemplo, que cando falan de violencia non falan de violencia, senón que a propia escritura expresa violencia. Por citar algúns nomes traería aquí a Mónica Ojeda ou Emilano Monjer. Teñen a habilidade de retratar todo tipo de violencia, pero o violento é a mesma escritura e, en consecuencia, tamén a lectura. Eu tamén tento facelo, por exemplo, coa precariedade, e expóñome non escribir coa precariedade, senón reflectir a precariedade, é dicir, que a propia escritura sexa precaria e, por tanto, que a lectura tamén sexa así. Para min é unha escritura política, literalmente, cando a mesma escritura é política.

Ademais de facer literatura, tamén escribes artigos de opinión sobre política, e quérolle preguntar respecto diso. Como ve a situación política do Estado español? As consecuencias políticas do 1 de Outubro en Cataluña parecen reestruturar o panorama político do Estado, non? Claro,
todo cambiou, pero non só polo proceso catalán. Creo que o 1 de Outubro abriu a crise territorial que viña de antes. Non é de cero, forma parte da gran crise sistémica. Viñamos da crise económica e financeira, da crise política e institucional, onde a monarquía entra en crise coa abdicación do rei… De súpeto todos os elementos do sistema entran en crise á vez. Unha destas crises é a crise territorial que, como digo, marca de súpeto un novo tempo político nun contexto de crise. Isto dálle máis forza que o que se podía traballar doutra maneira, pero digamos que a crise do Estado fai que se converta noutra cousa.

E na súa opinión, nesa crise está a sociedade xarada? Ningunha destas crises pechouse
con seriedade, salvámolo todo como puidemos, a crise política está totalmente aberta, a crise territorial tampouco se pechou, salvouse, pero non se pechou. Están a tentarse solucionar algunhas consecuencias da crise, pero non resolvemos o problema profundo do modelo territorial. E non só que non se solucionou, senón que está a sufrir moita tensión. Esa tensión viña das periferias, pero agora incrementouse o crecemento dun poderoso nacionalismo español que non está disposto a cambiar o modelo territorial.