Entre as posibilidades que se poden desenvolver nas zonas terrestres para eliminar o carbono da atmosfera, atópanse principalmente dúas: unha relacionada coa captura e almacenamento de bioenergía, coñecida internacionalmente polo acrónimo inglés BECCS. Con este sistema crecen primeiro unha planta de gran biomasa, logo quéimase para producir electricidade en centrais térmicas e captúrase a maior parte do CO2 que emite esta combustión para o seu almacenamento subterráneo. Se esta captura "xeológico" é permanente, en definitiva conséguese eliminar o CO2 da atmosfera, á vez que se produce electricidade. A segunda opción principal para a eliminación do carbono é a plantación ou transplante en selvas, coñecida como acrónimo A/R, se a madeira non se queima logo sen transplante.

No último informe do terceiro grupo de traballo da IPPC (Panel Intergobernamental sobre o Cambio Climático) analizouse a cantidade de COnutrientes que poderían ser eliminados da atmosfera cos sistemas BECCS e A/R: 11,3 co primeiro e 10 Gt (mil millóns de toneladas) ao ano de CO2. Son cifras moi significativas tendo en conta que no ano 2023 no mundo emitíronse 37,4 Gt de COmetal. É dicir, alcanzariamos o 57% desas emisións, ou o que é o mesmo: se lográsemos reducir un 43% as emisións obteriamos o famoso obxectivo "net cero". Iso en base a potenciais ou cantidades máximas. Os valores medios serían 5,9 e 3,9 Gt para os sistemas BECCS e A/R.

Con todo, este obxectivo non se alcanzaría sen prexuízo algún, e o IPCC non os analizou en concreto. De feito, algúns destes danos laterais serían xigantes e deberiamos repensar as intencións de utilizar técnicas CDR para eliminar o dióxido de carbono. Así o di o recentemente publicado Sustainability limits needed for CO2 removal na revista Science.

Prezo de captura de todos derrámelos

Os autores deste traballo afirman que nos posibles itinerarios climáticos analizados polo IPCC, os proxectos BECCS e A/R terían implicacións significativas en actividades humanas e seguridade alimentaria. Con todo, o IPCC non estudou en profundidade estes itinerarios desde o punto de vista dos impactos ambientais, senón unicamente desde o punto de vista técnico e económico.

Así, até agora non se consideraba obstáculo o uso de 29 millóns de quilómetros cadrados de terra doutra maneira, como o cultivo de plantas para a bioenergía ou o recubrimiento con plantacións arbóreas. Esta superficie é case a sétima da superficie da Unión Europea, o que podería comprometer a seguridade alimentaria de 300 millóns de persoas. Os problemas de sustentabilidade, que poden dar lugar a un novo uso das zonas rurais ou a perdas de biodiversidade, serían evidentes se os sistemas BECCS e A/R conseguisen capturar 1,3 e 3,8 Gt anuais respectivamente, é dicir, con moito menos do que suporía un impacto significativo no efecto invernadoiro, xa produciría danos.

Segundo o documento de prensa publicado co estudo, este nivel de CDR, que o IPCC considera factible a un prezo aceptable, xera riscos para os cultivos, as actividades humanas e a biodiversidade, xa que no noso planeta non existen terras suficientes para capturar o CO2 nesta medida. Os autores cren que os criterios para establecer límites aos proxectos CDR deberían ser a biodiversidade, o uso de auga doce e a seguridade alimentaria.

Abordar seriamente o problema, pospor

Até o momento, nas estratexias climáticas de diferentes estados destacáronse as técnicas CDR e, sobre todo, os proxectos de plantación de árbores, pola súa baixo custo e rapidez de desenvolvemento. Kate Dooley, da Universidade de Melbourne, coautora do artigo de Science, afirma que as grandes empresas predín especialmente estas plantacións a gran escala, xa que con elas é fácil chegar a cantidades que compensan o uso de combustibles fósiles e logo utilízano para facer publicidade.

Pero utilizar o CDR para compensar o uso de combustibles fósiles constantes, segundo Dooley, non pode ser lexítimo. Así, as estratexias climáticas dos gobernos deberían estar ben distribuídas e claramente expostas en dous ámbitos: por unha banda, os obxectivos de redución de emisións e por outro, os de captura de CO2. Ademais, este último debería ser o menos sostido posible, mentres que o principal obxectivo debería ser protexer e reconstruír os ecosistemas naturais.

Alexandra Depreze, unha das principais autoras do artigo, do Instituto de Desenvolvemento Sostible IDDRI de París, subliñou que moitos gobernos e industrias impulsan grandes proxectos CDR coa escusa de pospor esforzos para reducir rapidamente as emisións. Pero isto pode articularnos sen retroceso nun quecemento global por encima do límite de 1,5 graos, á vez que aumentaría a perda de biodiversidade, pondo en dúbida os obxectivos dos cumes de Kunming-Montreal, sen os cales nos afastamos do cumprimento dos obxectivos.

Os autores deron tres consellos para evitar esta situación. Un, establecer altos estándares de “honestidade” no mercado CDR para que só se utilicen para verteduras residuais non evitables. Dous, obrigar aos Estados a que non só diferencien os obxectivos de redución de emisións e de CDRs, senón que maximicen a redución de emisións, minimicen o uso de CDR, expliquen que se utilizan para compensar estas técnicas e pensen que os proxectos CDR causen o menor dano posible ás zonas rurais. E tres, facer compatibles as gobernanza do clima e a biodiversidade, financiar a protección das selvas e priorizar a rexeneración das selvas fronte ás plantacións. Para conseguir todo isto, consideran que os proxectos CDR requirirían indicadores para medir os seus impactos sociais e ambientais.

En canto ás compensacións, o oceanógrafo da Universidade de Hawai, David Ho, resume o problema de que non imos necesitar máis CDR si non deixamos de utilizar combustibles fósiles de forma relativamente rápida, o que pasa é que se non deixamos de utilizar combustibles fósiles de forma relativamente rápida, acabemos coa civilización. CDR é banal si non reducimos drasticamente a dependencia de combustibles fósiles. As técnicas CDR deben utilizarse para compensar unicamente as verteduras residuais, non as verteduras de luxo.

Se non se aborda o problema con tempo e seriedade, cantos trillones de diñeiro haberá que gastar no medio século para tentar reconstruír o clima e a solidez dos ecosistemas que gozabamos gratuitamente no século XX?