- Beriáin (Navarra), febreiro de 1974. Os traballadores de Potasas de Navarra realizaron unha folga, entre outros motivos, pola folga do persoal de Motor Ibérica o ano anterior. Non era, por tanto, a primeira folga da industria navarra, nin sequera de Potasas. Pero Potasas era a maior empresa de Navarra, con máis de 2.000 traballadores e un dos movementos sindicais máis fortes do territorio. Ademais, fai 50 anos, lideraron unha nova forma de protesta: o peche dos traballadores nas minas. Naquela folga inicial de 1974 187 traballadores permaneceron pechados no interior da mina durante 70 horas.
Naquel outono realizáronse máis mobilizacións e a principios de 1975, xunto coa participación na folga xeral, celebrouse o segundo peche, moito máis longo desde o 7 de xaneiro, de 15 días. A represión da Garda Civil foi moi dura, como as medidas contra os folguistas: multas, 30 días de cárcere, paro… Só algúns traballadores puideron volver ao traballo despois da amnistía de 1977. Pero o peche tivo unha gran repercusión fóra de Navarra e provocou unha inundación solidaria.
Industria esgotada
Pero Potasas de Navarra tiña data de caducidade. Dez anos despois, a empresa pechou a finais de 1985, esgotando a fonte de potasa. Abriuse entón Potasas de Subiza, con 533 traballadores, pero en poucos anos tamén o pecharon. E ademais da mina, en xeral, o modelo industrial imperante desde a década de 1950 estaba esgotado. A reconversión industrial posta en marcha a principios de década por diversos gobernos europeos, incluído o madrileño, tivo unha gran influencia nos principais centros industriais de Hego Euskal Herria. A desindustrialización revolucionou o movemento obreiro.
As últimas pegadas físicas da planta produtiva de Potasas de Navarra foron demolidas na década de 2010 e non foi o único caso, como a planta de Superser, unha referencia na industria da Comarca de Pamplona, que foi demolida en 2019. “A derriba de vellas fábricas fai invisibles a historia da desindustrialización, as consecuencias sociais, a pegada deixada nos traballadores e nas súas familias, contornas e comunidades”, afirma Pérez Ibarrola
O último número da revista editada pola Asociación de Historiadores de Navarra, Geronimo de Uztariz, fai referencia
ao proceso de industrialización en Navarra, e recolle, a través de diversos exemplos, o que este proceso influíu no movemento obreiro. As mobilizacións habidas nas fábricas de Navarra a principios da década de 1970 pon de manifesto que se realizaron principalmente para esixir o incremento salarial e a mellora das condicións laborais, é dicir, para avanzar nos dereitos. Con todo, na década seguinte, cando o desemprego, que até entón era cíclico, converteuse en endémico, as mobilizacións tiñan como obxectivo reducir ao mínimo o retroceso, manter as condicións ou o propio posto de traballo na medida do posible. O movemento obreiro tivo que iniciar a defensa, ao non poder continuar.
Na revista Geronimo de Uztariz, a historiadora da UPNA, Nerea Pérez Ibarrola, afirma que a desindustrialización analizouse desde o ámbito económico, pero que tivo un impacto social importante e que para traballar a clase traballadora desde esta perspectiva é necesario abrir novas liñas de investigación. E tamén fala da importancia de protexer o patrimonio físico industrial para impulsar a memoria.
As últimas pegadas físicas da planta produtiva de Potasas de Navarra foron demolidas na década de 2010 e non foi o único caso, como a planta de Superser, unha referencia na industria da Comarca de Pamplona, que foi demolida en 2019. “A derriba de vellas fábricas fai invisibles a historia da desindustrialización, as consecuencias sociais, a pegada deixada nos traballadores e nas súas familias, contornas e comunidades”, afirma Pérez Ibarrola. “As fábricas abandonadas conservan a memoria dos antagonismos sociais que viviron e viven na nosa sociedade. Quizá por iso son tan incómodos, porque o seu impacto negativo non é só visual”.