O Consello de Euskalgintza explica en poucas palabras para que debería servir o novo decreto: garantir o dereito dos cidadáns a recibir o servizo en eúscaro na administración; debuxar o proceso de transición cara a unha administración que traballe en eúscaro e establecer prazos e medidas concretas para conseguilos. Engade que os pasos que se dean na normalización do eúscaro deberían apoiarse xuridicamente, sobre todo neste ambiente de agresión xudicial. Pois ben, o decreto non responde a eses retos e necesidades. O Consello considera que "existe a posibilidade de dar un salto máis forte, pero renunciouse a iso", aínda que recoñece que hai algúns avances. Por outra banda, o Consello ten claro que a agresión xudicial ha condicionado o decreto e que na última versión do decreto reflectíronse as restricións impostas polos xuíces. Solicitamos a Martin Aramendi, presidente da Mancomunidade de Municipios Vascos UEMA, a valoración do decreto. Na súa opinión, aínda que o decreto supón un avance, é unha oportunidade perdida: "Deixa en mans da vontade das entidades públicas a normalización do eúscaro, e en ocasións tamén a garantía do cumprimento dos dereitos lingüísticos dos cidadáns". Aramendi puxo unha pregunta sobre a mesa: pódese traballar na administración pública vasca sen saber euskera? Cre que non, pero o decreto permíteo e vaino a dar porque admite rendijas e excepcións. En opinión de

Pello Igeregi, responsable de eúscaro dELA, quen elaboraron o decreto "negáronse a igualar os status do castelán e do eúscaro". Chamou aos avances "cambios cosméticos" e subliñou que non houbo cambios profundos. Considera que o decreto ten un problema principal e case único: non quere euskaldunizar á administración, senón manter a situación actual no futuro. O decreto di que condenará aos

euskaldunes a estar sempre en situación de excepción, e lembra as dificultades que teñen os cidadáns para recibir o servizo en eúscaro en situacións vulnerables: cando a policía lles sanciona, cando acode a urxencias e o médico faio en castelán... Os cidadáns terán dificultades para recibir o servizo en eúscaro e os traballadores estarán condenados a traballar en castelán. No contexto da agresión, Igeregi non cre que o problema sexa xudicial, senón ideolóxico: "O problema foi que o PNV recoñeceu ao PSOE o dereito de veto, fíxose o decreto nas fronteiras do PSOE".

O secretario de eúscaro de LAB, Urko Aierbe, como dixo o resto de axentes, considera que o decreto se perdeu porque non responde as necesidades de euskaldunización da administración, nin ao proceso de normalización do eúscaro, nin aos retos de futuro. O coñecemento do eúscaro aumentou nos últimos anos e moitos dos novos traballadores serán euskaldunes. Pois ben, Aierbe acusa o Goberno Vasco de ter en conta esta evolución e de non tomar medidas máis atrevidas. Lembra que o obxectivo do decreto é garantir o dereito dos traballadores a traballar en eúscaro, pero que non se reflicte en medidas concretas. Dá dous exemplos: no decreto non se mencionaron os circuítos en eúscaro e a formación dirixida ao persoal para poder traballar en eúscaro. Aierbe

non ten dúbida de que a agresión xudicial ha condicionado o decreto. Por exemplo, a Viceconsejería de Política Lingüística recollía explicitamente que nas versións iniciais do decreto podíase dar prioridade ao eúscaro, e estas mencións desapareceron: "Nos tribunais están
a castigarse estas mencións".

Claves do Decreto

O Decreto amplía o ámbito de influencia a todo o sector público

vasco de Álava, Bizkaia e Gipuzkoa, a uns 140.000 traballadores. Até agora había zonas exentas. Os axentes culturais han valorado positivamente o cambio, pero subliñan que nalgúns ámbitos non entrará en vigor a aplicabilidad do decreto até o ano 2033. Estas áreas son Osakidetza, Ertzaintza e Xustiza, o que supón o 60% do total do sector público. UEMA lembra que se poderán vulnerar os dereitos dos cidadáns durante outro nove anos, mesmo nos municipios máis euskaldunes. Innovación: perfís lingüísticos

asimétricos A partir de agora poder solicitar diferentes niveis orais e escritos dos perfís lingüísticos. Por exemplo, pode solicitarse a un traballador na palabra C1 e B2. A medida foi aceptada polos axentes se se adecua ás necesidades do posto. Para o presidente de UEMA, Martín Aramendi, esta medida serve para "desfacerse dunha carga innecesaria" a algúns traballadores que traballan actualmente en eúscaro. Con todo, a flexibilidade tamén corre perigo e os axentes piden excepcións, xa que pola contra "pode abrir a porta á redución dos perfís lingüísticos", di o secretario de eúscaro de LAB, Urko Aierbe.

Novas formas de acreditar o
nivel de eúscaro

Até agora había dúas formas de acreditar o nivel de eúscaro correspondente ao posto: o título de perfil lingüístico e os estudos realizados en eúscaro. A posibilidade deste segundo é consecuencia dun decreto aprobado polo goberno de Patxi López en 2012. A partir de agora, o exame da oferta pública de emprego en eúscaro ou a demostración de “utilización fehaciente do eúscaro no posto de traballo” permite considerar acreditado o nivel de eúscaro. Os axentes destacaron a importancia de ambas as novas formas, pero tamén detectaron os riscos. Aramendi considera que “un paso cualitativo é excluír da acreditación de perfís lingüísticos ao traballador que realiza todos os exercicios en eúscaro no proceso selectivo. Pero o decreto tamén deixa moita marxe para que moitas persoas que non son capaces de traballar

en euskera accedan aos postos de traballo”. Aierbe, secretaria de eúscaro de LAB, preocúpase por flexibilizar a acreditación. Na súa opinión, a pesar das formas de acreditación existentes, "a realidade dinos que hai un grupo de traballadores que non son capaces de traballar en eúscaro". Aierbe pregunta se os exames para o posto de traballo realízanse en eúscaro ou cando se demostra que "no posto de traballo utiliza o eúscaro de forma fehaciente" garántese que o traballador é capaz de traballar en eúscaro. Aierbe teme unha situación así: "Podemos ter un gran número de traballadores con acreditación, pero a realidade dinos que non é certo, que os traballadores non son capaces de traballar en eúscaro". Non exclúe as dúas novas opcións de verificación se se toman medidas e faise un seguimento.

O Consello
de Euskalgintza, LAB

e ELA expuxeron á Viceconsejería de Política Lingüística en 2022 a euskaldunización da administración sen limitación de prazo. O informe recollía que o proceso de euskaldunización podía desenvolverse durante quince anos. Nos próximos anos, a metade dos empregados públicos xubilarase e prevese substituír ás xeracións máis euskaldunes de todos os tempos. Para Pello Igeregi, responsable de eúscaro dELA, "era unha oportunidade única, sen decisións traumáticas, para que a administración se converta en bilingüe tendo en conta a todo o persoal que traballa na actualidade". "Era unha oportunidade", porque o decreto non recolle os prazos para o cumprimento do deber de euskaldunización da administración que establece a Lei do Eúscaro de 1982. O Consello di que habería que fixar

datas concretas, medios para cumprir os obxectivos e medidas executivas. O Consello considera que unha das principais carencias do decreto é a falta de prazo. Non se determinou o índice

de preceptividad O esquema do índice de preceptividad apenas variou, polo que, como até agora, os tribunais poderán seguir realizando interpretacións a favor da redución do eúscaro nos postos de traballo. O índice calcúlase sumando as proporcións da metade dos vascohablantes e cuasieuskaldunes do ámbito da entidade. Este índice reflicte a porcentaxe de postos de traballo con data de preceptividad para o cumprimento do perfil lingüístico. Os axentes insistiron na necesidade de concretar o índice e pediron que non se deixen opcións de interpretacións descendentes. É dicir, piden que se especifique que o índice significa "número mínimo de postos de traballo", de modo que o índice non permita entender que significa "número máximo", porque así se están interpretando nos tribunais. En opinión de Igeregi, o índice de obrigatoriedade é o núcleo do conflito xudicial, e o conflito manterase no futuro: "Estaría ben que aclarasen que o índice de preceptividad é o mínimo en todos os casos e que se poden establecer índices superiores, pero non quixeron facelo". Introdúcese un matiz no decreto: poderase incrementar o índice mínimo mediante un procedemento administrativo que, a xuízo de Igeregi, é un "procedemento complexo".

O

Decreto non avanza para
traballar en eúscaro recolle o salto da lingua de servizo ao eúscaro como lingua de traballo. Con todo, Aramendi explica que o ensaio se realizou de forma difusa e fluída. A Administración poderá utilizar o eúscaro "sempre en función das decisións que se adopten en cada momento". Destacan unha medida tomada polos axentes para poder

traballar en eúscaro. O Decreto recolle as

unidades administrativas en eúscaro, é dicir, aquelas persoas que teñan acreditado polo menos o perfil lingüístico correspondente ou superior no 80% dos postos de traballo desempeñarán as súas funcións preferentemente en eúscaro. Pola contra, os circuítos en eúscaro e a formación dirixida ao persoal para poder traballar en eúscaro non se recolleron. Tampouco hai referencia ás medidas correctoras que debesen aplicarse en caso de incumprimento das recomendacións e medidas de fomento previstas para que o eúscaro sexa lingua de traballo. Nos borradores iniciais

do Decreto non se priorizaba o eúscaro, aparecían medidas e mencións para priorizar o eúscaro e na última versión desapareceron. Onde se dicía que o eúscaro ía ter un "lugar preferente", conclúese que se vai a "impulsar a visibilidade" do eúscaro. Tamén se suprimiu a posibilidade de que os traballadores regulen a necesidade de realizar a primeira palabra en eúscaro aos cidadáns. Tamén estaba previsto establecer o eúscaro como requisito para o seu uso como lingua de traballo, pero na última versión di que tamén se poderá utilizar o eúscaro. A área de priorización do euskera afecto especialmente aos municipios euskaldunes. Segundo Aramendi, é significativo que dos borradores iniciais desaparecesen estas medidas: "Nos municipios euskaldunes, o concello e as institucións deben ser un exemplo e coidar e reflectir a realidade sociolingüística da localidade. Parece, con todo, que este decreto ten medo, porque a primacía do eúscaro expón problemas xurídicos". Aierbe redondeou a crenza de Aramendi de que "precisamente así botaron de atrás nos xulgados, dentro da agresión xudicial".

É outra das medidas que, exceptuando aos maiores de
45 anos nos borradores iniciais do

Decreto, desapareceu. Até a data os traballadores maiores de 45 anos non tiveron a obrigación de acreditar o perfil lingüístico. As primeiras versións que incluían a supresión da exención xeneralizada. Finalmente queda no outro. Isto significa que os traballadores que non saiban eúscaro durante outro vinte anos continuarán nos seus postos de traballo. Por outra banda, a nova xurisprudencia que vén impondo no marco da agresión xudicial está a ampliar esta exención aos casos de interinos. O Decreto, con todo, recolle que a exención se refire exclusivamente aos funcionarios titulares do posto. Desde o

punto de vista de UEMA, UEMA destacou o cinco avances (ou posibles) que o

decreto recolleu. Dous delas foron traballadas en liñas anteriores: a extensión das medidas ao conxunto do sector público e a apertura da posibilidade de perfís lingüísticos asimétricos. Ademais, destaca outro tres. En primeiro lugar, valora positivamente que o decreto recoñeza a vía para solicitar medidas á propia administración do Estado, ademais de estendelo ao sector público vasco. Segundo Aramendi, "non ten sentido que nun mesmo pobo haxa oficinas dependentes do Estado ou dependentes do Goberno Vasco, e que ás veces non se respecten os dereitos lingüísticos e outras estean garantidas". En segundo lugar, recolle o principio de non dar a volta atrás que recolle a

Lei Municipal. En terceiro lugar, UEMA destacou que nos procesos de selección de persoal póidase establecer a necesidade de realizar o exame en eúscaro. Até agora non era así. Cando nalgún exercicio práctico para postos de traballo introduciuse a obrigación de realizar parte en eúscaro, producíronse problemas. En consecuencia, estaban obrigados a garantir a posibilidade de realizar a proba en castelán.

Do collado anterior a cabeza

A principios da década de 1990 comezamos a asignar perfís lingüísticos e preceptividades aos postos de traballo nas administracións públicas vascas. Identificar as funcións ou tarefas a realizar por cada posto de traballo e decidir que perfil ou requisitos asígnanselles para facelo en eúscaro (1, 2, 3 ou 4). E aplicar o índice de obrigatoriedade posterior. É dicir, de todos eses postos de traballo aos

que non se podía obrigar todos, porque a lexislación de entón regulaba que só un deles tería obrigación, non máis. Este tanto se calculaba en función do número de euskaldunes e cuasieuskaldunes de cada zona. Empezamos a enviar aos traballadores aos euskaltegis, uns a euskaldunizar e outros a alfabetizar. Pasamos moitos anos tentando mellorar a capacitación dos traballadores, pero iso non nos levou, simplemente, a traballar en eúscaro. O primeiro Decreto de planificación do

uso publicouse en 1997, e até o ano 2000 non se puxeron en marcha as administracións máis avanzadas, os plans. Polo menos dez anos sen activar as ferramentas que necesitaba o salto do coñecemento ao uso. Foi un gran buxán político e de planificación lingüística, aínda que os traballadores aprenderon euskera, pero ao volver ao centro de traballo seguían como antes porque o sistema de traballo non estaba preparado para funcionar en eúscaro. Durante este tempo, a competencia en eúscaro do traballador foise desmoronando e a frustración impúxose. A todo iso hai que engadir que se estaban creando novos postos de traballo, moitos deles sen obrigatoriedade, porque quedaban fóra do índice antes mencionado e, por tanto, volveron aumentar os traballadores que non

tiñan capacidade para realizar o seu traballo en eúscaro. Enviar aos xa existentes ao euskaltegi e volver introducir aos castellanoparlantes. Iso planificación! A situación era absurda. Pasaron

30 anos. As administracións que tiveron vontade política avanzaron dalgunha maneira, con gran incapacidade e pelexa en ocasións, e outras moitas seguiron moi tranquilas limitando a obrigatoriedade aos índices e,
por tanto, traballando en castelán. Esta foto que fixen da administración pública é moito máis fea que o retrato doutras administracións, como a Ertzaintza ou Osakidetza. Apróbase o novo decreto. Pasaron seis anos madurando, debatendo e negociando principalmente. Hai moitos elementos que preocupan, tal e como sinalaron nas valoracións realizadas polos axentes responsables da normalización do eúscaro. A obrigatoriedade segue subordinada aos índices e a palabra “poder” da “necesidade” domina tanto no texto como no espírito. Este decreto, que regulará o funcionamento dun bo número de anos, non pecha o camiño a unha persoa incapaz de realizar o seu traballo en eúscaro. Dito doutro xeito, deixa paso libre a miles de traballadores que non son capaces de realizar o seu traballo en eúscaro. A capacitación do persoal non é suficiente para realizar o traballo en eúscaro, pero sen capacidade suficiente non é posible. O maior gotero segue sen arranxar.