Cando falamos de hika ou hitano, ou, mellor dito, da utilización “correcta” do hitano, porque de cando en vez se suscita algún pequeno debate –xa sexa nas redes sociais ou no que aínda chamamos vida real–, si non convén escribir aquí tamén algunhas liñas respecto diso. Cal é a clave? Pois o que sería unha “regra de ouro sintáctica” do hitano, segundo Xabier Alberdi, antigo profesor e investigador da UPV.

Algunhas das últimas achegas do escritor e tradutor tolosarra Xabier Olarra, que durante estes meses publicou no blog 31 textos interesantes: Hitano nas preguntas? e Hitano nos de sorpresa?. Como o articulista as preguntaba, que facemos coa corrección do hitano? Nas oracións subordinadas non hai que utilizar o alocutivo, digamos “forma de corda”, nin nas preguntas, nin nas condicións nin nas equivocacións, nin nas exclamativas as dúbidas. Por exemplo, hai que dicir “si, díxome/s que virá/s”, e non “si, díxome/n que viría/duque”, e o mesmo coas variacións locais desas formas. Ou que esa norma foi, polo menos , a que nos deixou a tradición.

Xabier Alberdi deixou escrito nun traballo moi intenso publicado fai 30 anos, polo que entre os mozos menores de 45 anos (sic) non deixaron de respectar a regra de ouro. E como na maioría das escolas non se ensina apenas, e si non, ir corrixindo en todo momento aos que utilizan un tratamento lingüístico que é bastante común, porque non o utilizan de acordo coa tradición, non é especialmente unha actitude estética na actualidade, polo que non se pode mellorar.

E a pregunta de sempre, que facer coas tradicións de soster ou romper. En calquera caso, si temos forzas para manter a tradición neste caso. Con manter un tratamento informal que se atopa nunha situación tan precaria, non basta con traballar, e agora temos que dicir aos “mozos” que iso non é así, e o outro non se que, e como o fai a xente maior da audiencia, que non ouvirán algo parecido desde a súa boca? Aínda que tivésemos a caixa de resonancia necesaria, sería conveniente utilizala desta maneira?

En calquera caso, fíxese a que situacións estrañas lévanos este tema. Si seguimos estritamente a regra de ouro, o lector, unha vez chegado até aquí, como está escrito este texto?