Dez anos despois de diagnosticar o virus, sobe ao escenario para contar publicamente a súa traxectoria persoal. A actriz Intza Alkain (Lasarte-Oria, Gipuzkoa, 1995) foi a súa compañeira de viaxe tomando o papel de "famoso" virus. Nesta viaxe, Fernández e Alkain estiveron dirixidos por Aitziber Garmendia e Sara Cozar. Aproveitaron o humor para pór en fronte aos asistentes aos teatros de Euskal Herria a realidade do VIH. Fernández íspese en público con todo o que iso supón.

Foi difícil entrar no mundo interior dun personaxe ficticio no canto de nun mesmo?
Xabin Fernández: Ao principio tiña moito medo, pero cando nos xuntamos todo o grupo de traballo ao redor da mesa, un dos primeiros consellos que me deu Aitziber [Garmendia] foi pór límites ao personaxe, decidir até onde ía ser eu e a partir de onde creariamos o personaxe. Díxome que tiña que coller un pouco de distancia, que non podía dar o 100% de min, que tiña que ser tamén do personaxe. Este consello non foi tan difícil.

Ti, Intza, fas o virus. Como che chegou o proxecto? Coñecías a historia?
Intza Alkain: Cando me chamaron desde a produtora e explicáronme o proxecto e a historia, sentín un pouco de medo. Non coñecía a Xabi e sendo unha historia baseada na súa experiencia de seropositivo, máis aínda. Con todo, cando me dixeron quen estariamos no relatorio, non o pensei dúas veces. Pareceume un reto interesante.

Escenificar a historia real do que vai ser o escenario, como a xestionaches?
I.A. : Ao principio pareceume un tema moi delicado, pero desde o primeiro momento deixou de ser tabú. Falamos moito entre nós e cada un contou as súas experiencias e vivencias. Iso fíxoo todo moi lixeiro, rímonos moito. E, como dixo Xabin, coller a distancia é importante. O humor estivo moi presente no proceso creativo e así o reflectimos na obra.

En Xabi, en 2013 soubo que era seropositivo. Dixo vostede que tiña claro que acabaría facendo algo. Que che levou ao teatro?
F.X. : A vida levoume un pouco a iso. Os médicos dixéronme que fose amodo e aos poucos, para tomalo tranquilo, e iso provocoume un punto de enfado. Creo que esa reacción me levou a falar do tema, porque en Euskal Herria non se fala do VIH con naturalidade. Pero ao final, a curto prazo, non fun capaz: entrei durante moito tempo nunha gaiola sucia.Máis tarde
pensei en dar forma de documental, pero tras a pandemia apunteime ao taller de Artes Escénicas de San Sebastián, xa que me dá unha nova ilusión. O teatro sempre me atraeu. E desde o primeiro momento sentinme moi a gusto e cómodo. Ao principio era un soño e unha aposta efémera, non pensaba que tomase a forma que tomou.

Como inflúe na vida dunha persoa o saber que é seropositivo?
F.X. : Un segundo cambiou a vida. Non o esperaba e recibín a noticia a través dunha chamada telefónica. Entón estaba en casa, só, e non fun capaz de preguntar demasiado. Cortei a chamada e empecei a chorar. Asusteime moito porque tiña moita falta de información, porque era moi descoñecida para min. Os primeiros días paseino moi mal, e pensei que para dar a volta á situación axudaríame contar á contorna, falar cos seus e cos amigos. Logo non atopei esa valentía, aínda que a fixen con algúns. Recordo que cando entraba na cama os primeiros días dicíame: “Isto é para sempre, isto non ten volta atrás”. Naquel momento víao todo moi negro.

Cambiaron as cousas nos prexuízos cara á enfermidade? Ou cren que segue sendo estigma ser seropositivo?
I.A. : Segue sendo. Eu, por exemplo, aprendín moitas cousas grazas á obra, pero antes de entrar no proxecto o VIH era moi descoñecido, mesturaba moitos conceptos. Non sei si o meu caso é xeral.

F.X. : Desde a experiencia propia paréceme que as cousas non cambiaron nestes anos, precisamente porque non se fala diso. Mantívose na mesma situación, non sei si os casos aumentaron ou diminuíron, pero a taxa de infección segue bastante parecida. Esa realidade está aquí, estivo aquí durante estes anos, pero non se fala diso, e moita xente cre que non existe. Moita xente díxome que non sabe que é e que por iso tamén tivo sensación de culpabilidade.

Quizá tendemos a pensar que o VIH e outras mil realidades son cousas estranxeiras...
I.A. : Todo o mundo sabe que Freddie Mercury era seropositiva. E os casos máis coñecidos foron sempre moi crus, relacionados coas drogas e o sexo. Ensinar o que hoxe é un virus en Euskal Herria pode axudar a quitarlle esa pantasma e convértese en algo que a vostede tamén lle pode pasar.

F.X. : E o VIH está aí, pero non ten nada que ver co que era hai décadas. Por tanto, imos pór a información sobre a mesa e mostrar en que punto estamos agora.

Sendo de Legorreta, con 1.500 habitantes, é máis difícil. Un pobo ten cousas boas, pero tamén malas, e esa presión está aí. Un pequeno pobo é como unha chegada de presión. Sempre penso que si nacese en San Sebastián podería levalo doutra maneira. Por iso, a miña ilusión é levar a obra aos pobos pequenos e pór fronte ao virus. Na obra dicimos: “Por primeira vez na vosa vida veredes o virus no voso pobo”.

Que acollida están a recibir?
F.X. : Moitos saben de que imos falar, pero non saben que esperan, non saben si rin ou chorarán. Moitos recoñecen que veñen un pouco de “tensión”, pero daquela a maioría salgue moito máis tranquila. Algúns choran, pero óuvese máis risa.

O humor ten moito que dicir nisto.
F.X. : Sabía que virían moitos coñecidos a ver, e non quería que saíse cunha escura sensación. Agora estou moito mellor, noutro punto, e quería reflectilo. O humor é útil para tomar distancia e dar outro punto de vista, e esa foi a miña aposta desde o principio. Cando empezamos a traballar, e tendo a Intza, a Aitziber e a Sara [Cozar], vimos claro que ese era o camiño, e ademais tiñamos que reforzar máis. Ao principio había humor, pero no proceso de creación alargouse moito a sombra do humor.

Lograstes o equilibrio entre o humor e a crueza do tema?
I.A. : Creo que si. Díxome moita xente que no momento en que Xabi conta a súa historia durante o teatro senten moita empatía, están moi metidos e, de súpeto, como un bofetón, salguen co humor e rinse do que están a chorar. Este exercicio de distancia realízase en todo momento. O código de elaboración é moi guay.

F.X. : Ao principio había medo: “Imos pasar?”. Nalgúns momentos Aitziber preguntábame: “Ouza, si dicimos isto así, parécelle que será pasar?”. Avanzamos en moitas cousas.

Durante estes meses viñeron moitas persoas seropositivas a ver a obra e para min a súa feedback tamén foi moi importante. Maior impacto sobre o público xeral. Algúns me dixeron que talvez nos fixemos sentir incómodos en función da situación que están a vivir, pero agradecéronnos o ton que demos á obra e saíron satisfeitos. Iso é o mellor para nós.

Como levan ao escenario dez anos da vida persoal?
F.X. : Neste dez anos escribín varias cousas e o máis difícil foi darlle forma. Nun momento decidín que debía elixir algúns dos 5.000 papeis que tiña, algúns momentos clave desta década. Foi un exercicio de demostracións.

Canto de ficción e de realidade ten?
F.X. : Ten moito de realidade. Non é só o relato, moitos dos elementos que utilizamos forman parte da miña realidade. Por exemplo, botes de pílula, que fun acumulando durante dez anos para que os de casa non as visen. Tamén utilizo os pantalóns do meu avó e ás veces óuvese a voz da miña avoa. Neste sentido, esta obra é moi miña.

Entrades na gaiola física, literalmente e emocionalmente. Pode servir para liberar á xente que estivo ou está encerrada?
I.A. : O relato está feito de verdade e sentirse identificado ante el é moi fácil. O humor axuda a aliviar o tema.

F.X. : E aínda que non é o mesmo, as gaiolas ao final están en moitas casas en moitas formas.

I.A. : Tamén puxemos encima da mesa a saúde mental e no proceso sentímonos identificados cos problemas da nosa vida. Cando alguén conta a súa historia, se cadra o adxunto tamén o conta e ábrese. Cando alguén se abre o outro se abre.

F.X. : Algúns se abriron comigo. Deime conta de que non era o único seropositivo en Euskal Herria.

Din na obra que na sociedade hai enfermidades que teñen un gran protagonismo, como o cancro, e que as campañas sobre elas realízanse con moita frecuencia. Por que credes que o VIH é "silenciado", quizais por estigma?
F.X. : As dúas pantasmas que rodearon o VIH foron sempre sexo e drogas. Todo está relacionado coa "sucidade" e por iso témolo calado. O cancro tamén o tivo, e no seu día tivo moi mala fama, pero como mencionamos na obra de teatro, iso tamén cambiou, afortunadamente, e hoxe en día hai moitas campañas. Quizais dentro dunhas décadas as cousas cambien tamén co VIH.

Todos levamos unha máscara. Que achega o desnudamiento público? Dá máis do que quita?
F.X. : Quitoume moito peso. Dar a cara axuda moito no día a día.

Quitoume dalgunha maneira o anonimato, mesmo foi un pouco violento, porque ao final tes que saír ao escenario para contar en primeira persoa as cousas que che pasaron a ti. Dáme, deume tranquilidade, e quédome con iso.