Μνάσσνθααααναααανινινανναναααανσερον?με.
Alguén, creo, acordarase de nós no futuro.
Safo (-630; -570)

Maite póusase a Idi o pasado 20 de xaneiro. Non coñecín a unha señorita de prestixio, pero ao lembrar a súa traxectoria, da canción popular á música clásica, cando volveu escoitar a canción Ahizpatasuna que creou en 1979, Jokin Apalategi Begiristain e Paulo Iztueta Armendáriz na lectura do seu libro Maite Idirin, kantuz (UEU, 2023), reflexionei nestes últimos días.

Nihaurk non teño irmás, pero a palabra irmandade promóvea inmediatamente, no meu seo, unha fotografía familiar, por outra banda coñecida, por ser mirada no Museo Vasco de Baiona, coa lenda: “Fabricación de chisteras a man en Azkain. Familia Lakarra”. Pódense ver os padriños no centro e ao redor de seis fillas, xa esposas, coa cara dura, nas vimbias. Este potreta exhíbese na caseta principal de Lapurdi e en numerosos documentos, así como en belos libros fotográficos sobre Euskal Herria, para ilustrar a evolución do xogo da pelota. En Bizkitarte, en casa, mentres nos ensinaba esa foto, a amatxi Clara ofrecíanos outro comentario: “Mira, aquí están a nosa mamá Rosa e as súas irmás. Todas elas tiñan unha voz encantadora. Tiveron a proposta de ir cantar na ópera, pero estiveron en casa, trenzando as chisteras”. Nunca relacionei esta fotografía muda coa historia da pelota, nunca coa modernización do deporte tradicional vasco, tal e como aparece alí e aquí, senón coa admirable afección polo canto entre irmás e coas trabas sociais da época de floración na canción lírica. “Estamos unidos dun home”, di Maite Idirin.

A fraternidad lémbrame tamén a poesía de Safo. É coñecido que Safo, que vivía na illa de Lesbos, encomiou o amor entre mulleres, pero non se esqueceu, segundo os expertos, que foi a súa primeira muller compositora en música clásica. A.C. No século VIN uniu a solidariedade entre as mulleres coa lírica de alto nivel. “Mira onde vou cantar ben para facer pracer aos meus amantes”, di Safo.

“Imos envorcar, / a horta do home”, di o canto Ahizpatasuna, que as esposas van permitir entrar nas zonas masculinas e actuar en igualdade. Non nolo dixo Leire Artola Arin na súa reportaxe “Mulleres campesiñas, tan elementais como esquecidas, no día internacional das mulleres rurais”, en ARGIA do pasado 15 de outubro? No artigo de Ana dA Maza, as esposas campesiñas buscan “o coidado da vida”. “Plantamos a mensaxe da vida”, de Maite Idirin. Estas afirmacións non só serven no sentido literal, senón tamén no metafórico: as mulleres, fomentándose unhas a outras, poderiamos enumerar as sementes de felicidade sementadas en todos os ámbitos.

A fraternidad é unha solidariedade permanente, fóra dos límites entre o tempo, o espazo e as clases sociais. “Muller, co vento da fraternidad, / saíndo de casa, escoitando a súa carta”, explica Maite Idirin: irmás son o poeta da antigüidade que acompañaba á lira, a resiñola obreira do século XIX, a cantante contemporánea e o futuro campesiño; irmás, unha muller moi tenra e nova; irmás, que enchen coa súa man de obra un corpo vivo e un músico famoso.