Moitos din que o seu disco foi unha bonita sorpresa para iluminar a lúa
negra… Si, está a ter moi boa acollida. Quixen gardalo en segredo até o último momento e, unha vez publicado, quería todo o disco a disposición de toda a xente.

Agora é habitual o contrario e xorden grandes expectativas ao redor das novas cancións. O que se vende é ilusión?
Esa é a clave. Agora moitas veces, máis que sacar o disco, moita xente destaca como se fixo e publicouse. Isto dá moito que pensar. Eu creo que con ese hype ou con esa expectación que se crea está a mandar o canto ás liñas traseiras, dalgunha maneira. Parece que o importante é a estratexia e a forma de vender, e niso ponse a énfase. Ás veces os algoritmos e as redes sociais esíxennolo, créannos contidos e acumulan visións, pero ao final o tema é o canto. Eu son moi pesado, pero parece que é algo que hai que lembrar cada vez.

Estas cancións son o resultado dun longo proceso de destilación?
Si, así é. Pasaron catro anos desde o último concerto de Berri e case sete da miña última gravación, pero sinto que este disco non foi o resultado destes últimos anos, senón que todo o percorrido foi necesario para chegar até aquí e poder sacar este disco cru e espido. Nos anos posteriores ao bulebule de 25 anos de Berri vin unha chea de concertos, lin moito, viaxei e recibín todos eses inputs para que agora se curen estas cancións. A procura foi exhaustiva e todo está aquí. Por iso asinei co meu propio nome. Tamén tiven dúbidas, porque é unha gran presión saír co nome propio, pero logo vin que era coherente coa proposta.

Por que cancións espidas, crúas?
O que eu non quero é o típico disco acústico dunha cantante que vén dun grupo de rock. Quería dar unha volta, ofrecer algo diferente e pór estas cancións ou espirse doutra maneira. Detrás desta simplicidad hai moitas cousas. Vestirse é difícil, pero é máis difícil espirse. A gravación tamén foi moi sinxela, con oito pistas, moi poucos elementos e sempre co obxectivo de eliminalos e retiralos e chegar á medula.

Acudiches aO Petit de Cal Eril para facer este disco. Por que?
Porque o seu son me parece terrible. Seguín a Jordi Matas, membro deste grupo, e el propúxome gravar no Teatre de Ca l’Eril. Ademais envioume Big Thief, gravando alí unha foto do grupo ao que eu quero moito e tomei a decisión. O lugar ten un encanto especial. Trátase do antigo teatro da localidade de Gissona de Lleida, en 1904, e non dun estudo frío, que se nota no disco.

Dixo moitas veces que sufriu bastante na gravación. Por que? A produción foi realizada por
Jordi Matas e empeñouse en que os cantos debesen construírse no propio estudo. Entramos a gravar con moi poucos ensaios e tivemos as nosas discusións á conta diso. Para min este era un disco moi importante e cando Jordi díxome que non quería facer ensaios, o que tiña que pasar para manter a frescura e que ocorrese no estudo... non sabía si estaba a traballar cun xenio ou un vago buxán. Este estado de alerta espértache a creatividade. “Teño isto e non teño goma de borrar. A ver que pasa”, pensa.

Ao final todo foi favorable ao disco e deulle unha gran unidade estética. Na idea básica si que sempre estivemos de acordo todos: sempre apostamos por suprimila e por recortar cancións. Podíanse meter violíns ou coroas ou o teclado e quedaría moi bonito... pero sempre estivemos co freo de man para non pór as cousas encima da outra.

A idea era, como na escultura, eliminar o que sobraba?
E como na literatura. Eu admiro a Raymond Carver e fai o mesmo. Pello Lizarralde tamén aposta pola economía da palabra. Ese é o estilo que a min gústame. O que hai é por algo.

No último concerto de Berri Txarrak pediu libros aos afeccionados. Puideches ler todos os libros?
Non! Quizais recibín 300 libros. Unha biblioteca completa. Foi moi bonito. Vólvoo a facer outra vez, quizais nesta xira.

Durante este catro anos colaborou con Anne Lukin, Monte do Oso, A M.Ou.D.A. ou Con Ventotikanas. Como foi este tramo?
Estiven nunha especie de nebulosa. O descanso que necesitaba, confírmoo, pero cando deixamos a Berri na loción temíame que pasados uns meses, o verme interno pediume volver aos escenarios. Os aplausos engantan moito e ás veces o ego tamén está aí. Xestionar iso non é fácil, pero eu estiven cómodo e tranquilo. Tamén realicei traballos de produción nA M.Ou.D.A. e con grupos na ventótica, sobre todo como músico que trata de axudar, que como produtor. Aprendín moito. En xeral, a procura foi un longo proceso e estou moi contenta co resultado.

Disco É un principio e en nome da maioría das cancións aparece unha: Un tren, Un sitio, Unha casa… Por que?
Tiña claro o nome xeral, pero non estaba moi contento cos nomes das cancións. Cando estaba para entregar o disco, no último momento tiven unha epifanía así que cambiei todos os nomes. Pareceume unha maneira de dar unidade ás cancións e de quitar a transcendencia: este é un disco, pero hai outro mil. Pódeche gustar ou non.

Como é?
Este é un disco feito con calma e, quizais, con calma. Este disco contén unha mensaxe implícita de desaceleración, empezando pola superficie. Aí aparece unha muller como descansando e unha cousa que a xente agradeceu foi ese punto de acougo que dá.Os
discos que me interesan son os que me conectan ao mundo e á realidade actual ou me producen o efecto contrario: son unha especie de burbulla para escapar do mundo. Eu creo que este disco ten ambos. A miña visión crítica aparece nalgunhas cancións, pero outras moitas veces dixéronme que son unha especie de abrazo. Este albergue ou protección sónica é como o que sentes en varios concertos, si non estás a gravar todo co teu móbil, claro.

Como Bob Dylan vas prohibir os móbiles nos concertos?
Si fóra tan fácil! Non prohibo, pero convido á xente a gardalo, sen dúbida. Gustaríame que a xente viva aí os concertos.

Como ve a escena musical en Euskal Herria?
Véxoo moi interesante por parte dos grupos. A diversidade sempre existiu, pero a diferenza é que agora o foco non está nese rock duro con letra reivindicativa. Existen grupos pouco coñecidos en gran medida por culpa dos algoritmos. Iso é unha pena, pero ao mesmo tempo hai un humus moi interesante debaixo. Hai proxectos moi interesantes e na comarca de Pamplona non digamos. Floración. A partir de aí obsesionámonos con facer o que se fai a nivel mundial aquí e en eúscaro. É unha preocupación permanente. O noso ecosistema cultural é moi débil e temos moito que mellorar. Con todo, debemos sentir que nós estamos a facer cousas actuais e coa máxima calidade posible. Mirando ao mundo, sentindo parte do mundo.

Preocúpame o tema da linguaxe. Fai falta un mínimo de adhesión e niso creo que imos atrás. Cando a normalidade está tan lonxe, paréceme que pór a naturalidade por encima de todos os demais criterios é facer autotrampa. Este argumento non me satisfai. Que cada un faga o que queira, pero creo que vascos e vascófilos temos a responsabilidade de crear contidos de calidade para que esa escena vasca e ese corpus vasco crezan. Se nós non alimentamos ninguén o fará. Xa sei que esa mochila ou preocupación pode ser moi cansa, como dicía Ruper "ninguén nos dixo o difícil que é ser vasco". Sabemos que temos que facer o dobre ou o triplo do traballo na lingua hexemónica para conseguir a metade do eco, pero é así. Nós sempre estaremos contra a corrente remando e hai que traballar duro para mellorar as cousas.

Como digo unha teoría no canto, “as cousas non son así, as cousas están así” e nós podemos empuxar a cambiar as cousas. Esta é unha das nosas principais loitas, pero está claro que esta vida rápida ten tamén a súa consecuencia no tema da lingua.

Como contribúen as cancións a esta loita?
Isto pode ser moi naif, pero cando estaba a piques de sacar o disco tiven unhas cabezadas. Cando ocorreu Gaza, eu pensei “que estou aquí co meu disco, mentres se están producindo semellantes horrores? Que pode achegar o disco realizado por este home branco privilexiado? Ten sentido isto? Ou é simplemente entretemento? Eu creo que a arte pode transformar ou impulsar o mundo. Creo que a arte é un instrumento para concienciar e ofrecer unha pequena dose de beleza ante a barbarie.

A través da beleza pode conseguirse xa a reacción que dificilmente conseguen os
medios de comunicación… "A vista está cegada" di Tren bat. Todo nos entra polos ollos e temos unha sobredose de imaxes. Parece que tamén escoitamos música polos ollos. Afacémonos a atrocidades como a de Gaza. Unha noticia horrible pertúrbanos durante tres minutos e a próxima quizá vexamos un meme e rímonos...

Neste mundo [Javier] Milei está cunha motosierra, pero este disco tamén existe e esta é a miña achega. Os creadores temos que facer pensar á xente.

Vostede dixo aquí en ARGIA que as palabras das cancións son como as pedras que se puxeron para pasar un arroio,
hai dez anos… Si, eu poño o foco sobre unha idea, pero daquela cada un á súa maneira. Non quero facer panfletos. Fíxeno, iso tamén se aprende, pero agora teño claro que tes que deixar unha marxe ao oínte para que viva a canción, sen dar ordes nin consellos. Neste disco, por exemplo, hai unha canción moi persoal, Etxe bat. Ensino unha parte moi íntima da miña vida e pensaba “a quen lle importa iso?”. O meu can, os meus pais, o meu sobriño, que rápido pasa o tempo, sobre todo a partir de certa idade... Pois agora estou a ver que a moita xente encántalle esa canción. Tivemos un debate sobre a inclusión ou non desta canción no estudo, porque quedaba un pouco fóra de estilo, pero a miña experiencia díxome que tiña que entrar. Algo parecido pasoume co canto Unha Catedral e logo foi a dos expertos do disco. Nunca sabes o que vai pasar. É de alegría ver como a xente se une a iso e como o canto salta da túa intimidade á dos demais.

Non son agora bos tempos para o rock?
É cíclica. Agora o foco non está na música rock e iso está ben. Eu quero pensar que está a tomar forza para volver despois. A mestura existente é tamén moi interesante. Eu sempre estiven en contra da pureza. Todo naceu grazas á mestura. O importante é escoitar música. Como hai que ler para escribir, para facer música hai que escoitar moita música. Se tes que facer un disco pop, convén escoitar aos Beatles. Tes que pensar que antes a xente tamén fixo cousas boas e que aí está un gran patrimonio. A tendencia que hai agora, só a de escoitar música nova, paréceme bastante nazi. Cando es mozo quizá non te dás conta, pero coa idade si.

Empezaredes a xira a finais de febreiro. Como organizarás os directos a partir dun disco de 34 minutos? O
quebradizo de cabeza será completar a lista de cancións. Co grupo Peiremans pasábame algo parecido, despois de sacar un disco de cinco cancións, que facer en directo? Non sei. Seguramente faremos algunha versión, pero non querería tocar demasiadas cancións do pasado...