Parece imprescindible empezar coa pregunta: canto ten a película da realidade e canto da ficción?
É difícil de dicir. Coñecín a Justina e a Alexia mentres gravaba o meu documental anterior, buscando localizacións para ese traballo. Vin a Justina traballando en torno ao castelo e pregunteille quen era o propietario do edificio. “Telo diante dos teus ollos”, contestoume. Por iso adoito dicir que non esperaba facer esta película. Por tanto, a película ten moito de realidade. Ao principio tiña que ser documental, pero unha vez comezada a gravación pareceume insuficiente a observación. En sentido estrito, afastámonos un pouco do documental e profundamos na ficción.

Con todo, gravamos escenas cotiás, reconstrucións de anécdotas vividas xuntos e escenarios futuros imaxinables. Por tanto, é difícil dicir en que categoría pode entrar a película. É unha representación das vidas dos protagonistas. Eles represéntanse a si mesmos.

Inmersos no xogo da autofiquia, puxéronlle os protagonistas ningunha liña vermella?
Justina dicíame: “Demostra o que queres, pero non me graves fumando a pipa”.

Os cigarros si.
Cigarros si, sen pemento. En xeral, levaron comodamente o proceso de gravación, estaban contentos ante as cámaras, e gustáballes a forma en que aparecen na película. Ademais da cuestión de Pipa, vénme á cabeza outra escena que non quixeron gravar, relacionada coa morte dunha vaca. A situación foi moi dura para eles, xa que Justina amaba profundamente aos animais, o que non quixo representar diante da cámara.

Coñeceu casualmente a Justina e a Alexia. Como se construíu e profundou a relación ata que vostede mesmo formaba parte da súa intimidade?
Nos primeiros anos non había cámaras. Fomos coñecéndonos naturalmente, e pasaron anos ata que empezaron a gravar. A gravación non foi máis que unha continuación desa relación construída, e foi sinxela, eran eles os que representaban as súas vidas, sempre segundo os seus desexos, en asuntos que estaban cómodos.

Aí vexo a fronteira entre o orgánico e o non orgánico. Si buscas a definición da palabra documental, por exemplo en Wikipedia, lerás “a película que representa a realidade”. Neste sentido, a miña película non ten intención de representar a realidade, resúltame imposible. Teño a vontade de representar o vínculo entre os protagonistas.

Tiña claro desde o principio que quería converter as súas vidas en ficcións?Desde o principio vin
claro que as súas historias reais constrúen unha narrativa moi forte, pero estas potentes narrativas non sempre aparecían pola súa conta cando as cámaras se acenderon, e tiñamos que crear un contexto que o rompese. Aí empezamos a achegarnos á ficción, porque este exercicio esixía a cadencia narrativa da ficción: os actores, as secuencias, o desenvolvemento dos personaxes… Gustábame esa melodía de ficción, por iso animámonos a sumar música.

É esa música de soñación a que lle dá sentido amor-conto.
Cada vez que nos presentabamos a convocatorias, ou tiñamos que preparar un texto sobre a película, describiamos aO Castelo como unha “fábula” ou “conto de amor”. Un día díxenme: “Veña, fagamos, poñamos a música dos contos de amor e imos avanzando”. Funcionou perfectamente.

Na tensión entre o máxico e as posibilidades reais, a música alimenta o primeiro. Nesa tensión, por unha banda temos a propiedade do castelo, que parece unha subida de clase ou unha salvación milagrosa. Pero temos unha realidade no outro lado, moi diferente. A película non se centra na mera posibilidade de ascender economicamente, que sería máxica, senón na adhesión de clases que se mantén. Porque desde o principio da película Justina preséntasenos en posición de dono, e máis cando a casa vai adquirindo simbólicamente. Con todo, isto non cambia a súa situación na realidade.

O castelo e a súa precaria situación reflicten a situación da aristocracia arxentina na Decadencia. Justina e Alexia deben xestionar as súas consecuencias. O castelo herdado, non é un agasallo envelenado?
No proceso de creación da película reflexionei moito sobre iso. A película baséase no despropósito e a contradición do sistema de clases e en como a herdanza nos define desde o nacemento. Está claro no caso de Justina, que empezou a traballar como criada aos seis anos e non recibiu diñeiro durante moitos anos. O seu primeiro soldo foi o diñeiro que recibiu con esta película.

Neste sentido, por unha banda, temos unha cuestión fundamentalmente económica. Se se fan contas, alguén pode dicir: “Que venda a casa e que compre algo máis barato co diñeiro da venda”. Pero a película vai máis aló dese aspecto matemático. A propiedade do castelo non é puramente económica. Precisamente esa é a pregunta fundamental que eu teño que responder, a natureza da construción da conciencia de clase. Non basta con herdar un castelo que parece caer do ceo, iso non cambia nada. O importante é loitar simbólicamente a propiedade da casa.

A trama principal da película é a relación nai-filla. Con todo, a partir das anécdotas e das múltiples posibilidades da autofiquia que deixou a relación que cada ano madurara, vostede podería abrir varias direccións no argumento. Como e en que momento determínase, entre todas as opcións, cal será a trama principal?
En primeiro lugar, quería que o fito desta película fose o presente. A película é atravesada por unha herdanza que en realidade fai referencia ao pasado. Pero eu non quería que mirase atrás a película, a miña intención era centrarse no presente das dúas mulleres protagonistas. Isto obrigoume a borrar ou resumir moita información. Pensaba que tamén podía comprenderse o que non se contaba explicitamente. Por iso dise moi pouco do pasado. Que Justina herdou o castelo, nada máis.

En termos dramáticos, todo estaba na relación entre Justina e Alexia. Aí puxen o foco, e tentei facer o contrario, en lugar de seguir engadindo cousas á trama. Só engadía o vínculo entre ambos e o que o seu desenvolvemento requiría, xa sexa a visita familiar, a mención á parella de Justina ou a aparición de amigos de Alexia.

Ademais do salto á ficción, é a primeira película que dirixiches soa. Foi un gran reto? Foi
moi interesante. En anteriores películas fun director de Pablo Aparo. Somos amigos desde a adolescencia, tiñamos un grupo de rock e aprendemos xuntos o cine. Gravando xuntos o primeiro traballo, iso trouxo o seguinte, e o seguinte… Agora cada un vai cos seus traballos, pero seguimos xuntos, temos unha produtora xuntos.

Con todo, o cine é unha dirección caprichosa e moi persoal. Con esta película puiden profundar neste aspecto máis persoal. Ademais, o cine é tamén un exercicio de empatía, e iso é moi persoal, como un relaciónase cos personaxes.

Na véspera da entrevista, reuníronse no Kursaal persoas do mundo do cine arxentino para denunciar as promesas dos candidatos reaccionarios ás eleccións do voso país, como o peche do Ministerio de Cultura ou o Instituto de Cine INCAA. Cal cres que é a actitude do mundo do cine ante este tipo de ameazas e ante a normalización das tendencias fascistas? Como
dixo, se gañan este tipo de candidatos neofascistas e homófobos, o cine arxentino está ameazado... Pero non só iso, senón outros dereitos tamén estarán en perigo. Máis aló do castigo económico que pode recibir o cine, o que está en xogo é a lexitimidade dun discurso. O seu discurso dinos que só debemos coidar aquilo que pode ser “un negocio redondo e grande”. O punto de partida é extremadamente perigoso. De feito, é de vital importancia a existencia de películas que se moven máis aló do punto de vista comercial, quedando a creación no punto de mira.

Por tanto, non se trata só de que este candidato gañe ou non, senón de loitar por unha idea que defenda que o intercambio comercial é a única vía de asombro. Creo que iso é o que temos que denunciar, e crear películas que anulen esa idea. A nosa misión é crear películas que demostren que outra forma de embeber é posible.

Até agora, a película O Castelo foi presentada nos Festivais de Cine de Berlinale, Lima e Hong Kong, entre outros. Nesta última gañaches o premio ao mellor director. Como está a ser a acollida do público e a vosa experiencia?
A verdade é que estamos a dar voltas con bastantes maletas. Vimos de Candem en Estados Unidos, agora estamos en San Sebastián, logo Biarritz, despois Islandia, Zúric… A xira está a ser estupenda e sorprende notar o eco que deixa a nosa historia. De feito, a historia pode resultar un pouco rara, pero a xente está a namorarse da conexión entre ambos os protagonistas.