O 12 de xullo pasou unha interesante xornada organizada pola UEU no Liceo Etxepare de Baiona, con numerosos participantes: O ensino da literatura vasca como obxecto de reflexión: o local, o territorial e os colectivos subxacentes. Os poucos días fixéronme reflexionar.

A primeira reflexión foi sobre o ensino da literatura. No País Vasco Norte, calquera estudante exponse os seus estudos con numerosas e sólidas referencias literarias francesas. O Ministerio francés de Educación ten moi claro cales son os canons e panteóns oficiais que se van a transmitir aos mozos, e a literatura ten gran importancia en primaria e secundaria. Durante dezaoito anos, calquera debería coñecer 50 obras, clásicas e contemporáneas, de todo tipo (novelas, poemas, teatro, ensaio, cómic). Tamén necesitaría de pinturas e películas exemplares. Por outra banda, durante quince anos, calquera debe coñecer toda a gramática do francés e no tres anos seguintes traballa a estilística. O sistema francés non outorga tanta importancia á historia da literatura, á vida do autor e á visión social da literatura; o seu obxectivo principal é aprender a interpretar o texto de forma persoal a través de estudos e disertacións. Na literatura vasca, con todo, non hai programas oficiais: pódese saír da escola sen ler nin un libro en eúscaro durante dezaoito anos, sen ver teatro ou película vasca. Aí vese un desafío enorme en Ipar Euskal Herria: como promover a afección á literatura e a adhesión á cultura vasca en clase, si o coñecemento literario non é central?

O segundo comentario vai ao fío das palabras de Koldo Izagirre. A Etxepare que “idolatramos” ensinou como facer pasar a nosa cultura popular ao ámbito dos sabios. Entón, o camiño era a impresión do libro. Na actualidade realízase a través de espectaculares programas literarios. A literatura combinámola cos códigos de clase social poderosa desde o tempo de Etxepare: o desexo de unirse a eses códigos no ámbito biscaíño non debería ser un obxectivo en si mesmo. Moitos alumnos cren tamén que o bertsolarismo é un exercicio especial para as elites superiores, cuxa esencia é expresar a voz do pobo. Hai un tema que se trata aquí, tanto de face á literatura do pasado (a evolución da literatura desde o punto de vista da loita de clases) como de face ao futuro: Para revitalizar e revitalizar a nosa cultura literaria é necesario que os fortes se incorporen ao marco construído?

O terceiro pensamento vénme da liña da concepción feminista que foi mencionada. Como explica Iratxe Retolaza, é necesario ler a nosa historia literaria coas lentes do feminismo. Non presentándoo como verdade, senón como proposta innovadora para que poidamos ter unha mirada diferente á historia da literatura. Este relato creativo pode demostrar, por exemplo, que Etxepare non é tan moderno como se cree ao falar das mulleres: a súa lírica mide do contaxio da lírica europea da época, e a imaxe da muller que se mostra na area é a dun ser preparado e manucal.

En definitiva, o que saíu desta xornada da UEU foi un gran programa de traballo para os próximos anos, para os afeccionados á literatura. Xuntos teremos que facer. Imos tomar forzas, pois, gozando do verán, até chegar á carga de traballo!