O Eternauta converteuse nunha icona da historia popular arxentina e do cómic latinoamericano. Así, os expertos consideran tamén a primeira novela gráfica en español. Pero non queda só niso: once lecturas políticas e sociais da historia que recolle o cómic fixéronse durante décadas. Influíron os escritos e debuxados. Osterheld e o seu catro fillas desapareceron durante a ditadura arxentina en 1978, tras ser descubertas polos criados do tirano Jorge Rafael Videla. De feito, a obra foi perseguida e prohibida durante os anos da ditadura, concretamente entre 1976 e 1983. Todo iso fixo que ao cómic O Eternauta engádaselle un carácter de mito ou histórico.

Pois ben, o editorial Planeta publicou recentemente a versión definitiva deste prestixioso cómic: 350 páxinas en branco e negro, en formato curvo, que pode considerarse a versión máis fiel publicada até agora.

A plataforma Netflix tamén anunciou a súa versión audiovisual: Bruno Stagnaro dirixe e Ricardo Darín actúa como actor principal na pel de Juan Salvador. O cineasta dixo, de forma persoal, que lle axuda a viaxar á súa infancia: “O eternauta simboliza ao meu pai, como recordo, como traía os fascículos semanais dos cómics. Creo que foi unha das primeiras cousas que lin integramente na miña vida, aos 10 anos, e que tivo unha gran influencia na maneira de entender a ficción realizada no meu país”.

Do post-apocalipse á
invasión O Eternauta é o resultado da ciencia ficción clásica dos anos 50, que se publicou en serie entre 1957 e 1959 na revista Hora Cero. Protagonizada por Eternauta, Juan Salvo. Salvo, a través dun exercicio de metafición, visita ao guionista do cómic para narrar a historia da súa vida: unha misteriosa nevada destrúe a vida de Eternauta cando todas as persoas que tocan os copos de neve morren. Así mesmo, a nevada fosforescente non fará senón adiantar unha invasión alieníxena que poña en perigo o futuro da humanidade.

Así, aínda que nas primeiras 70 páxinas a historia desenvolveuse nun ambiente post-apocalíptico, pouco despois o lector virará e atoparase cunha invasión alieníxena clásica. Esta primeira parte relaciónase co illamento que vive o protagonista da novela Robinson Crusoe, escrita por Daniel Defoe en 1719. Os protagonistas, debido á neve, están illados nun “océano de morte”. En palabras de Osterheld: “O Eternauta foi ao principio a miña versión de Robinson. A soidade do home, rodeada, encarcerada, non xa do mar, senón das mortes. Non o home illado de Robinson, senón o home con familia, os amigos. (...) Ese foi o punto de partida. O resto... só creceu o resto, como crece só, creemos, a vida cotiá”.

A segunda fase do relato, a da invasión, é moito máis épica, máis aventureira. No preámbulo da versión definitiva do cómic, Juan Sasturain explica que “se trata dunha historia marabillosa e tráxica que se achega ao absurdo, Gaizkia, o Odio cósmico, a escura resonancia, incluso a psicoanalítica, que nunca saberán contra quen loitan”. A narración desenvólvese na coñecida cartografía da capital porteña. Así, o escritor transforma misteriosas illas de aventuras clásicas e tesouros piratas en rúas, estacións de metro ou campos de fútbol.

Así, os protagonistas do relato terán que enfrontarse a inimigos moito máis poderosos. Para contrarrestar esta ameaza de pinga, o escritor formou unha lista coral de protagonistas coa intención de explicar unha idea concreta: a única posibilidade da humanidade é actuar conxuntamente contra o inimigo. Deste xeito, sumaranse á loita seres humanos de diferentes clases e caracteres, como intelectuais, obreiros, militares e mozos irreverentes. Os pensamentos e actitudes de entón limitan o papel das mulleres no fogar e na familia para desenvolver a acción ao redor dos homes. En consecuencia, o escritor forma un heroe colectivo, é dicir, o propio pobo, para contraporse á actitude dos superheroes individualistas e liberais procedentes de EE UU, e para alertar, probablemente, da sombra da opresión ditatorial que sufriría o pobo arxentino nun futuro próximo.

Bloques de texto
Se o comparamos co cómic de hoxe, O Eternauta é unha historia que contén moitos textos. Neste sentido, a lectura pode ser laboriosa, pero a estrutura da historia non mostra rendijas e o escaso estilo do debuxante Solano López adáptase perfectamente ás páxinas cursivas organizadas en tiras. Pero este saldo de textos é unha marca do estilo de Osterheld, por encima de todas as súas afeccións e oficios, apaixonado da literatura –debuxante, xornalista, guionista, escritor, geólogo e divulgador científico–. Así, máis que do cine de ciencia ficción da época, Them! ("Eles!") (Gordon Douglas, 1954) e Invasion of the Body Snatchers ("A invasión de ultragorpús")(Don Siegel, 1956), Osterheld bebeu máis da literatura. En consecuencia, o seu traballo, xunto con outros moitos precursores, foi fundamental para que o cómic alcanzase o prestixio que merecía e fose considerado de alto xénero.

Ao fío desta marcada tendencia literaria, é moi significativo o que se relata na entrevista que Carlos Trillo e Guillermo Saccomanno fixeron a Oesterheldi no seu libro Historia da historieta arxentina ("Historia do cómic arxentino"), publicado en 1980:

Trillo: Nunca che deu vergoña escribir cómics?
Oesterheld: Non.
Trillo: Pregúntolle pola distribución habitual entre xéneros maiores e menores.
Oesterheld: Ao revés. O cómic é un gran xénero. Porque, con que criterio definimos o que é grande ou pequeno? Eu creo que obxectivamente relaciono o gran xénero cunha gran audiencia. E eu teño moita máis audiencia que Borges. Con diferenza, e estou seguro de que Borges tamén quería escribir guións, como moitos escritores arxentinos.
Saccomanno: Entón non lle volvemos a preguntar polos guionistas.
Oesterheld: Repítolles. Eu apenas leo cómic, eu leo literatura. Leo constantemente. E si Borges saca unha cousa, vou e cómproa. Estas son as miñas fontes. O devandito non me fai sentir culpable, leo bos autores: Stevenson desde a infancia. Ou a Salga, díxenllo.
Oesterheld: Non.

Esta paixón pola literatura converteuse no diario de navegación dunha odisea inesquecible. A aventura de ciencia ficción que anunciou a traxedia dun país, que se le como unha rebelión contra a ditadura. Historia que bordea a reivindicación do levantamento popular.En
definitiva, e volvendo ás palabras do prólogo Sustarain, “hai que volver sempre ao Eternaute. Hai moitas razóns literarias, moitas razóns históricas, moitas lecturas posibles”.