Como decidiu converterse en psicólogo? Por unha banda, por vocación. Lévome ben no emocional e creo que
sei ver á xente. Pero, como a todos os que estudamos psicoloxía, detrás hai unha historia persoal. Fun curar as feridas á facultade de Psicoloxía. E este libro tamén o fixen por iso, porque sufrín un gran bullying nos adolescentes: por ser un neno queer, bisexual, con pluma, sensible… Basicamente por ser un home errado. Iso castigouse moito na miña adolescencia e fun á universidade tentando curar. Pero a verdade é que me atopei con outras cousas.

Que?
Na facultade e nos plans de estudo aparece un suxeito moi canónico, acorde co ideal normativo de muller e virilidade. Predomina a presunción de heterosexualidad, nin sequera menciónase o colectivo LGTB, e o ser humano preséntase desde unha perspectiva moi medible e objetivable, ignorando outros aspectos humanos como o desexo, o inconsciente e outros aspectos non normativos. Ademais, non existe unha análise política do suxeito.

Este último é un dos puntos que
critica no libro. Si. Trátase de atopar unha verdade interna do suxeito, e como moito tense en conta o contexto familiar e as relacións, pero non se analiza en absoluto como as violencias estruturais, como o machismo, a LGTBIQfobia, a misoxinia, o clasismo, o racismo, etc., configuran esas estruturas que condicionan a nosa subjetividad e autoestima. Ademais, para demostrar que a psicoloxía é unha cuestión moi científica, quérese dar unha imaxe de neutralidade, pero iso non existe. Véndenche unha psicoloxía neutral, pero os valores que subxacen non son neutrais senón hexemónicos, impulsan unha ideoloxía concreta, a ideoloxía dominante, que se considera normal. Pero se o persoal é político, a psicoloxía tamén debe ser política. A psicoloxía da facultade era moi medible, canónica, heteroxénea, branca, capacitista, moi normativa, e é moi difícil que alguén senta identificado nunha psicoloxía así.

Unha vez finalizados os estudos, incorporouse inmediatamente. Si,
saín da facultade e empecei a traballar nos servizos sociais, á vez que seguín estudando: psicanálise e terapia familiar sistémica.

Aí atopou outras respostas? No
caso da psicanálise é menos normativo: fálase do inconsciente, do desexo, da opacidade do desexo… Pero unha vez máis está inmerso nun marco totalmente heteroxéneo. E o mesmo en terapia familiar. As dúas áreas proporcionáronme ferramentas para traballar como psicoterapeuta, pero sempre sentía que esa espiña falaba de suxeitos moi canónicos e que hai unha gran diversidade no mundo –ligada ao xénero, á orientación sexual, á raza, á clase social…–, e que non se traballa en ningún sitio.

É máis, a psicoloxía e a psiquiatría, en lugar de favorecer esta diversidade, serviron para perpetuar a suposta normalidade e estigmatizar todo o que fóra dela. A psicoloxía
e a psiquiatría foron un dos estamentos principais da patoloxía e contribuíron á implantación do imperio da norma. Este imperio da norma non só se refire ao xénero, á orientación sexual ou á raza, senón tamén a todos os demais niveis: como deben ser as relacións de amizade, de parella, de reprodución sexual… Establécese que todo isto hai que facelo dunha determinada maneira, e esa norma obríganos a todos. Con todo, canto máis flexibles sexan estas normas, máis libres serán e menos necesidades teremos para ir a terapia. A psicoloxía é un lugar excelente para traballar todo isto, pero se fai o contrario. Eu pasei quince anos traballando en servizos sociais, e aprendín moito, pero si queres queerizar un pouco de psicoterapia, e estás no ámbito institucional, esquéceche.

Non é posible? Eu
non o conseguín, e traballei moitos anos en servizos sociais, en Toledo e en Madrid. A miúdo non hai vontade específica de estigmatizar, o certo é que esta diversidade non existe. Os genogramas son sempre moi binarios, a familia é biolóxica… Cando fala doutras redes familiares, por exemplo, sen consanguinidad, a cabeza explota.

Vostede abandonou o traballo
en servizos sociais. Pedín unha excedencia. Por unha banda traballaba en servizos sociais e logo tiña unha consulta privada. En 2018 non podía máis, non podía seguir nin identificarme coa miña práctica psicolóxica. E bo, como tiña unha consulta privada, pois tiven a oportunidade de acollerse á excedencia, seguramente outro moitos non téñena.

E empezou a estudar. Si, pedín
excedencia, seguín na consulta e púxenme a estudar. En lugar de limitarme á psicoloxía, empecei a estudar filosofía, feminismos negros, teorías queer, teorías de sentenzas… E vin que nestas áreas de coñecemento tiña unha chea de ferramentas para traballar a miña práctica psicoterapéutica e facela máis queer.

Por que non utilízanse estas ferramentas dentro da psicoloxía? Hai unha política de nichos de mercado, isto é psicoloxía, outra
filosofía, esa división paréceme terrible e moi neoliberal. Todo se clasifica, e non se trata de clasificar o coñecemento, senón de utilizar todas as ferramentas dispoñibles para mellorar a saúde mental das persoas.

Dentro da psicoloxía hai
unha corrente que mira especificamente á comunidade LGBTIQ+. Psicoloxía confirmativa LGTBI. Que é iso e como xorde? Un sector minoritario dentro da psicoloxía estaba canso, porque ao pertencer á comunidade LGTB non sabía que prexuízos atoparía na consulta, se vostede tentaría canalizarlle cara á norma, se tentarían “curarlle”, o que se coñece como terapias de conversión. Entón, este sector minoritario comezou a impulsar a psicoloxía afirmativa LGTB, o que, en primeiro lugar, puxo de manifesto que a psicoloxía común non estaba a satisfacer unha necesidade e que todas estas subjetividades eran máis vulnerables.

Con todo, considera que
a psicoloxía afirmativa ten limitacións. Reparábame a crítica á psicoloxía confirmadora no libro, porque a min foime unha corrente útil, e porque me deu algúns instrumentos, aínda que non sexa gai –e esa é unha das críticas que lle fago, que se sitúa nun marco moi gai, cis, branco–. Pero o fixen con ánimo de mellorar, creo que avanzamos sendo críticos e autocríticos.

Que inconvenientes velle a esta corrente? Creo que
é parcialmente bo, porque serve para dar a volta ao estigma da orientación sexual, e iso é moi importante: os que nos dixeron 20 millóns de veces aos págaos sabémolo perfectamente. Pero, claro, ademais da orientación sexual, somos máis cousas. E creo que si queremos traballar a psicoloxía desde unha perspectiva política, sería interesante considerar a interseccionalidad, e que a psicoloxía confirmadora sería moito máis forte si non se abordase unicamente un eixo de dominación ou privilexio. Durante un tempo pode ser útil, pero unha vez superado iso, creo que che queda un pouco acoutado e que ao final quedas petrificado de novo nunha identidade concreta.

Vostede, por tanto, propón a psicoterapia queer. Como o entende? Para min, traballar desde o punto de vista queer
implica darse conta de que estamos dentro dun réxime de normalidade, e o termo queer ten que ver precisamente coa flexibilización da rixidez desas casas, que jugemos con esa rixidez, que non quedemos petrificados nunha casa, e que toda a nosa enerxía, toda a nosa forza de desexo, non se adapte a uns moldes preestablecidos –e hai moitos modos: que é a amizade… Que teñamos máis prácticas de liberdade para fuxir de nós mesmos, da normatividad e das ordes sociais, na medida do posible, porque esas normas nos limitan constantemente. Teño claro que moita xente vén á terapia por iso, porque non se axusta ás normas.

A identidade, as etiquetas, as casas… teñen dous aspectos. Poden servir para loitar polos nosos dereitos, pero tamén poden converterse en gaiolas. Para min
é imprescindible vivir nas fronteiras —a min iso váleme, cada un ten que ver que lle vale, por suposto—. Creo que as etiquetas poden ser útiles para presentarse, para facer reivindicacións, etc., pero si tómanse demasiado en serio poden ser perigosas. Os seres humanos somos contraditorios, ambivalentes, non compartimos unha norma ríxida. Gústanos moito explicar o mundo de forma totalmente ordenada, pero non somos iso. Podemos ordenalo até certo punto, pero logo, por culpa do noso inconsciente, desexamos o barrio da cuarta planta, e todo vai a pique. Por tanto, creo que podemos ser máis libres de fusionar ou petrificar cunha etiqueta. Para min iso é vivir nas fronteiras. Non todo vale, claro, eu sei onde quero estar, pero cun pouco de flexibilidade.

Outra das claves da psicoterapia queer é a relación entre psicólogo e paciente.
Ademais de en psicoloxía, creo que tamén ocorre en medicamento, que a miúdo non se permite a participación do paciente no seu tratamento. En cambio, se queremos traballar a psicoterapia queer, o camiño sería diferente. De acordo, o psicólogo ten os seus coñecementos, pero imos construír un relato entre os dous, a ver que salgue, construíndo xuntos, e non desde a verticalidad, creo que é moi importante facelo, para que a outra persoa non senta presionada e anulada e sinta recoñecemento. Creo que aí sempre tivemos un problema. Moitos médicos e terapeutas senten que perden o seu lugar se se colocan nunha posición máis horizontal, e eu creo que é todo o contrario. Creo que o paciente se sentirá moito máis satisfeito e o proceso será moito máis construtivo e positivo.

Unha das críticas que escoitei sobre a terapia na miña contorna é que se individualizan as inquietudes e abandónase o nivel colectivo. Que lle parece esa crítica? Estou de acordo,
pero non creo que ambas as partes se exclúan mutuamente. Eu creo que a consulta individual terá unha capacidade limitada se non compaxina a colectividade, porque se o traballado en terapia non contamina a túa vida e queda encapsulado… Vexo problemas a iso. Por outra banda, creo que é totalmente curativo a colectivización de feridas e coñecementos. Por iso escribín o libro en parte, e ultimamente empezamos a xuntar a varios psicoterapeutas, porque estivemos sós, e de aí todo é moi individualista e neoliberal, e os nosos avances son limitados. Devandito isto, é verdade que non sempre estás no momento da colectivización e que igual necesitas un espazo máis individual ou máis íntimo. E viceversa: non sempre estás no momento axeitado para a terapia individual. Entón, paréceme importante ter en conta o aspecto colectivo, pero non creo que se non é colectivo non o será. Depende da persoa. Para min, unha boa terapia individual levarache á colectivización no mesmo camiño da terapia.

Parece que ultimamente se observa máis a saúde mental, como ve a situación? Agora
fálase moito de saúde mental, pero a situación foi sempre moi grave. Tamén dependerá de cada comunidade, pero en Madrid o sistema sanitario público está en moi mal estado e en saúde mental non digamos. Agora hai grupos políticos que falan do tema, que está ben, e que van tomar medidas, como contratar máis psicólogos ou pór en marcha un teléfono da esperanza. Pero, na miña opinión, iso non son máis que escasas.

O problema é estrutural. Eu creo que si. Na escola non nos ensinan educación emocional. A
min paréceme moi ben contratar psicólogos, pero con iso non se solucionará o problema, os psicólogos non somos feiticeiros. Pedir os milagres ao milagre. Hai que cambiar as estruturas, sociais e educativas, pero non só nas facultades, senón nas escolas, onde se desenvolven os valores, e na escola non falamos de contidos emocionais, racismo, etc.