O 8 de marzo deste ano veu para quedar: "Vidas de todos no centro". Coidados para cambiar o que se envorcou. O movemento feminista de Euskal Herria acaba de presentar o proceso de cambio radical do sistema actual de coidados, dentro desta dinámica quixo situar o Día Internacional das Mulleres. "Temos que combinar as loitas a curto prazo cos procesos a longo prazo. Cando dicimos que transformar o réxime de coidados é transformar todo o sistema, non falamos debalde", afirma a activista feminista Ainhoa Olaso Sopela.

Situando o obxectivo nunha organización social que garanta os coidados como un dereito colectivo para todos e todas, día a día, pobo a pobo, asemblea a asemblea e loita. É dicir, da mobilización colectiva do movemento feminista. Queren que o 8 de marzo sexa o escaparate desa forza: "O tema do coidado local non se traballará da mesma maneira, pero en diferentes recunchos de Euskal Herria todos sairemos coa mesma boina, seguindo o proceso, e iso será importante cara ao futuro". Desde a rolda de prensa celebrada recentemente en Vitoria-Gasteiz, convocouse a todos os membros feministas de Euskal Herria a sumarse ao proceso. Tamén queren alianzas con quen loitan por mellorar as condicións laborais do sector do coidado e, en xeral, polos servizos públicos.

Sumando reflexións e mobilizacións, os militantes feministas terán, por tanto, un ano tan rico como o 2023 cargado. Pero non parten de cero, e teñen refinada a proposta política que interioriza o refrán. As xornadas "Cara a un sistema público, comunitario feminista para o coidado", celebradas en Vitoria-Gasteiz os días 19 e 20 de febreiro do ano pasado, constituíron un fito importante e o informe resultante é un documento crave para coñecer mellor a proposta feminista sobre o sistema de coidados. Para empezar, como dicía, o obxectivo é que os coidados sexan un "dereito colectivo". Este dereito non sería exclusivo para situacións de dependencia, senón que constituiría unha garantía para "ofrecer e recibir coidados durante toda a vida, con liberdade e compromiso".

Sistema de vixilancia "público-comunitario"

Elaboran a proposta do "sistema público comunitario de coidados". Sacando da lóxica de negocio, engadiron un compoñente "comunitario" ao modelo público que garantiría un coidado "universal e equitativo" accesible a todos. "Cando falamos de comunitario falamos máis de ideoloxía e da nosa forma de vida. Neste sistema, que nos leva a ser cada vez máis individualistas, estamos a perder o enfoque comunitario e temos que repensar as nosas relacións de coidado. As nosas cidades e pobos tampouco están pensados para levar a cabo unha vida comunitaria, e o noso desexo é cambialas", asegura Olaso. Ademais de ser un dereito colectivo, tamén len o coidado como unha "responsabilidade colectiva". Olaso definiu as condicións para iso: "Desmercantilización" e "desfamiliarización"; "responsabilización" por parte dos homes; a implicación da comunidade e o fortalecemento das redes de relacións; os cambios nas políticas públicas... Conscientes ao lado positivo do coidado, "responsabilidade sobre o común", subliñan a necesidade de redefinir e reorganizar, empezando polo día a día das nosas casas, relacións, rúas e pobos.

O movemento feminista di que haberá que acordar colectivamente como vai ser a relación entre o comunitario e o público, porque iso supón un "novo modelo de gobernanza". Consideran que o papel das institucións públicas é "imprescindible" porque se necesitan cambios na lei: "Promoverán políticas específicas para garantir o dereito á vixilancia en situacións concretas e, ao mesmo tempo, serán un impulso para cambiar o resto de políticas cara a esa dirección", como podemos ler no informe de Vitoria. Preguntado que tipo de relación terían coas institucións, Olaso di que non é un reto fácil: "Temos claro que algúns dos altibaixos que estamos a facer necesitan necesariamente cambios institucionais. Sabemos que non é fácil porque entran en xogo moitas cousas (intereses entre partidos, intereses de partidos con empresas privadas, eleccións…), polo que non vai haber cambios dun día para outro". Por iso, aínda non teñen claro a formulación:

"Non temos definida a nosa relación coas institucións, pero vimos pedir cambios estruturais, e si as que manteñen as estruturas son as institucións, entón teremos que concretar cal será esa relación".

Saben que a revolución do sistema de vixilancia require un gran labor formativo e pedagóxica, porque todo iso é cultural. "Haberá que impulsar os cambios materiais e culturais necesarios para o recoñecemento social que merecen os coidados, e aquí o papel da educación pode ser importante", di Olaso. O compás "modelo emancipador de coidados" trata de difundir a "cultura do coidado mutuo que recoñeza a vulnerabilidade e a interdependencia". Á hora de describir este modelo podemos enumerar os seguintes elementos: "O coidado non é unha relación dicotómica, todos damos e recibimos o coidado en diferentes momentos da vida"; hai que situalo fóra da heteronormatividad; hai que ter en conta a saúde e as posibilidades dos corpos múltiples; e hai que recoñecer a diversidade das vidas, por tanto, das relacións de coidado.

Urxente: dignidade para os coidadores

Dado que este cambio sistémico e cultural non vai dirixido do día ao día seguinte, teñen clara a prioridade a curto prazo: a dignificación dos coidados. "Esta loita é un proceso de dignificación das vidas de todos e por iso identificamos como reivindicacións de urxencia a lei de estranxeiría ou a modificación do réxime de coidados", explica Olaso. O respecto aos dereitos dos traballadores do fogar, a regularización de todos os coidadores, retíroa digno ás mulleres pensionistas e a atención aos realtes das residencias son algunhas das demandas que deben ser atendidas con carácter urxente.

Sendo unha proposta revolucionaria e consciente da actitude do poder hexemónico, definiron na presentación do proceso que "esta crise non se resolve con solucións superficiais. Sabemos que agora calquera fala da importancia do coidado. Pero nós non queremos falsas promesas que nos silencien. A solución non vai ser cunha maior dixitalización, nin falar dunha visión ‘comunitaria’ en abstracto, onde se reproduce a feminización e a familiarización coidando. Tomaron conciencia do noso discurso para baleirar de contido e nós queremos cumprilo con propostas e medidas concretas". O día 8 de marzo será a data de recepción deste contido.