A radio televisión pública turca TRT lanzou a noticia unha semana despois de que o 6 de febreiro producísese un terremoto mortal: a policía detivo ao inspector de construción Nazmi Tosun, que á súa vez era representante do Apartamento Emre, unha dos miles de urbanizacións abandonadas ao fisurar o terreo. Para entón, o goberno de Recep Tayyip Erdogan detivera a outros contratistas e, segundo a cadea pública, seguía a 33 persoas do sector da construción. Posteriormente coñeceuse que a policía tiña preparada unha lista de máis de 113 persoas do sector da construción.

En Kurdistán, na fronteira entre Turquía e Siria, un terremoto de magnitude 7,5 na escala de Richter, coñecido polos occidentais de Turquía como Giziantep, preto da cidade de Dîlo, enterrou a miles de persoas entre ladrillos e formigón. Se temos en conta as fontes oficiais de Turquía, no momento en que estamos a escribir estas liñas son polo menos 41.000 os mortos, pero seguramente esa cifra será maior cando o lector reciba este semanario. En Siria nunca saberemos o alcance da catástrofe.

A medida que avanzan os traballos de rebo e pasan os días, o enfado e as queixas dos cidadáns aumentaron, debido á lentitude do Goberno de Turquía no envío da axuda, incluso a localización dunha gran zona afectada polo terremoto en Kurdistán tivo que ver con esta actitude de impedir rescates en determinados lugares, denunciada por diversos medios kurdos. Pero a indignación só se ampliou coa vista da época na que se construíron moitos edificios caídos, do seu estado, e de como o goberno turco ha xestionado en xeral o tema do urbanismo nun ámbito sísmico tan violento. A consecuencia é cada vez máis clara: non foi un accidente, podíanse evitar miles de mortes.

Os correspondentes Tom Bateman e Laura Gozi da cadea británica BBC foron os primeiros en abrir esta dúbida de xestión. “Durante moitos anos, os expertos advirten de que moitos novos edificios en Turquía non son seguros debido á corrupción endémica e ás políticas gobernamentais”, din os xornalistas. Segundo explicaron, estas políticas provocaron que o Goberno de Turquía non vexa e os contratistas incumpran as normas contra o terremoto: “Miles de edificios afundíronse co terremoto e xurdiu a dúbida de si a catástrofe natural ha aumentado as mans do home”.

A BBC tamén ofrece probas gráficas na súa web, Turkey earthquake: Why did xo many buildings collapse? (“Terremoto de Turquía: Por que se produciron tantos edificios?”) baixo a cabeceira. Pódense ver, por exemplo, dúas fotografías dunha gran torre da cidade de Iskenderun, a da dereita totalmente triturada, a da esquerda completamente nova, tal e como se inaugurou en 2019. A BBC comprobou que ambos son o mesmo edificio e que o da esquerda era dunha campaña publicitaria da construtora para asegurar o estrito cumprimento da normativa.

Izmit 1999: normas e amnistías

A normativa urbanística anti-terremotos agudizouse en 1999 tras o sismo na cidade de Izmit, preto de Istambul. Entón morreron 17.000 persoas e o presidente Süleyman Demirel perdeu as eleccións. Tamén crearon un imposto especial para construcións máis seguras. Pero nas espumas da burbulla urbanística, e desaconsellando as recomendacións de geólogos e arquitectos, moitas das vivendas construídas desde Turquía non cumpriron estas normas, outras moitas foron “amnistiadas” e ninguén sabe o que sucedeu co diñeiro deste imposto.

Quen queira entender o porto que agora se atopa en Erdoga pode ler o artigo de Turquia: o que esconde o terremoto (“Turquía: o que esconde o terremoto”), escrito polo historiador navarro Manuel Martorell, experto en Oriente Próximo. Martorell lembra que hai tres anos admitiuse a dous millóns de vivendas por amnistía: “Para evitar o castigo, os propietarios tiñan que achegar unha cantidade e o edificio mantíñase”. A metade dos edificios turcos incumpre a normativa, incluíndo un terzo dos construídos no poder erdogan durante os vinte anos. Segundo o presidente do Colexio de Enxeñeiros, Cemal Gokce, só millóns de vivendas en Istambul atópanse nesta situación.

“Agora quere ocultar as súas graves responsabilidades coas súas políticas de construción e, como é habitual, está a tomar medidas para sacar desta traxedia a maior rendibilidade política”, asegura o historiador. Aí hai que situar o control das redes sociais, as ameazas contra os cidadáns que presentaron a súa queixa, e as detencións dos contratistas: “Erdogan sabe que a xestión desta crise pode afundir o seu proxecto político que se foi construíndo durante dúas décadas, como ocorreu no sismo de 1999. Non é, por tanto, absurdo atrasar as eleccións para evitar o desastre político”.

Exportación de urbanismo barato

Ademais de presidir cun duro réxime presidencialista, Erdogan centrou o seu desenvolvemento en Turquía na expansión do urbanismo barato e adquiriu a lealdade das elites da construción. Estas elites, de feito, levan tempo mirando ao estranxeiro: 40 das 250 empresas contratistas máis grandes do mundo son turcas, segundo datos do prestixioso semanario The Economist.

Turquía meteu a súa man sobre todo en África, aproveitando a súa posición geoestratégica. Segundo o semanario Turkish builders are thriving in Africa (“Os construtores turcos gañáronse en África”), en África é difícil competir con investidores chineses, polo que exportou un modelo de construción low cost baseado na rapidez e a man de obra barata local. As feiras de mostras en Guinea Ecuatorial e República Democrática do Congo, os aeroportos en Guinea Bissaun, Niger e Serra Leona… son innumerables. Pero seguramente Turquía ten en Senegal o proxecto máis ambicioso.

Que leva Turquía a Dakar?

Con motivo da Copa do Mundo de Fútbol 2022 dos Qatar, coñécense as desavinzas entre os traballadores da construción. Non tanto os que están a pasar en Dakar. A escasos 30 quilómetros da capital senegalesa, a cidade de Diamniadio está a emerxer da nada utilizando formas similares. Din que para paliar a “conxestión” de Dakar, tamén chamado Lake City, porque está preto dun gran lago, contará cun centro financeiro con moitos rañaceos, campus universitarios e un parque industrial, ademais de vivendas para 350.000 persoas. En total, a cidade futurista custará 2.000 millóns de dólares e espérase que estea terminada para 2035.

O pasado ano estreouse o Estadio Olímpico Abdoulaye Wade, unha instalación deportiva con tecnoloxías punteiras e capacidade para 50.000 persoas. O propio Tayyip Erdogan foi o invitado especial no acto inaugural, non en balde o edificio foi construído integramente pola poderosa multinacional turca Summa. O aeroporto internacional e moitas outras infraestruturas están a ser construídas por empresas turcas. O presidente senegalés Macky Sall destaca que a súa relación con Turquía é “tan honesta como rica”. Pero como cantaría Joseba Tapia, que leva Turquía a Dakar?

A xornalista Marie Flamand, nA Vangarda, ensinounos as condicións nas que os migrantes de Serra Leona, Nixeria e Guinea están a construír Diamniadio, aloxándose nas peores cabanas esnaquizadas pola policía, realizando paseos de tres horas para ir traballar, semanas de traballo de sete días e cobrando só uns poucos dólares ao día. A axencia francesa AFP contou con entrevistas e fotografías de dez traballadores para a reportaxe “Diamniadio, a nova cidade de Senegal que se alza en condicións de “escravitude”. “Grítannos e pegan todos os días”, di Ibrahim, fotoperiodista de 26 anos, que utilizou pseudónimos. E se o traballador devolve o golpe molesto… “Despedito. Por tanto, cando péganche non podes facer nada, senón silenciarche e seguir traballando”.

A economía capitalista aliméntase da construción e mellor se é barata. Dá igual que o cidadán sepulte entre ladrillos ou escurra traballadores. Turquía converteuse nun discípulo desapiadado nesta misión e prolongou os seus brazos tanto en África como en Asia, mesmo máis preto… Recentemente soubemos que Lima, a multinacional turca, vai remodelar unha catedral europea admirada por tanta xente: o estadio Camp Nou de Barcelona.