Vostede abordou a aposta e o reto de Paul Urkijo.
Gústalle retroceder no tempo, viaxar ao pasado a través da mitoloxía e dar moita importancia á linguaxe. Eu entro na xogada.

Moito traballo. Si, si. E
bastantes quebradizos de cabeza. Pero é un terreo que lle gusta. Para cada caso tiven que documentar máis e axustar máis ou menos.

Como se adapta unha lingua a unha época na que pouco
sabemos? Esa é a primeira pregunta: que había naquela época? Empezas a investigar e ves que non hai nada recolleito. As primeiras frases datan do século XI ou XII.

Hai unha teorización que di que no século VIII había algo que se chama eúscaro batua vello. Por unidade, escenario ou situación fronte a dialectos. Para definir as súas características recorrín ás autoridades filolóxicas: libros, textos en rede e expertos. Iñaki Camiño, Fonética Histórica Vasca de Koldo Mitxelena, tamén hai moitas teses...

Atopaches algo claro, concreto e absolutamente seguro? Non, non. Segundo a evolución da
lingua, aí pode haber un consenso, pero logo, claro, as ramas da teorización son mil. A miña función foi dar colorante ao guión e non facer un estudo filolóxico, polo que tomamos unhas licenzas de forma intencionada, sabendo que en realidade era "máis correcto" utilizar outra forma. En definitiva, quixen dar un pouco de cor á linguaxe, tentando sempre achegarse o máis posible ás investigacións filolóxicas.

Que licenzas gozou? Algunhas
poden ser discutibles. Por exemplo, no caso do aburrido, hai un amplo consenso e hai probas que chegaban até Álava, que nós sabemos, no século XI. Hai toponimia. Pode pensarse, ou o tomamos, que o fenómeno do aburrido h xa estaba moi estendido. Por exemplo, ao facer o hitano decidimos non alugalo, tamén pode ser polémico.

Por
que? Xabier Quinta-e defenden que comezou a consolidarse no século XVI, pero pouco antes. Con todo,
tamén pensamos que, como moitas persoas non saben hitano, pois, o uso non alocutivo pode ser unha forma de facilitalo. Metemos o hitano, si, pero dunha maneira máis comprensible para todos. Non é a nosa tarefa ensinar o hitano.

Que sexa comprensible.
Si, comprensible e crible, compaxinar ambos.

Falemos tamén de formas verbais. Que formas e que formas prevalecen? Segundo
Joseba Lakarrak, o suletino e o roncalés poderían ser os dialectores máis fortes do eúscaro máis antigo. Por iso empecei, por exemplo, a utilizar a quilla en lugar da declinación con. Pensabamos usalo ao principio, retirámolo para ser máis comprensible. Así como outros elementos.

O mesmo ocorre co sistema verbal: apostamos polo batua, pero hai unha mestura entre o vello e o moderno. Creamos un euskara unificado fantástico.

Outro elemento para o colorante: a fonética. Onde pór as
H aburridas; tomamos unha serie de decisións que poden ser discutibles para ter unha tonalidade, para darlle homogeneidad, para que todos falasen de forma similar, aínda que os rexistros sexan diferentes. A isto axudoume moito Elisa Almandoz, que fixemos uns lectorados en Lekaroz para traballar a acentuación da zona de Baztan.

A experiencia do ferreiro tamén che serviu. Tiven máis axuda
en Errementari. Entón dirixinme a Koldo Zuazo, dábame os textos e as opinións que lle pasaba a el. Nisto non busquei tanto. O profesor da UPV Oroitz Jauregi deume bastantes consellos, sobre todo sobre a fonética. Alegroume porque me ratificou algunhas das cousas que tiña deducidas, como as mojaduras e a pronuncia yota de j.

Dualismo: falan diferentes pobos sinxelos e pobos cultos. Eu creo que
Errementari fíxose máis evidente, pero aquí tamén hai un esforzo. Ao pobo non lles puxen nunca, os neoloxismos evitamos en xeral, pero o relato pediu moitas veces. Por exemplo, contar: non é nada vello, pero utilizámolo en aras da inteligibilidad.

Por outra banda, as palabras de fábrica son só nobres e cleros. Palabras que utiliza o cura, como a postulation. Ademais, nas penas da pequena poboación comen vocais, "virá". O consumo de vogais é máis moderno dialécticamente, pero a diferenciación dota a esta linguaxe popular. Por exemplo, os pagáns falan con rimas.

Ás veces non se mira tanto a lingua? Mellor, creo. Creo que
sempre é para mal cando chama a atención. Dígoo en xeral. Creo que o panorama cambiou moito, o eúscaro faise cada vez máis natural en teatro, cine e literatura. Nós tamén seguimos esa cadea.

Paul pásache os guións, ti adaptas o eúscaro, Pauli... e logo as entregas aos actores. Eles encarnan o guión. Aí vese o resultado.
Cada actor móvese á súa maneira, no seu mundo laboral, de aquí en alá, e as posibilidades de ensaio son moi escasas. Co guión prepárolles notas sobre a linguaxe: como dicir j, hai que facer este acento, marcar acentos, reunións vocais... Cada actor vén de casa traballando máis ou menos. Na rodaxe xuntámonos e tratamos de buscar a unidade.

Edurne Azkarate cóntanos que se emocionou con este traballo. Implicouse moito
e foi moi bonito, porque ese amplo abanico de consellos que eu doulles é adaptable. Para min é estupendo ouvir en boca destes grandes actores unha cousa que eu escribín ou adaptado, pero nunca houbo nada pecho, porque teñen moito que engadir. Teñen mil veces máis experiencia que eu e moitos actores traballaron o eúscaro na súa carreira.