Relación entre fame e conflitos. Parece que o tema está a se resucitar.

Si, a nivel internacional está en plena ebulición, e están en marcha iniciativas políticas, sociais e xurídicas. Sobre todo en África, o tema está nas guerras civís africanas e na guerra de Ucraína. Alí, a fame está a utilizarse como arma de guerra ditatorial, o que tamén esperta interese.

Pero a cuestión é de hai tempo, non?

Existe unha clara relación entre os conflitos armados e a fame, especialmente entre as guerras civís e a fame. Nas últimas décadas, desde os anos 80, ou a maior parte das guerras mundiais son civís e caracterízanse porque a poboación civil considérase normalmente inimiga e, por tanto, moitas tácticas bélicas son contrarias a ela.

Para castigar directamente aos cidadáns?

Si. Obrigando a desprazarnos, quitando recursos económicos e terras… Utilízanse tácticas que xeran crises humanitarias e as que máis sofren a guerra son as civís. Por tanto, temos esa relación: as guerras producen fame. E o dato que o demostra é que a fame negra, non a fame crónica, senón que a maioría das persoas que sofren crises alimenticias concretas e duras viven en países en conflito. Os desastres naturais tamén provocan fame, pero a guerra é a principal causa. En 2020, entre 135 millóns de persoas con grave inseguridade alimentaria, 77 millóns vivían en países en conflito armado.

Pero, en concreto, estamos a falar de utilizar a fame como guerra de armas.

Si, nas últimas décadas está a investigarse principalmente. Porque é unha práctica que se utilizou ao longo da longa historia, pero que parecía que ía decaendo desde o final da Guerra Fría, mentres que, desde aproximadamente 2017, estamos a ver que está a reaparecer a táctica de utilizar a fame como arma de guerra. Ese mesmo ano, as Nacións Unidas descubriron que había catro novas e graves fames negras, e que, neses catro casos, a fame estaba a utilizarse voluntariamente como arma.

Cales son eses países?

Nordeste de Nixeria, Iemen, Somalia e Siria. No catro utilízana contra os civís, o que esperta o interese polo tema, tanto no ámbito académico como no operativo. No ámbito académico creouse unha nova onda para analizar o tema en sentido contrario. É dicir, en que medida fanse políticas, programas… a favor da seguridade alimentaria, para evitar conflitos útiles.

E no ámbito operativo?

Organizacións non gobernamentais, e as axencias da ONU, traballan para que quen utilizan a fame como arma poidan facer fronte á súa responsabilidade. É dicir, como se poden castigar a estes actores, como levalos aos tribunais internacionais.

Non está ben definido o tema no dereito internacional?

Esta é a terceira área, a xurídico-política. Aos civís non se lles poden quitar alimentos durante as guerras, os convenios de Xenebra prohíbeno claramente. Pode utilizar a violencia contra os militares, pero hai que respectar a vida dos civís, os recursos, a comida, a auga e os servizos sanitarios. A cuestión é que a norma é moi difusa e os tratados de Xenebra viólanse cada vez máis. Así, en 2018 o Consello de Seguridade da ONU aprobou unha resolución moi importante. Por unha banda, recoñeceu que a fame se está utilizando como arma de guerra. En segundo lugar, prohibiuno expresamente. E finalmente abriu unha porta para castigalo.

Unha porta.

Si, é certo que a resolución non concreta o camiño para impor a sanción, pero, en todo caso, a resolución provocou que o asunto se traslade ao máximo órgano de arquitectura internacional, ao Consello de Seguridade. Foi un fito diplomático que reforza o que di o Convenio de Xenebra. O problema é que temos moi pouca información respecto diso. No ámbito da seguridade alimentaria existen sistemas de alerta temperá e pódense utilizar diferentes metodoloxías de recollida de información (satélites, enquisas locais, análises de colleitas e prezos) para predicir si está a producirse unha crise alimentaria. Con todo, estes sistemas apenas recollen datos sobre tácticas bélicas e, sobre todo, sobre a súa influencia na orixe da fame. Non se investigou, non hai información local específica. E si queremos castigar eses crimes e chamar a atención da opinión pública, necesitamos probas concretas. Por iso expuxo a Acción Anti-Fame que tiñamos que desenvolver unha metodoloxía concreta para recoller esa información e contrastala.

Como se produce a fame nas guerras?

En ocasións, máis que a táctica, é unha formulación xeral a interrupción da subministración. Por exemplo, en Siria non se pode introducir comida. Tamén se suspende a axuda humanitaria, o que está prohibido no dereito internacional.

E máis concretamente?

Por exemplo, envenenando pozos de auga, roubando animais ou sacrificando colleitas ou almacéns, ou colocando explosivos antipersoal. Por exemplo, os ataques contra as zonas rurais son frecuentes para provocar danos directos ou para aumentar o prezo da comida de maneira menos directa, utilizando a especulación.