A auga debe ser unha xestión local sostible, tal e como sinalan o Directiva marco da auga da Unión Europea e a Organización das Nacións Unidas. En base a iso, trátase dun recurso a xestionar o máis cerca posible, é dicir, polas competencias municipais. En Bizkaia, con todo, desatendéronse os consellos e fóronse desmantelando os consorcios de auga que tiñan as comarcas nos últimos anos. Así, na actualidade, o Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia xestiona máis do 95% da auga do territorio. O último en desmantelar foi o Consorcio de Augas de Busturialdea (BUP).

Jon Bernat Zubiri, membro do grupo municipal GUZAN de Bermeo, afirmou que desde hai tempo algunhas autoridades rexionais comezaron a desinvertir no BUP: “2017. Desde o ano 2000 non se realizaron os investimentos necesarios, non se executaron as solucións acordadas por todos os municipios nos plans anteriores”, di. Os alcaldes do PNV dos municipios da comarca que se mostraron a favor da disolución argumentan que hai carencias en recursos económicos e técnicos. Nove do dezaseis municipios que compoñen a comarca apoiaron a decisión.

Os alcaldes de EH Bildu na comarca oponse á entrada no Consorcio Bilbao Bizkaia. Non lles gusta o modelo actual e defenden a xestión da auga na rexión. Na lexislatura previa á disolución (2011-2015), Iratxe Arriola, presidenta do BUP e actual alcaldesa do municipio de Ea, rexeitou os argumentos dos nacionalistas vascos e destacou que en Busturialdea non hai falta de recursos económicos: “Houbo un excedente superior ao millón de euros, de maneira que máis da cuarta parte do orzamento destínese a investimentos”. Tras o desmantelamento do consorcio que xestionaba as augas de Urdaibai, cre que se pretende pór a xestión da auga en mans de multinacionais e facer “negocio”.

En canto aos medios técnicos, a pesar do cambio de consorcio, consomen auga da zona. Teñen seis sistemas diferentes. Arriola recoñeceu hoxe en día que, tendo en conta todo o sistema da comarca, no verán hai déficit hídrico. De feito, segundo os expertos, a falta de auga é un problema estrutural en Busturialdea e non pode garantirse frecuentemente con recursos propios, principalmente nos meses de verán: O plan de abastecemento de auga de Urdaibai recolle un déficit hídrico entre 70 e 100 l/s.

Unha das causas deste déficit é a contaminación industrial do cuarto pozo de la Vega, situado en Gernika-Lumo. Existen 60 l/s que non se utilizan, pero que actualmente van directamente á rede de saneamento. Pódese utilizar para uso industrial, limpeza de rúas, rega de xardíns, pero utilízase auga potable. Pola súa banda, a maior empresa de Busturialdea, Maier, utiliza cada día 1.000 litros de auga potable de 12.000 litros de auga consumida na comarca. Ademais, os eucaliptos plantados nas últimas dúas décadas preto das captacións de auga diminúen a captación de auga. Existen 56 puntos de abastecemento ao longo da comarca, pero o 20% das augas superficiais considéranse perdidas. Arriola tamén subliñou que durante anos non se mantiveron adecuadamente as redes de abastecemento da comarca, debido ás fortes fugas e á perda de auga. De feito, o plan de participación da Axencia URA do Goberno Vasco, a Deputación Foral de Bizkaia e todos os municipios do BUP de Urdaibai, aprobado por unanimidade en 2020, sinala que os sistemas perden un 40% de media e que sendo unha cifra elevada, é necesario renovalos. En palabras de Arriola, non se quixo investir e quixeron traer a solución desde fóra.

Conexión do zadorra ao sistema

“A reparación destas tubaxes era a primeira das medidas que contempla o plan LE”, afirma Arriola. Pola contra, o Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia prevé solucións alternativas nos próximos anos. Unha delas sería a construción dunha tubaxe entre Mungia e Bermeo para conectar a comarca ao sistema de xestión de augas do Zadorra. Actualmente as augas do Zadorra chegan até Mungia. O alcalde de Ea destacou que o de Zadorra é a oitava e última solución do plan LE.

Así mesmo, considera que o sistema Zadorra ten os seus problemas e que centrarse nos recursos locais ten consecuencias para abastecer a toda Bizkaia. Janire Brijuesca, responsable do Gabinete de Presidencia e Xerencia do Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia, explica que cando non chegan os recursos propios, acudirán á toma do Zadorra como parte do Consorcio de Augas Busturialdea Bilbao Bizkaia "como fan con outras comarcas".

Segundo Zubiri, nas últimas semanas expúxose como condición para a construción do novo Guggenheim en Gernika a traída da auga do Zadorra, argumentando que non é posible un desenvolvemento turístico máis profundo na comarca se non se aumenta a capacidade de auga potable. De feito, as autoridades actuais sinalan que se necesitan 100 l/s máis para impulsar o turismo, fronte ao déficit de 60-70 l/s da oposición.

Tanto Zubiri como Arriola teñen claro que este tipo de decisións tomáronse máis tendo en conta o desenvolvemento económico baseado no turismo que na cidadanía, pero advirten de que Busturialdea non está disposta a recibir unha gran masa turística: “Foi unha rexión abandonada durante anos”. Así, consideran que aínda que a auga se traia de fóra, o resto dos déficits permanecerán alí.

Nun barco

Do mesmo xeito que en toda Bizkaia este verán, en Busturialdea choveu menos do habitual e a principal medida adoptada para asegurar a subministración foi a de levar a auga en barco. Até mediados de outubro, o Dutch Spirit estivo fornecendo auga potable á rexión: O Consorcio Bilbao Bizkaia captou unha toma de auga no porto de Santurtzi e descargou a auga no porto de Bermeo, achegando 2.000 metros cúbicos diarios. Brijuesca determinou que a través do barco introducíronse 103.470 metros cúbicos no sistema para “beber todo”.

O consumo de auga de toda Busturialdea alcanza os 12.000 metros cúbicos diarios con 2.000 achegues diarios, non chega ao 8%. Bermeo emprega só 4.000 metros cúbicos diarios. Arriola destaca que o barco deixou de funcionar hai tempo e considera que o obxectivo principal foi conseguir un efecto mediático, que custou 1,8 millóns de euros. Brijuesca precisou que o barco era necesario, pero non se adoptaron medidas para anular os mecanismos propios, “son complementarios para garantir a auga e non danar os fluxos ecolóxicos”. Así, explica que se estudaron outras medidas antes do barco, como o desalado da auga salgada, pero concluíron que non era conveniente para o medio ambiente. Tamén se expuxo levar a auga en camións, e decidiuse baixar a presión da auga durante as noites e prohibir o uso da auga para diversas actividades.

En canto ás alternativas, Arriola fala da posibilidade de reutilizar o pozo de la Vega de Gernika-Lumo. Ademais, considera que para abastecer o déficit hídrico é necesario reparar a tubaxe que vai desde o monte Oiz até Ajangiz, xa que a condución "é da época de Franco, con perdas que oscilan entre os 20 l/s e os 70 l/s en orixe. Considera que antes de construír parches debería renovarse toda a tubaxe: “Só con isto pódese resolver o 80% dos problemas do déficit hídrico de Busturialdea”. Brijuesca, pola súa banda, defendeu que durante dez meses realizaron traballos de mantemento para garantir a auga na comarca, reparando as tubaxes, adaptándoas ao sistema e analizando as perdas. Deste xeito, recuperáronse 78 l/s.

En mans de multinacionais

Comparando os modelos de xestión, o Consorcio Bilbao Bizkaia subcontratou a varias multinacionais relevantes en materia de auga para alcanzar os seus obxectivos de futuro, e o 60% do persoal está destinada a estas multinacionais. “Aínda que o equipo de Bilbao Bizkaia é público, as obras de construción e xestión realízanas grandes empresas. Non ten empregados para iso”, denunciou Arriola.

Tampouco está claro economicamente que a nova xestión sexa mellor. O orzamento anual do BUP era de 6-7 millóns de euros. Bilbao Bizkaia supera os 200 para todo o territorio. Si calcúlase a cantidade por habitante, Busturialdea situábase por encima da media de Bizkaia. Ademais, o BUP contou con persoal público estable no equipo, sen subcontratar en multinacionais. Bilbao Bizkaia xestiona a tubaxe a través de Udal Sarea, S.A. e emprega grandes infraestruturas nas escalas económicas, para as que recibiu 150 millóns de euros nos últimos anos.

No prólogo á privatización, os contrarios a este modelo subliñan que empeoran o público: “Si Bilbao Bizkaia funcionase de forma descentralizada e por concas podería ser moi eficiente, pero o modelo actual non é sostible”, afirma Arriola. Está por ver si os pasos que se van a dar no futuro están no camiño da privatización; de momento, advirten de que se seguiron os pasos dados na Canle Isabel II, antecedente de hai anos en Madrid. E ante iso, consideraron imprescindible a xestión de proximidade e a participación cidadá para non quedarnos sen a auga local que é un recurso básico.