O aumento da brecha entre o 1% e o resto da poboación foi sinalado con frecuencia por expertos e informativos, sobre todo nos últimos anos. Segundo o último informe de Oxfam, o dez homes máis ricos do mundo duplicaron a súa fortuna en Covid-19, mentres que os ingresos do 99% diminuíron. Ningunha novidade no horizonte Miraconcha de San Sebastián. Pero Oxfam tamén di que a desigualdade social é moito máis diversa que esa distribución simbólica: que hai que ter en conta o xénero, a raza, o territorio e outros factores.

En Europa, nos amplos sectores que subxacen á escala social tamén se están incrementando as gretas, e pódense incrementar máis, sobre todo entre os cidadáns que poden e non teñen unha pequena reserva patrimonial ou aforro ante a crise económica. Así o di un estudo da Universidade de París 8: segundo a idade, a profesión e a clase social, a vulnerabilidade económica é moi diferente, e ademais dos ingresos, unha das variables máis importantes é a propiedade dun patrimonio. “Ante a inflación que está a afogar o orzamento familiar, as reservas patrimoniais marcarán a diferenza”, conclúen no estudo.

A inflación chegou ao 10% na zona euro en setembro, segundo Eurostat, oito decimais máis que en agosto. O Banco Europeo ha incrementado os tipos de interese (ver gráfico do artigo que forma parte desta reportaxe), seguindo a dogma liberal da redución da demanda de consumo e a redución de prezos a costa do desemprego, e os gobernos da Unión Europea teñen sobre a mesa a cuestión da fiscalidade. Algúns queren gravar máis ás empresas enerxéticas que están a obter grandes beneficios co aumento dos custos enerxéticos, Bruxelas quere recadar 140.000 millóns de euros, ou morder grandes fortunas, aliñándose coa idea de tax the rich (gravar aos ricos)… mentres os demais fan o contrario. Ou, si non, na mesma semana anuncian ambas as cousas, como Liz Truss, primeira ministra do Reino Unido.

Tras este debate esquizofrénico, na maioría dos casos non se pretende cambiar o sistema económico, senón manter en superficie o mesmo modelo que fai máis rico. Elon Muskiz marchouse cos millóns de euros que pagou en impostos en 2021, pero non dixo que esa cantidade só representa o 3% do seu ben, 315.000 millóns de euros. Os impostos para os ricos si, pero para que sigan sendo ricos. Todo normal no miradoiro de Davos.

E mentres tanto, aumentando a desigualdade e a pobreza. Tamén na nosa. En Araba, Bizkaia e Gipuzkoa, por exemplo, desde 2008 duplicouse a porcentaxe de poboación en situación de pobreza extrema (6,1%), Idoia Mendia, vicepresidenta do Goberno Vasco hai poucos días V. Aprobouno na presentación do Plan de Inserción Social. En Navarra hai 56.262 persoas nesta situación (8,6%), e no País Vasco Norte tamén son miles as persoas que están por baixo do nivel de pobreza, preto de 17.000, segundo o Observatorio da Precariedade do Colexio Vasco. Non hai que ser meigo para saber que o encarecemento arrepiante das hipotecas e da cesta da compra vai caer nese buraco a outros miles, porque non teñen suficientes aforros, patrimonio ou colchón para salvarse dese destino.

Brechas de pobreza patrimonial

“Cando miramos ‘por abaixo’ as diferenzas de patrimonio, podemos ver a influencia que ten a falta de aforro segundo as clases e a idade. Os datos son marabillosos”. Así o escribiu o sociólogo Nicolas Duvoux na súa conta de Twitter. Duvoux e “Deas classes dépossédées: Escribiu o artigo “Pauvreté en patrimoine et érabilité économique” (Clases expropiadas, pobreza patrimonial e vulnerabilidade económica) na web da cooperativa A Vie deas Idées, xunto co alumno da mesma universidade Senmiao Yang. No mesmo explícase que, ademais dos ingresos entre a cidadanía, a falta de aforro xera importantes diferenzas segundo as circunstancias.

Partiron dunha enquisa a nivel europeo: Enquisa de Finanzas e Consumo das Familias, realizada en 22 países, a última onda data de 2017. Esta enquisa é única para recoller datos sobre o patrimonio e os aforros das familias e permite realizar comparacións por riqueza, renda, clase social e idade.

O prestixioso economista francés, Thomas Piketty, que investigou as desigualdades sociais, criticou rigorosamente este tipo de enquisas, dicindo que os datos de quen teñen moito patrimonio non son fiables. Piketty no seu libro O capital no século XXI explica con mestría como foi a concentración da riqueza a partir do século XIX e como quedou en mans dunha pequena elite. Pero os investigadores da Universidade de París 8 sinalan que no contexto actual tamén hai que ter moi en conta o “patrimonio dos cidadáns que están na clase media” para explicar as desigualdades sociais.

A este patrimonio chamóuselle “activo líquido”, o que tería dispoñible nese momento un cidadán ou unha familia ante un grave shock económico (perda de emprego, separación de parellas, accidente…). Por iso, as vivendas ou vehículos non foron tidos en conta. É dicir, son aforros que realmente terían ao seu alcance.

A Organización para a Cooperación e o Desenvolvemento Económico (OCDE) sinala que unha persoa é pobre cando non é capaz de permanecer co seu activo líquido tres meses por encima da barreira da pobreza, que a OCDE situou no 60% da renda media. Duvoux e Yang publican un gráfico preocupante (ver máis abaixo) que mostra as diferenzas entre cada profesión: Un pequeno empresario de 50 anos podería ter unha duración media de tres anos e nove meses co seu patrimonio, salvo outras axudas, ante unha situación de extrema gravidade, sen caer na pobreza; un desempregado apenas tres meses. As diferenzas tamén son significativas en función da idade: Un traballador cualificado de 50-64 anos manteríao nove meses, mentres que un de 18 a 34 anos manteríao só dous meses e medio

Para calcular a pobreza existente, as entidades normalmente teñen en conta os ingresos ou as rendas dos cidadáns. Por exemplo, no Estado francés habería un 15% de pobreza económica e no Estado español un 21%. Pero a pobreza patrimonial é moito máis grave: 46,7% e 49,2% respectivamente. Segundo o estudo, na maioría dos países europeos a metade da poboación non duraría tres meses co aforro, nin sequera nun país “rico” como Finlandia: O 53,6% é pobre en patrimonio, a pesar dos numerosos servizos e axudas públicas que Finlandia patrocina.

A brecha entre idades tamén é enorme, até o punto de representar un abismo: No Estado español o 70% dos mozos atópase na pobreza patrimonial, no Estado francés o 58%, en Alemaña o 65%… “Isto demostra que a importancia da familia para a protección social e a degradación dos mozos vai da man”, explican no artigo dA Vie deas Idées.

A conclusión é clara: non se pode falar de pobreza sen ter en conta a falta de aforro ou de patrimonio dos cidadáns, porque os datos demostran que a vulnerabilidade económica é moito máis profunda, até tres veces máis do que se di. “Por que me interesa isto? –di Duvoux– Porque a inflación obrigará a familias con baixos ingresos a utilizar os seus escasos aforros. Datos estruturais de actualidade urxente”.

Coa subida do euribor e o aumento dos prezos do paro, da gasolina e dos produtos básicos, a pobreza encuberta deste grupo de persoas que podemos chamar “a clase dos expropiados” sairá pronto á superficie. Pero mentres tanto, os antigos acábanse de vender nos despachos de Frankfurt.