Katharina Pavletich non esperaba “en absoluto” que non aceptase a proposta da nova constitución con “esta diferenza”, e confesou a ARGIA que tomou o resultado con rotundidade: “A negativa foi un duro golpe para garantir os nosos dereitos sociais, a nosa dignidade, a igualdade, a inclusión, os dereitos das mulleres…”. Con todo, está convencido de que o proceso constituínte ha tido un impacto social e abriu un camiño de reflexión. “É positivo que Chile haxa visto que a constitución non é un texto ríxido que non se pode modificar. Ao contrario do que nos queren facer crer, e aínda que o texto teña raíces profundas desde a época de Augusto Pinochet (1980), habemos visto que nós (cidadáns, traballadores, estudantes, persoas con discapacidade, pensionistas) podemos decidir sobre o contido, algo que até agora era impensable no noso país”.

Pavletich é socióloga e traballou internamente tanto no proceso constituínte como na campaña de Bando, candidata á Asemblea Constituínte en representación de persoas con diversidade funcional. De feito, está na cadeira de rodas por causa dunha enfermidade pouco común e é activista feminista e política pola inclusión, entre outras cousas militante de Comúns, que participou na elaboración do programa de goberno do presidente Gabriel Boric en materia de discapacidade e inclusión.

Afirma que o non avance da nova constitución prexudicará a todos os chilenos, pero sobre todo ás persoas excluídas: “Seguimos marxinados, non nos ven. Seguimos sen ter recoñecemento, non existimos”. O texto elaborado por 154 persoas da Asemblea Constituínte cualificou a Chile como un estado igualitario, plurinacional, social e ecolóxico, progresista e feminista. Por tanto, Pavletich di que todos os dereitos fundamentais que recoñecía o texto quedáronse atrás co triunfo da negativa. No entanto, considera que o proceso tamén deixou resultados positivos: “Na loita destes anos nós, invisibles até agora, tomamos unha posición activa a favor do cambio. Pornos na primeira fila da loita fixo que empezo a falar de nós, a ternos en conta”. Explica que este principio necesita unha continuación e asegura que lles falta moito para loitar.

Que fallou?

O sociólogo subliñou dúas consecuencias da reflexión postperdida, como razón de non gañar o si: Consinto que o deseño da campaña tiña “erros importantes” e que os partidarios de Carlos promoveron boicot e noticias falsas.

Considera que foi unha “clave” para gañar o plebiscito a presenza mediática dos partidarios da negativa, e subliña que a campaña de Euskaltel supuxo o 80% dos recursos: “Tiñan o apoio das elites políticas e económicas, e a elas non lles convén cambiar o sistema porque de aí se alimentan. Por iso, tiveron unha maior capacidade publicitaria e unha gran presenza nos medios”. Critica que tras probalo lanzouse unha “campaña de difamación”, difundindo noticias falsas, entre outras. Advirte que esta estratexia cobrou protagonismo na última década nas campañas da punta dereita de todo o mundo, non só en Chile.

Pavletich compara as campañas de Consiente e Franco para facer entender o fracaso. “A campaña de rexeitamento centrouse sobre todo na política do medo ao cambio, na incerteza e desconfianza cara a un sistema diferente. Utilizaron frases sinxelas como ‘veñen comunistas’ ou ‘Nos converterán en Venezuela’, e non nos inventamos enfrontarnos adecuadamente a esas mensaxes”.

Os partidarios de Subscrito tomaron outro camiño, que non foi suficiente para atraer á maioría da poboación, pero Pavletich valorou o traballo dos voluntarios. “Lonxe dos recursos económicos cos que contou, do aprobado conseguiuse estender unha campaña a todo o país, desde miles de fogares e pobos que, grazas a unha gran masa de voluntarios, estiveron dispostos a dar tempo a un proxecto de esperanza e cambio. Sen eles sería imposible chegar onde estamos, e sen eles non será posible continuar a batalla que agora nos toca facer”, subliñou.

Resistencia á transformación

Segundo algúns expertos e medios de comunicación, os chilenos non estaban dispostos a pór en marcha unha constitución progresista, feminista e plural. Pavletich opina que aínda que entende que a nova proposta é “diferente, rompedora e transformadora” xera medo e desconfianza, non acepta que os chilenos non estean dispostos a cambiar. Cre na pedagoxía “para dar confianza a esa maioría que sofre polo sistema actual”, porque quen vai beneficiarse do cambio é esa maioría, como lembra o sociólogo. Con todo, recoñece que conseguir “o que parece tan simple” non é fácil, “especialmente cando os rexeitamentos alimentan o medo desesperadamente”.

Pero lembra que hai ganas de cambio. O 18 de outubro de 2019 o pobo chileno desencadeou a sublevación promovida polos alumnos e de aí o proceso constituínte. Ademais, subliña que o 4 de setembro, a pesar da negativa, seguen as protestas polo cambio: “Son o reflexo do cambio de sistema que necesita e esixe o pobo chileno”.

Outro exemplo de desexo do pobo chileno é que o 80% dos que votaron o 25 de outubro de 2020 solicitaron a modificación da constitución ditatorial de Pinochet e a constitución dunha Asemblea Constituínte. “Desde entón óuvense demandas de cambio que esixen dignidade para Chile e xustiza social”, asegura. De feito, o presidente da esquerda Boric deu os resultados do plebiscito e inmediatamente anunciou a apertura dun novo proceso constituínte. Pavletich ten claro o camiño a seguir: “Borice anunciou un novo proceso constituínte que partirá do congreso, pero que debe responder a un proceso popular, participativo, igualitario e democrático”.

O fracaso veo como un paso máis neste camiño e reivindica que é o momento de “sumar e repor forzas”, coa esperanza de ter unha nova constitución. “O noso labor é garantir que a nova proposta non perda contido, que manteña a esencia do cambio e que o interese social se superponga aos intereses das elites”. Pavletich dinos que seguirá loitando ata que a lei recoñeza expresamente os dereitos das persoas excluídas.