O ISBN converteuse nunha ferramenta imprescindible para a produción e distribución de libros. Son as siglas en inglés: International Standard Book Number. É un número internacional estándar para libros e (case) calquera libro atoparao na páxina de créditos xunto co número de Depósito Legal. Con todo, a pesar da súa importancia, poucos o coñecerán, as súas funcións e, como veremos, que pasa cos libros en eúscaro.

O ISBN identifica unha edición concreta dun libro e recolle os seus datos. Así, o inventario, a demanda e a xestión dos datos asociados aos libros simplifican enormemente.

En 1965, W.H. Smith, o maior vendedor de libros do Reino Unido, anunciou en dous anos a súa intención de trasladarse a un almacén informatizado. Para iso, necesitaba un sistema estándar de numeración para todos os libros que pasaban polas mans da empresa. Algúns consultores empezaron a traballar na creación desta ferramenta, que sería tamén útil para o Comité de Distribución e Métodos da Asociación de Editores de Inglaterra e o mercado de libros do Reino Unido, e en 1966 Standard Book completou o sistema de numeración estándar para libros Numbering (SBN). O seu uso iniciouse o ano seguinte.

Estandarización internacional

O tema foi abordado tamén na terceira conferencia dedicada á investigación do mercado do libro en Berlín en novembro de 1966 e á racionalización do sector do libro, pondo sobre a mesa a necesidade e factibilidad de implantar un sistema de numeración internacional para a identificación de libros. Xa se dixo que algúns editores do Reino Unido estaban a estudar o uso da informática para a xestión de solicitudes e inventarios. Para iso era imprescindible que cada artigo publicado tivese un número identificativo e que este sistema de identificación fose o máis xeneralizado posible.

Niso xogou un papel importante a organización non gobernamental ISO. Fundada en 1947, encárgase do desenvolvemento das estandarización internacionais, situada en Xenebra (Suíza). De feito, encárgase de establecer os estándar de todas as áreas técnicas e non técnicas, eliminando as correspondentes a enxeñaría eléctrica e electrónica, que corresponden ao Comité Electrotécnico Internacional. En concreto, a organización estandariza as unidades de medida, alfabetos e transliteraciones, seccións, materiais, superficies, procesos, instrumentos, métodos de proba e especificacións para máquinas, así como as formas de dalas. Un dos obxectivos e consecuencias da estandarización internacional é que facilita o comercio internacional, achegando criterios comúns entre países, empresas e compradores. A ISO establece os comités técnicos para levar a cabo esta estandarización e o comité técnico 46, Información e Documentación, constituíu en 1966 un grupo de traballo para analizar a utilización a nivel internacional do sistema SBN desenvolvido no Reino Unido.

En 1968 celebrouse unha reunión con representantes de Dinamarca, Francia, Alemaña, Irlanda, Holanda, Noruega, Reino Unido e EEUU e un observador da UNESCO. Outros países realizaron achegas escritas. Informouse a todos os países membros da ISO das conclusións da reunión e realizáronse novas reunións en Berlín e Estocolmo en 1969. Tras este proceso aprobouse o sistema ISBN en 1970, converténdoo no estándar ISO 2108.

Durante estas décadas o ISBN sufriu varios cambios. A principal, a inclusión de libros de audio e electrónicos no estándar, permitindo ademais dos libros físicos, a dotación de números de ISBN para libros como libros. En 2007 pasou de ser de 10 a ser de 13 porque se estaban terminando os números dalgúns campos. Este cambio permitiu compatibilizar o sistema de identificación de libros co estándar de código de barras European Article Number, EAN, Número de Artigos Europeos, que posteriormente se converteu en GS1.

Grans de area na praia

O ISBN, por tanto, codifica de forma unívoca a información relativa a un libro concreto para poder xestionar devandita información de forma sinxela. Supoñamos que queremos conseguir o libro Obabakoak de Bernardo Atxaga. Pero que versión queremos? De feito, co mesmo título publicouse este libro en varios idiomas e unha editorial publicou varias edicións. O número 01008475682181 corresponde á edición de 402 páxinas editadas pola editorial Erein en 1988 (conversión do ISBN 10 ao ISBN 13) e non a ningunha outra. Á edición corrixida e actualizada do mesmo libro do ano 2000 correspóndelle o número 978-84-7568-824-4. Non hai que confundir as novas edicións coas reimpresiones. De feito, as novas edicións deben sufrir cambios significativos para poder convocar unha nova edición.

Por que é importante esa cadea de cifras que pasa case –ou totalmente– desapercibida? Como dicía, aforra a xestión de longas notas bibliográficas descritivas, aforrando traballo, tempo e erros, e por tanto salarios. Así mesmo, serve para completar e actualizar de forma automática os catálogos e bases de datos bibliográficas que se utilizan no mercado, así como para atopar información en devanditas bases de datos de forma rápida e sinxela. Por todo iso, actualmente as solicitudes e distribucións de libros xestiónanse co ISBN. Son moitos os procesos que se basean no ISBN na cadea de produción, e para o sistema electrónico de xestión de libros en comercios é tamén un elemento imprescindible. Permite comparar vendas entre edicións dun libro, libros dunha editorial, etc.

Que significa cada número?

Un número de ISBN consta de cinco partes. O tres primeiras cifras forman o prefixo, corresponden ao sistema de códigos de barras. Pode ser 978 ou 979, que son o “país” creado no sistema de códigos de barras para libros de preski.

As seguintes cifras corresponden ao grupo. O número pode ter unha lonxitude dunha cifra a cinco. 84, por exemplo, corresponde a España, 2 ao francés. A numeración do grupo identifica estados, países ou zonas lingüísticas. Os números dos grupos son distribuídos pola Axencia Internacional do ISBN.

A continuación móstrase o número de identificación do editor. Identifica unha editorial ou unha marca editorial dentro dun grupo. A súa lonxitude varía entre sete cifras. A súa lonxitude depende da cantidade de títulos que o editor planea publicar. Canto máis números teña previsto publicar, máis número de identificación terá a editorial. Cada editorial debe solicitar o número de identificación á institución responsable do país, país ou ámbito lingüístico no que estea situado o ISBN.

As últimas cifras identifican a publicación e a súa lonxitude depende do número de libros que o editor pretende publicar. Por último, existe unha cifra de control para identificar o número, calculada mediante un algoritmo tendo en conta todas as cifras anteriores.

Para solicitar un número de ISBN, o editor debe dirixirse á axencia correspondente e encher a ficha correspondente a cada número. Nesta ficha recóllense os metadatos que informan sobre o libro. Estes son: O propio número de ISBN, o formato do produto, a serie (si teno), o título, o autor, o número de edicións, o idioma do texto, a marca editorial, o editor, o país e a data, entre outros.

Número de ISBN vasco?

Como digo, hai unha entidade central encargada dos números do ISBN, pero cada grupo do sistema ten unha entidade que emite números e xestiona a información sobre as publicacións dese grupo. Hai tres tipos de grupos, por tanto, nacionais, nacionais e lingüísticos. Cada editor non pode pedir un número de calquera grupo. Debe dirixirse ao xestor de números de libros do Estado, País ou Lingua correspondente.

Porque non hai un grupo de cada lingua, nin un grupo de cada país. Os libros en eúscaro levan, por tanto, un número que depende do territorio no que se atope a editorial, e os datos dos mesmos son xestionados polos órganos correspondentes. Como a maioría dos libros en eúscaro publícase no Estado español, a maioría leva o número 84 correspondente a España. Os que se publican en Iparralde levan o número 2 correspondente á área lingüística do francés. De feito, os libros publicados en francés en Bélxica, Canadá e Suíza levan tamén o número 2. Ademais do francés, os campos lingüísticos son o inglés, identificado cos números 1 ó 0, e o alemán.

No caso dos libros en eúscaro, non parece que a curto prazo teñan un grupo propio de ISBN, xa que non hai moito interese no tema. Hai uns meses, entre as competencias que o Goberno de España ten que outorgar ao Goberno Vasco, mencionábase a competencia para xestionar o ISBN e o ISSN. Con todo, as últimas noticias apuntan a que o Goberno só recibiu competencias para xestionar o número de ISSN. Despois pode haber unha razón económica, porque cada número de ISBN hai que compralo, e o número de libros que se editan cada ano non é baladí. Con todo, parece que mesmo coa transmisión da competencia non se crearía un novo grupo de ISBN, senón que o Goberno obtería a competencia de emitir o número español.

Dalgunha maneira, a conta do ISBN pódese equiparar ao dominio .eus, segundo o editor Gorka Arrese. O seu soño é que os libros en eúscaro teñan o seu propio número de ISBN. Indica que estes números proporcionan unha identificación inmediata, como o dominio de Internet. O problema é que poucos coñecen estes números e a súa importancia. Habería que acudir directamente á Axencia Internacional do ISBN, con sede en Londres, pero tamén se incluirían temas diplomáticos directamente.

Como dixemos, detrás destes números hai unha gran cantidade de datos, bases de datos, así como institucións de xestión deses datos. A existencia dunha base de datos que unificase as publicacións de todos os libros en eúscaro facilitaría enormemente a recollida e análise dos datos relativos aos mesmos, xa que na actualidade hai que estar a estudar os da Biblioteca Nacional de España e os de Francia.

Mesmo, si ao solicitar un número de ISBN no Estado español o campo da lingua baléirase involuntariamente, o sistema considérao automaticamente como un libro en castelán, e non sería a primeira vez que aparecese nas bases de datos que os libros en eúscaro son en castelán. Ademais, cos datos do ISBN complétanse automaticamente unha gran variedade de bases de datos. Tamén as que corresponden a bibliotecas e libreiros e outras que realizan o arquivo e indexado, e nelas pérdense moitos libros en eúscaro, sobre todo si existen edicións en castelán.

No día a día de escritores, editores, bibliotecarios, vendedores e lectores estes números son de vital importancia e a súa distribución non é baladí. Si algún día os libros en eúscaro van ter un espazo propio neste sistema internacional, haberá que empezar a dar pasos para iso.