Vostede tiña o eúscaro de casa e pasou a ensinar aos que non o tiñan en Pamplona. Máis tarde, na súa intervención de introdución a Euskaltzaindia, dixeches “de verde a amarelo”. Como foi o salto?

Vin aos 13 anos. O eúscaro era un idioma estraño para moitos, nunca o ouviron. Algúns me pedían que me fixese en eúscaro no colexio, porque querían escoitar. Tamén lembro que na tenda Ziga da praza do Concello había un cartel, “fálase euskera”. Ver isto facíame sentir dalgunha maneira en casa. Para vir, o meu pai díxonos: “Se alguén che di algo, ti dis que sabes dous idiomas. O que tes ao teu lado seguramente o único que sabe”.

Fai 50 anos, cando abriron o euskaltegi, cal era a motivación dos alumnos?

Diría que en Navarra a motivación segue sendo, en gran medida, o que en principio era. Eu chamaría a esa motivación identitaria. A xente considerábase de aquí, o eúscaro que consideraban de aquí, estaba en casa de moitos, os pais ou os avós eran vascos. “Eu tamén son de aquí, é a miña lingua e teño que estudar”. Hoxe en día esta motivación segue, aínda que nunca é a única causa.

A efervescencia política e popular naceu e crecido en Campión. Iso ía contaminar o euskaltegi.

As barracas de San Fermín, as campañas contra a Lei do Eúscaro, a creación da Asociación Zaldiko Maldiko, Euskalerria Irratia, Egunkaria, Karrikiri… En todas elas, aínda que os axentes directos son outros, sempre foron xente de Campion e de Campión. Na euskaldunización e alfabetización de adultos sempre houbo militantes. Profesionalizouse o ensino regrado, o que supón, con todas as súas vantaxes, unha perda de militancia. Iso dáse menos na euskaldunización de adultos, que non é o mesmo que antes, pero eu diría que aínda se xoga con militancia.

Pero hai quen di que se nota unha desaceleración no proceso de revitalización…

A Administración di que o faga o individuo e bótanos a pelota a nós. Pero témome que moitas veces non o digamos do eúscaro: que o faga a administración. Temos que estar xuntos, pero sabendo quen lle causa. E eu creo que nós temos que ser provocadores, entre outros. Os grandes pasos que se deron no ámbito do eúscaro débense á forza que vén da actividade cultural vasca. Deberiamos volver asumir o protagonismo.

Cando lle nomearon membro da Academia da Lingua Vasca, comentouse que dalgunha maneira ían á academia. É isto necesario?

Nun lugar como Euskaltzaindia é necesario contar con xente que veña de todos os ámbitos. Hai moita xente que ten un gran coñecemento da lingua, e en Iker, por exemplo, esa xente é voluntaria.Pero no outro apartado, Jagon, faise un labor de promoción. Fíxose antes (grupos de alfabetización, campionatos de bertsolaris, campañas Bai Euskarari) e hai que seguir. E neste sentido si é conveniente para ter unha visión xeral da sociedade.

Que importancia ten a euskaldunización de adultos desde o punto de vista da transmisión?

Nun momento dado a forza púxose no ensino dos nenos, e moita xente pensou, e aínda pensa que abonda con que os nenos euskaldunicen. Outros moitos pensan que os nenos aprenderán máis facilmente que eles, pero tampouco é certo. “Os nenos aprenderán e con iso avanzaremos”. Neste sentido, o deixamento é aínda maior: antes cada un púñase a facer, e agora todos actuamos igual, delegando noutro o proceso de euskaldunización: os pais nos nenos, as administracións nos individuos. Cada un retira a súa tarefa de encima.

Tamén traballou en política. O eúscaro e o nacionalismo eran inseparables para vostede?

Moitas veces dise que non hai que politizar a lingua, pero todas as cousas están politizadas e poucas máis politizadas que a lingua. A política lingüística que se desenvolve actualmente en Navarra é contraria ao eúscaro. E creo que os partidos abertzales de hoxe tamén abandonaron este tema: son moito máis euskaldunes no seu funcionamento, pero moitas outras cousas anteponse ao eúscaro. Por outra banda, hoxe en día hai moitos euskaldunes que non senten nacionalistas, e é normal: canta máis xente aprenda euskera, aí deberá todo. Pero ser abertzale sen saber euskera… a min resúltame moi difícil entendelo. Creo que nese sentido estamos moi deficientes na conciencia política.

Que lle vén á cabeza ao escoitar que o euskaltegi Arturo Campion cumpre 50 anos?

Dúas cousas. Por unha banda, o bo, que fomos capaces de perdurar 50 anos. Por outra banda, digo: 50 anos e como está Pamplona… Quizá o euskaltegi xa necesitaría outra función, pero aínda ten que seguir coa que tiña ao principio, e durante moitos anos, especialmente para sacar falantes. Por desgraza, aínda ten que vivir máis anos, non terminou, 50 anos non foron suficientes.