O 17 de xaneiro de 1967 facía moito frío en Santurtzi. Aquel martes, sendo inverno, escureceu cara ás 18:00 da tarde e a maioría da poboación retirouse tempranamente a casa, como é costume. Mentres na única cadea da televisión franquista emitíase o cuarto e último capítulo da serie francesa Belfegor, a pantasma do Louvre (Belfegor, a pantasma do Louvre), escoitouse en todo o país unha gran explosión que viña do Porto Franco. Eran as 20:45 e aínda que era unha hora rara, os veciños pensaron que sería unha explosión controlada das obras da central térmica que se estaban construíndo nun principio cerca do centro urbano. Pero pronto notarían que estaba a suceder algo inusual, vendo a terrible bóla de lume.

22:30
Bóla xigante de lume

No camiño cara a Zierbena, a explosión proviña dos almacéns da empresa Butano S.A. situados na confluencia da ladeira do monte Serantes co mar. O perigo era enorme e prometeron baleirar o pobo rapidamente. Así, cara ás 22:30, cando se produciu a segunda explosión, a maioría das casas da zona estaban deshabitadas. Aquela explosión foi moito máis violenta que a primeira: Destruíu 259 vivendas e rompeu os cristais de moitos edificios de Algorta e As Areas alén do Abra. Os veciños tomaron fotografías espectaculares de grandes columnas de lume que romperon a escuridade destes barrios.

23:00
Escapada cidadá

Santurtzi quedou sen electricidade nin conexión telefónica e sementouse o pánico entre a poboación. Apenas se vía nada e non había posibilidade de obter información precisa. A escapada foi xeral: andando, en tren, en coche… Viaxaron a Portugalete, Sestao, Bilbao, ao monte Serantes… 20.000 persoas en busca dun lugar seguro. Non só saíron por terra, senón tamén por mar, e os barcos mercantes que estaban atracados no porto embarcáronse a toda velocidade. A principal imaxe que quedou na memoria dos cidadáns é a da fuxida: a estrada chea, a xente cuberta de mantas, o frío, a escuridade, e que de cando en vez rompe o silencio e o ceo arróibase coma se fose unha guerra.

02:30
Bombeiros desde Santander

A pesar da gravidade do ocorrido, non é posible medir o que podería ocorrer. Nos almacéns de CAMPSA xunto ao lugar
onde se produciu o lume existían 80.000 toneladas de combustible, sendo a principal responsabilidade dos bombeiros a protección destes depósitos. Os bombeiros portuarios foron os primeiros en chegar, pero tamén os de Bilbao chegaron pronto, ás 02:30 os de Santander e ás 04:30 os de San Sebastián. Os testemuños de todos os bombeiros que viviron aquela noite son moi parecidos: non sabían exactamente onde ían, pero vían as columnas de lume a distancia e tiñan claro que estaban ante un gran desastre. Un día, empuxado por unha menor explosión, un ferro chocou na parede do almacén principal. Afortunadamente, só conseguiu escalar a pel. Si faise algún pequeno buraco, non sei como sería a explosión.

07:30
Paisaxe arrepiante

A situación ao amencer parecía controlada, pero a paisaxe era terrible. Só houbo un morto: Vicente Gajate Marcos, xefe da Policía Municipal de Santurtzi, parece que ante a gravidade da situación paróuselle o corazón. Un bombeiro sufriu queimaduras graves e lesionáronse 778 persoas leves, a maioría en pequenos accidentes de escape. E ademais, 800 persoas quedaron sen casa.

18 de Xaneiro Non
ao traballo

O día seguinte ás explosións non acudiu ninguén ao traballo e os talleres da Marxe Esquerda tiveron que adaptarse sen persoal de Santurtzi. Ante o Concello reuníronse moitas persoas, todas elas interesadas en informarse dos seus familiares ou amigos. O alcalde José Hernández Soto facía un chamamento á tranquilidade, insistindo en que non había falecidos nin feridos graves, pero as súas palabras en lugar de tranquilizar aos cidadáns, aumentaron o seu enfado.

22 de xaneiro
Manifestación e protestas

Como expresión dese enfado, as asociacións de veciños de varios barrios de Santurtzi comezaron a organizar unha manifestación. A protesta realizada o 22 de xaneiro foi o peche dos almacéns Butano, ou polo menos afastar as instalacións das vivendas. Cando a manifestación finalizaba ante o concello, o alcalde Hernández volveu saír ao balcón pedindo tranquilidade e lembrando que había que cumprir as leis. A resposta dos manifestantes nesta ocasión foi a pedra. A Garda Civil que protexía a zona envorcouse e os incidentes propagáronse por todo o pobo. Detiveron a moita xente, pero todos deixáronos libres o mesmo día, ao parecer grazas á mediación do párroco da igrexa de San Jorge.

31 de xaneiro
Censura e destitucións do franquismo

Coa difusión internacional da noticia da explosión en Santurtzi, as autoridades franquistas tentaron tapar ou maquillar suceder. O informativo de televisión NON-DO utilizou unha reportaxe sen culpables para limpar a imaxe dicindo que o policía falecido xa estaba enfermo e que a súa morte non tiña nada que ver co accidente. O día 31 o alcalde foi destituído por Antonio Cortadi.

20 anos despois Barracóns,
sinónimo de exclusión

O futbolista Telmo Zarraonandia Zarra, os ciclistas Jesús Loroño e Federico Martín Bahamontes e outras personalidades da época ofreceron os seus obxectos persoais para a poxa que o Goberno Civil de Bizkaia organizou a favor do pobo de Santurtzi. O Ministerio de Vivenda do Goberno español construíu 200 barracóns “provisionais” para acoller aos damnificados na zona dEl Burgo. Estes barracóns permaneceron de pé uns 20 anos e a zona converteuse en sinónimo de exclusión en toda a rexión. Pola súa banda, a empresa Butano realizou unha cesión de varios locais ao Concello de Santurtzi, principalmente para actividades socioculturais, nunha das cales moitos santurtziarras íanse a euskaldunizar máis tarde, xa que durante moitos anos a AEK de Santurtzi tivo a súa sede central na rúa Doutor Fleming núm. 17. As fotografías da explosión de Algorta vendíanse en formato postal nos quioscos do pobo. Todo se normalizou, pero os almacéns Butano non se moveron.

1974
Ano de reapertura do medo

Tras extraer o mobiliario e as roupas que quedaron dispoñibles os veciños, refugáronse casas sen paredes con estrutura de formigón. Os cidadáns volveron afacerse a vivir baixo perigo, pero de cando en vez algún acontecemento revelaba o medo que tiñan dentro. En 1974 produciuse unha nova explosión na zona, neste caso pola acumulación de gases nun almacén de millo, nos pavillóns situados xunto á empresa ACEPROSA. Foi un morto e 13 persoas graves resultaron feridas e entre os santurtziarras espertouse o paranón do gran accidente de 1967. Os rumores dicían que foi gas butano, e moitos, asustados, abandonaron as súas casas e iniciaron a fuxida, como hai sete anos, porque a memoria non é algo que un pode controlar.

Século XXI As sirenas
de alarma aínda están listas

Co século XXI as instalacións de Butano desprazáronse e agora non hai vivendas nas proximidades do almacén, pero o risco para os santurtziarras non é moito menor. Na Comunidade Autónoma do País Vasco existen 14 sirenas de alarma de risco químico, 6 delas en Santurtzi. Abriron e afastaron o porto, quitando a maior parte da costa ao pobo, pero as mercadorías de alto risco que salguen por ferrocarril non só pasan polo centro de Santurtzi, senón tamén por Portugalete, Sestao e Barakaldo. Na actualidade ninguén pode asegurar que non se repita a historia na memoria dos santurtziarras máis antigos.