Con motivo do vixésimo aniversario, os ministros de finanzas da eurozona emitiron un documento unificado a favor do euro e o resultado foi sorprendente: non ocorreu nada. Non houbo unha voz forte nin favorable nin desfavorable. Parece paradoxal cando a política monetaria expansiva para facer fronte á economía da pandemia permitiu consolidar o proxecto do euro. É a segunda moeda do mundo despois do dólar, e sen dúbida suavizou os custos dos intercambios no mercado interior.

Pero non podemos esquecer que na década pasada o vento contrario provocado polas estritas políticas de axuste provocou unha grave crise do euro. Nos anos 2010, 2012 ou 2015, o euro viviu un papel tan estreito que os premios Nobel Stiglitz e Krugman anunciaron a súa desaparición.

Debemos lembrar que o euro non se creou en base aos criterios tradicionais da unión económica e monetaria. O euro non ten un Estado para sustentar a súa arquitectura, nin un tesouro xeral ou un orzamento xeral único. O Banco Central Europeo é propietario da política monetaria, pero non existe unha política fiscal común. Na súa falta, é difícil difuminar as desigualdades provocadas pola integración económica. Tampouco existe un mercado único tanto no ámbito bancario como financeiro. Estas carencias da arquitectura institucional han posto o euro nun grave porto, e con todo, si a moeda única mantívose, o euro é o centro do proxecto político da Unión Europea. No proceso de integración política da Unión Europea, as elites non apostaron pola vía federal. Sen iso, primouse unha integración máis gradual, e a unidade económica foi un paso neste camiño.

Para cubrir as carencias do euro, os seus promotores dixéronnos que, eliminando os custos do intercambio de moedas e os riscos da desvalorización, lograríase o obxectivo da integración económica. Dicíase que isto ía abrir o comercio transfronteirizo, íanse a estabilizar os prezos, íase a incrementar o investimento e íase a impulsar o aumento da produtividade. En consecuencia, engadiron que se ía a producir unha converxencia no nivel de vida dos cidadáns e nas economías dos países. É dicir, o euro ía impulsar inevitablemente os beneficios da alemá da Unión Europea.

Vinte anos despois, a maioría destas intencións foron suspendidas. O comercio interior da zona euro das dúas décadas aumentou só un 10%, mentres que a expansión do comercio mundial foi do 33%. É máis, o comercio entre Alemaña e os tres países da Unión Europea (Polonia, Hungría e Chequia) que están fóra do euro aumentou un 63%. No ámbito do investimento produtivo repítese un resultado similar. A maior parte do investimento estranxeiro directa en Alemaña destinouse a países do leste de Europa que están fóra do euro. Por tanto, mentres a diverxencia na zona euro aumentou en investimento e produtividade, primou o proceso de converxencia coas Comunidades Europeas fóra do euro. A evolución contraditoria entre países compróbase si comparamos o nivel de renda por habitante.

Nunha mirada retrospectiva, a promesa de converxencia do euro fallou e na zona euro deuse o paso contrario entre os países do sur e do espazo. Esta realidade está estreitamente relacionada coa arquitectura institucional do euro antes mencionada. A dixitalización do futuro inmediato é un reto puramente anecdótico fronte ao que expoñen as citadas carencias estruturais.