En decembro finalizaron as sesións artísticas desenvolvidas en Landart no ano 2021. Como xa se fixo en edicións anteriores, varios artistas navarros foron seleccionados para realizar intervencións artísticas en diversas localidades rurais. Niso consiste, como o seu propio nome indica, a iniciativa: entre o campo. Cada artista ou colectivo ten un prazo para desenvolver o proxecto e despois preséntanse a modo de exposición, exhibición ou performance. Aínda que cada proxecto se desenvolve de forma autónoma, tamén se realizan reunións e intercambios.

A relación entre o campo e a arte é tensa. O triángulo formado pola ética antropolóxica, a imaxe cinematográfica e o colonialismo está directamente relacionado con estas tensións. O uso do dispositivo cinematográfico comezou a difundirse a finais do século XIX, momento no que se recoñece á antropoloxía unha disciplina específica. A importancia da imaxe está impulsada pola curiosidade polas culturas locais en situacións coloniais, que dalgunha maneira utilizábase como proba ou testemuño para o investigador que volvía ao seu país de orixe. Os etnógrafos mártir que foron a rodar a besta, obviamente, non pasan a barreira do eticamente correcto hoxe. Pero tampouco existe na actualidade unha medición ou definición consensuada de devandita barreira. Quizais o debate da ética sexa interminable, a ética máis exixente posible. Para algúns, o aburrido. Ademais da antropoloxía, cada vez son máis frecuentes as intervencións artísticas no mundo rural. Con todo, hai algo que ocorre cando se unen as palabras campo e arte.

En moitos casos, as intervencións artísticas dos pobos son realizadas por un artista que chega de fóra (xeralmente da cidade). É o que ocorre polo menos nos últimos tempos. Quizais eran máis frecuentes os artistas que creaban e traballaban no mesmo pobo. Con todo, máis tarde, tanto na arte como na maioría dos oficios, o traballo fose foi imposto pola industrialización; lonxe de satisfacer as necesidades do pobo, as cidades empezaron a poboarse. Agora parece que cobrou forza un mecanismo contrario, xa que as iniciativas artísticas no mundo rural son cada vez máis numerosas. É o que ocorre tamén en nós. Podería estar relacionado co imaxinario da vasquidad bucólica ou coa alarma da crise ecosocial. É posible que no pobo atopemos valores que algúns xa perderon na cidade. Outros, deixan a tensión da cidade durante uns días e represéntano como un espazo de relaxación. Cada un ten a súa propia motivación, pero todas son proxeccións co campo construído desde o exterior. E iso ten responsabilidade dentro de si. Seguiremos pensando niso nas liñas que veñan.

En canto ao programa Landarte, trátase dunha iniciativa coordinado por Anne Ibáñez e Marc Badal, que leva a cabo desde 2017. O colectivo formado por Ibáñez e Badal, denominado Oficina Exterior, levou a cabo varios proxectos previos relacionados coa arte e o mundo rural. En 2016 publicou o libro Mundo clausurado (Mundo pecho), que recolle a reflexión sobre a velocidade que o sistema actual esixe, a través da autoedición. En 2017, o proxecto Endemis(t)mo, a fronteira como hábitat (Endemis(t)mo, límite como hábitat), levou a cabo en Baixa Navarra para a Rede de Arte de Caserío. Tras diversas formacións, o colectivo leva a cabo a coordinación e mediación de Landarte e é testemuña das estancias de artistas e dos procesos artísticos que levan a cabo nos pobos. O traballo do colectivo baséase na escritura, o deseño, os procesos de reflexión colectiva e a dinamización territorial.

A edición deste ano Landarte desenvolveuse en seis localidades, da man de seis artistas ou colectivos. Por unha banda, a intervención de Katixa Goldarazena en Zubieta, que reflexiona sobre a presenza do corpo na vida. Na localidade de Murieta, na zona de Estella, colaborou o colectivo Elkarrekin na intervención de De Chopera a Chopera. Agezan Taxio Ardanaz, coa proposta Cabalga Cabalga, traballou xunto ao artista Maion Cruza en torno ao teatro e o cine. Murillo o Froito Ana Maestrojuán colaborou no desenvolvemento do proxecto denominado Cápsulas de información. Segundo o artista, “contase que é e que foi o pobo para a cidadanía a través de gravacións de encontros con cidadáns de diferentes idades e procedencias. As diferentes voces e puntos de vista gravaranse e expresarán de diferentes maneiras”. Artzibarren Pr0t0c0lectiv0 desenvolveu a creación Descamino.

O proxecto que dá nome a este artigo é o realizado por Arantza Santesteban no Val de Araitz: Contra a fascinación. Romper a aura. Santesteban quixo explorar a relación entre algunhas das actuacións artísticas e a paisaxe que se desenvolveron no val de Araitz nas últimas décadas. Para iso, o artista tomou como punto de partida a fotografía tomada por Lou Reed á serra. Na foto de Reed, a paisaxe está rodeado dunha bruma moi especial e cunha gran luminosidade. Empuxado pola reflexión sobre o caso de Walter Benjamin, Santesteban tenta pescudar como facer visible esta especie de aura. Ademais, máis aló desa imaxe bucólica do val, quixo achegarse á súa problemática e romper a aura. Do mesmo xeito que o fixeron varios artistas, quixo levar a cabo unha intervención artística, pero cuestionando a idealización do lugar.

Unha vez finalizadas as estancias, o resultado foi unha película documental experimental de dezaoito minutos. Santesteban segue a varias persoas que viven no val polos Maios. Por unha banda, o home que fala dos cambios no mundo rural; por outro, a muller que está lonxe do seu país de orixe; por outro, unha muller que encadra cunha cámara especial; e por último, os mozos que fan Tik toks e fotografan o atardecer. Cada un deles ten unha forma de mirar a contorna, recollelo na foto e rexistralo. E tamén comprensible. O artista tamén ten a súa. O xogo entre os puntos de vista e a aura complementa a comprensión do espazo non único como ecosistema vivo.

O resultado é sincero coa traxectoria. Unha película que mira a outras, mentres as outras miran. É unha representación que, en lugar de representar cun lugar, trata de achegarse ás representacións. O que está a pensar non só no día a día do val de Araitz, senón tamén na conexión entre arte e campo.