Vostede é un descoñecido en ARGIA. Fomos o noso contacto, sempre á sombra. É hora de que nolo comunique. Na
nosa casa falábase moito de política durante o franquismo. En parte, porque a familia viviu na súa carne a represión e o exilio. Por parte da nai, o irmán da nosa avoa foi o médico Constantino Salinas Jaka, presidente da Deputación Foral antes do levantamento de 1936. Morreu no estranxeiro. Aínda era mozo eu, ouviamos a Pirenaica Irratia, ás radios que falaban do franquismo, e a xente estaba famenta a democracia… Traballei durante uns anos na libraría da miña casa, en Altsasu, e alí vin aos vermellos, porque alí estaban sempre os gardas civís.

Na libraría?
Si. Recordo que viñeron polo menos dúas veces a pedir un libro secuestrado. O Goberno secuestra o libro e eles pídennolo… Fixéronnos pintadas, esnaquizáronnos os cristais. Teño unha foto, unha pintada na nosa tenda: “Viva o Rei” e outras palabras como ameazas de morte. Nos trituraron os cristais tres veces e unha vez entraron no interior e saqueárono todo. E logo empezaron a acosarme.

En que consistiu esa persecución?Unha
vez pecha a tenda e no bando un cartafol na man. Os gardas civís detivéronme. Preguntáronme que me levo no cartafol. Rastrexáronme o cartafol. A continuación, os coches camuflados colocaríanse no aparcadoiro situado fronte á tenda, controlando quen entraba e quen saía. Dúas veces, como recordo, saio de casa, colle o coche e ségueme a garda civil. Detivéronme nas rúas de Altsasu/Alsasua, facendo preguntas enxeñosas: “A que hora chegará o xornal deportivo?”. Así.

Tomando
o pelo, gardas civís… E cantas multas de tráfico puxéronnos aos altsasuarras! Nun deles non respectamos o sinal de “Stop”. No outro, superamos o límite de velocidade. Reclamamos ao gobernador todas as multas e presentamos unha denuncia de acoso ante o concello. Algunhas das multas non foron abonadas. Outros si. Unha vez, unha multa polo mal estacionamento do vehículo. Tiven que pagar, pero tamén manifestei a miña desconformidade por escrito e alegando que o coche estaba correctamente aparcado.

Persecución, multas… até che detiveron… en 1980, á volta das
festas de Arbizu. Cando estaba a 300 metros de casa, os gardas civís detivéronme: dixéronme que estaba detido. Sacáronme do meu coche e metéronme noutro. Directamente ao cuartel dos gardas civís de Olatzaguti. Nada máis entrar, atáronme coas mans á varanda dunha escaleira da planta baixa. Aos vinte minutos, o ruído e a freada do motor dun jeep. Enseguida entraron seis gardas civís que me insultaron, ameazaron e xogaron. “Imos matarnos!”. Logo veu un policía secreto, retiroume a garda civil, colleume e meteume nun coche. E ao Goberno Civil de Pamplona, en cuxo soto tiña a súa sede a autoridade da Policía de Navarra.

Non lle dixeron por que lle detiveron? Por que debían insultar e golpear a ninguén? Cal era a acusación?
Estas preguntas non teñen resposta se non é unha lei antiterrorista. Desprotección. Deixáronme as cousas persoais e fixéronme a ficha. Baixaron a Ziega e comezou un calvario de seis días. Entraron na cela e ordenáronme estar de pé mirando a parede. Logo viñeron dúas persoas e leváronme a unha sala ampla da primeira planta do Goberno Civil. Recibíronme moitísimo. Eran seis persoas en círculo e eu no centro. E a min atáronme a tocar sen piedade, para golpes, patadas e zarzas, e as preguntas unha encima doutra. A torturadora era case sempre a mesma persoa, un pequeno home engordo, un bigotécnico.

Que lle preguntaban até cando foi detido?
O de sempre: Queríanme dicir todo o que sabía de ETA, para darme nome… Alí tivéronme seis días. Sesións de interrogación contínuas e a maior parte do tempo de pé contra o muro da cela. Nun interrogatorio ensináronme o Diario de Navarra, alí os nomes dos detidos, porque eu non era o único detido. Despois, colléronme unha grosa guía telefónica e pegáronme na cabeza. Ese era o seu método, que utilizaban en todas as sesións. A dor era insoportable. A continuación, colgáronme dun aparello de madeira e espíronme totalmente. Un torturador, baixou os pantalóns e fíxose pasar por violador, insultando sempre: “Ese págao!”, etc.

Como vostede dixo, non foi o único detido.
Non, pois. Cando me baixaron a Ziega, ouvín os berros de varios amigos. Eran xente de Alsasua, Bakaiku e Chantrea. Dixéronme que tamén detiveran á miña noiva, pero era mentira. Con todo, coñecín as follas dunha muller. Levaríaos detidos uns catro días, e unha vez pola noite comecei a subir polas escaleiras. Teño un recordo moi difuso… E mentres subía, recibín un golpe tremendo nas costas: un garda civil perseguiume coa culata do fusil. Xa digo, teño un recordo difuso e ademais perdín o coñecemento. E o peor, ao día seguinte, novamente o interrogatorio. Subíronme á planta superior e abríronme a porta de acceso a unha habitación. Alí, un policía coa cabeza sobre a mesa, parecendo durmido, unha pistola á beira e a xanela da rúa totalmente aberta.

Caía na trampa.
Si, pois. Pronto o notei. Estiven alí, quieto. Logo, a policía fíxoo como estaba a espertar, pechou a xanela e despois a sesión de interrogatorio de sempre. Adeus eu, se tentase saír da xanela. Os torturadores púñanme luvas e golpeábanme duro, sobre todo baixo o ventre, e mesmo me levaron á zona da bañeira, pero non me aplicaron a tortura. Despois dos días, fixéronnos asinar unha declaración e leváronnos de Pamplona a Madrid. Dixéronme que alí nos ían a facer máis preguntas. Non sei como o soportei. Sen durmir, cos pés inchados e sen poder camiñar. & '97; Aquel encaixe! E que o gobernador tamén o acepte! Cando me levaron ao xuíz, denunciei os malos tratos, dixen que a declaración até entón foi torturada, pero non fixeron investigación.

E despois de declaralo ante o xuíz?
Ao cárcere. Seis meses. Primeiro estiven en Carabanchel (Madrid, España), nin médico, nin enfermaría, nin farmacia. Con dor de costas, pés rebentados e impracticables. En lugar de ouriñar, facía sangue. Tivéronme no quinto módulo, xunto con outros vascos, pero tamén eran presos normais. Cando chegamos a nós, os funcionarios detectaron un túnel, que non sabiamos nada, e como castigo nos levaron aos cárceres de Herrera da Mancha, Ocaña e Burgos (España). Eu, a Herrera, xunto con outro tres amigos. Alí estaban todos os presos de GRAPO.

A prisión de Herrera da Mancha é de gran prestixio e mención.
Si, claro. Descendemos polo furgón e, en primeiro lugar, a malleira! Déronme prisioneiro e illáronme. Tiña un cuarto de hora ao día para saír ao patio e sempre sós. A megafonía espertábanos ás cinco e media da mañá; a rancheira de Rocío Durcal sempre. Acudir ao lavadoiro e o funcionario sempre ao seu lado. Fixemos unha folga de fame entre un e eu, perdemos 8 quilos nunha semana e leváronnos a Soria. Seis meses de prisión e saín á rúa, libre de condicións, esperando o xuízo. Antes de saír, o gobernante da Policía española ameazoume: “Ti vas libre, pero moitos dos nosos amigos estaban mortos”.

Volviches a Altsasu, a casa.
Si, claro. Pero a cousa non terminou aí. En novembro de 1981 lanzáronse panfletos no pobo, cos nomes e direccións de catro persoas, acusábaselles de ser colaboradores de ETA: “ETA quere guerra, fame e caos para Euskadi e Navarra. Os culpables son os que axudan a estes asasinos”. E tamén fixeron unha pintada nunha fábrica de Ziordia, con varios nomes. Entre elas, a miña. Víase desde a estrada e estaba asinada pola GAE.

GAE, Grupos Armados Españois… Seis e sete persoas foron asasinadas no País Vasco en 1979-80.
E en decembro recibín un paquete na tenda, ao meu nome. Viña de Vitoria. Na libraría recibiamos varios paquetes que se parecían a eles. levaba a casa, abríase e era unha caixa de puros. Pero eu non fumaba. Díxome á miña nai e díxome que non se abra, que podía ter unha bomba. O emisor era Cosolsa, e chamaron á compañía telefónica e eles dixéronme que non sabían esa Cosolsa. Esa noite tivemos o paquete no balcón. Ao día seguinte collemos o paquete e levámolo á tenda. Chamamos a un experto mineiro. Ao parecer non viu nada sospeitoso, pero colleu tesoiras e, con coidado, empezou a abrir: e entón viu uns cables!Chamamos á garda civil e eles aos cancioneros de Pamplona.

Era, por tanto, unha bomba.
Si. Colleron o paquete, levárono a unha zona sinxela e fixérono explotar, sendo nós testemuñas. Era un explosivo de 100 gramos. Un plástico exóxeno, que o exército non ten ninguén máis, o explosivo máis forte… Se me abriu o paquete, ademais de eu, mataría á xente que lle rodea. A noticia difundiuse rapidamente e soubemos que Rafa Larraza de Etxarri-Aranatz tamén recibiu un paquete similar. Larraza actuou igual que nós. Despois, a garda civil achegounos á nosa casa e pedíronnos o papel de enrolladora que traía as bombas de paquetes. Din que llo manden a Madrid. E nada. Desde entón non hai noticias.

Como sei, non foi o único intento de atentado contra vostede.
Única, non. En maio de 1983 colocáronme unha bomba no coche. Tiña aparcado na leira. Ao nove da mañá ir coller o coche e un cristal picado! E quitando a instalación baixo o volante, os cables soltos, un xornal no interior… Mamá, pola xanela, non entres ao coche! Chamaron á garda civil, dixeron que a cousa tiña forma de bomba e viñeron cinco horas despois! & '97; Mentres tanto, a xente, á súa ao redor, na almohadilla e na mirada. Os gardas civís que viñeron, o can que trouxeron, atopou o explosivo e colleron o coche, levárono ao exterior de Altsasu e fixérono rachar. O teito do coche golpeou as ramas da árbore dos chopos adxacentes, mentres que os anacos de chapa eleváronse até cincuenta metros despois. O artefacto contiña 500 gramos de goma 2.

Tivo consecuencias?A
asemblea de Alsasua sacou o documento para denunciar o atentado, convocáronse mobilizacións, iniciativas para apoiarme e apoiarme… O 8 de maio celebráronse as eleccións municipais. E o atentado contra min, o día 13. Gañounas o PSOE en Altsasu. Antes da constitución da nova corporación, o anterior alcalde convocou unha sesión plenaria especial, á que non asistiu ningún concelleiro socialista. Quince días despois, ao mando do recentemente proclamado alcalde socialista, o pleno non aprobou a moción de apoio. No balcón do Concello colocouse unha pancarta ao meu favor e foi retirada polo alcalde do PSOE. Os concellos de Etxarri Aranatz, Bakaiku, Arbizu e Lakuntza emitiron un manifesto contra o atentado. Manifestouse en Altsasu, os gardas civís cargárono… E pola vía xudicial nada. En maio un intento de atentado e o 6 de xullo dixéronnos que non había autores e que o caso foi arquivado. Igual que no atentado con paquetes. Ambos os casos tamén foron arquivados por “falta de autor”. E así.

* * * * * *

IMAZ LIBRARÍA
“Despois da morte de Franco, a xente tiña moitas ganas de saber o que pasou e algúns libros empezaron a publicarse. As librarías non foron do agrado de xente e grupos da extrema dereita. A policía tamén controlaba moi ben o que se vendía. E así controlaba a libraría Imaz da nosa familia”.

ORDE GARDA CIVIL

“Unha vez máis, os gardas civís de tráfico detivéronme en Urdiain. O axente díxome: ‘Imaz, ordenáronme pararche e porche unha multa, pero non sei por que lle vou a pór a multa’. Recibín as multas unha tras outra e, o peor, ao noso pai tamén lle empezaron a pór. Tiña dous autobuses, facía o transporte escolar, que tamén paralizaban en calquera momento para pór unha multa. Tivo que ir ao Ministerio de Educación para anular as multas”.

ULTIMA PALABRA

SERVILLETAS

“Leváronme de Herrera da Mancha a Soria. Colle e os funcionarios non me poden abrir propínalas. Atáronme máis do debido e tiña as bonecas inchadas. Os policías non acertaban a abrir os ferros e tiveron que chamar a un preso para abrilos. El colleu un arame e abriume ao aire”.