En 2009, coincidindo coa presentación da candidatura da capitalidade cultural, viñeron as primeiras inquietudes e críticas. A Capital da Tortura San Sebastián ou os adhesivos culturais do Capital difundíronse moito. Así mesmo, en abril de 2010, Cantas mensaxes… varias (2016) estafas! Baixo a lema "Coa lema", numerosas comisións de festas, asociacións de veciños e asociacións de apoio ao eúscaro organizaron unha concentración.

En calquera caso, cando Bildu tomou o proxecto, as críticas reducíronse até 2014. O logo xigante DSS2016EU, situado na ladeira do monte Igeldo, tapáronse baixo a lema AHT TAV EZ Móveche! movementos, cumprindo a bahía da Cuncha con dez días de reivindicación.

Alguén lembrará, como recoñeceu Itxaso, como foron de noite Odón Elorza do PSE-EE, Denis Itxaso, Jorge Letamendia e Alberto Rodriguez "vestidos de chapeus de choiva" a retirar a cuberta e a restablecer o logo de DSS2016EU. O feito de que o ex alcalde mostrásese disposto a pasar á acción di moito da situación que vivía a cidade. Porque a imaxe adquiriu especial relevancia en Donostia 2016. O movemento contra o TAV organizou tirando da acción os primeiros debates: Azpiegiturak, TAV e Capitalidade Cultural 2016: Transformación cultural ou mercantilización da cidade?

Destas reflexións xurdiu o movemento Desokupatu 2016, que recollía as primeiras reflexións da seguinte maneira: "Cremos que a Capitalidade Europea 2016 é unha ferramenta para a comercialización da cidade, cunha clara orientación á promoción turística da ‘marca’ para facer de San Sebastián unha mercadoría. A ‘cultura’ é un reclamo para facer vendible o espazo urbano e a cidade”.

O antropólogo barcelonés Manuel Delgado realizou en 2015 unha prestixiosa charla na que xa se deron moitos debates e víase que o proxecto non ía traer o que se dicía. A conferencia chamábase "a cultura como escusa" e nela falábase do "mercado das cidades", a idea de vender a cidade como marca. "Este tipo de proxectos denomínanse con principios abstractos universais: convivencia, paz, cultura… Neste caso, ninguén pode estar en contra da cultura. En definitiva, que é a cultura? ".

Delgado tamén buscaba a convivencia: "Eu na rúa non vexo á xente enfadada. Cal é a convivencia? Queren impor unha visión: ‘A cultura venceu o conflito’. Trátase diso, de pacificar, e de facer as cidades submisas, amables e dignas".

Para el, a capitalidade, ademais de vender a cidade, vende figurantes: "Todo é un anuncio publicitario no que cada un ten o seu papel, o sorriso, niso consiste a participación". En definitiva, "trátase de estender a cultura da clase media, para a xente de clase media, nunha cidade na que todo o mundo é de clase media. E os que non o son, ou non o parecen, serán eliminatorios".

Para entón, os movementos populares donostiarras sumáronse á venda da marca da cidade da capitalidade. E isto, nun contexto de crecemento continuo.

O problema do turismo e a vivenda

Sen dúbida, o problema do turismo e a vivenda en San Sebastián é un fenómeno que se agudizou nos últimos anos. Nos datos, con todo, o crecemento é menos mecánico. Na táboa superior contabilízase o número de pernoctaciones en hoteis sen ter en conta outras pernoctaciones. Entre 2011 e 2019 realizáronse 574.096 pernoctaciones máis nos hoteis de San Sebastián (un 30% máis).

As cifras son moito máis altas se se ten en conta Airbnb e outros aloxamentos turísticos. En 2016 estimáronse 1.894.610 estancias, ademais de hoteis (600.000 máis). De feito, o tema dos hoteis cobrou notoriedade na cidade, coa apertura de 45 novos hoteis desde 2016 en San Sebastián, con máis de 3.000 camas.

Airbnb conta, a finais de 2021, con 1.432 fogares en San Sebastián. Delas, 982, é dicir, o 68%, corresponden a propietarios con varias propiedades: FeelFree Rental, por exemplo, ofrece 129 casas e The Rentals Colection 72.

Tamén influíu na vivenda. En 2015 o metro cadrado custaba 3.627 euros e en novembro de 2021 o prezo ascendeu a 4.925 euros. En canto ao aluguer, o prezo do aluguer en abril de 2016 era de 11,9 euros por metro cadrado en San Sebastián, en xaneiro de 2021, de 15 euros. Supón un aumento do 26,05%.

Alfombra vermella ‘aos grandes’

É imposible marcar á única responsable no proceso de turismo e especulación que viviu a cidade. O coñecido geógrafo David Harvey tamén recoñeceu no seu libro Cidades Rebeldes que o conflito entre ETA e os Estados afectaba o turismo en Euskal Herria.

A partir de 2011, como dicía Delgado, había que ensinar aos investidores que a cidade estaba pacificada. E para ese discurso serviu o 2016.

En calquera caso, o xornalista Aingeru Mungia anunciou nO Diario Vasco en 2014 o que estaba a piques de suceder no artigo Os grande péganse por Donostia [Os magnates loitando por San Sebastián]. O interese das grandes marcas de Inditex e de todo o mundo na cidade remárcase cando "San Sebastián se atopaba en Boga" e iniciouse o proceso de compra dos seus edificios.

A porta á porta do 2016 afirmábase que era un "incentivo" para as grandes marcas e o turismo, e o máis importante, que en 2015 ía acabar a lei das rendas vellas. E anunciouse en bruto: "Os comercios que levan décadas pagando alugueres moi baixos terán que tirar a persiana. Os grandes están aí, con anzois e redes peláxicas, esperando que as mellores pezas lévellas á boca".

2016, con todas as súas boas intencións, formou parte dun proceso máis global da cidade, demostrando a Europa, ao mundo, que era un bo lugar para o investimento. Os carteis "San Sebastián non está á venda" xa non teñen demasiado sentido. San Sebastián xa foi vendida e non nos queda nada.