A dirección de Vitoria da multinacional automobilística Mercedes-Benz remitiu o pasado 19 de novembro ao comité de empresa un breve pero significativo apuntamento a que o tres quendas de produción do próximo venres veríanse interrompidos pola “incerteza” coa subministración de pezas. Aínda que buscaron baixo as pedras, non atoparon suficientes chips semiconductores para seguir coa cadea de produción. Esta decisión, que non chegou a ser tomada en sorpresa polo sindicato, tivo que parar a fábrica varias veces desde marzo de 2021 polo mesmo motivo.

O de Vitoria-Gasteiz non é a única planta de automoción do País Vasco que sofre estes recortes. Volkswagen de Pamplona tamén tivo que gotear durante estes meses, pero a duración da última parada ha acentuado a preocupación: desde o 26 de novembro na planta de Landaben non se ouve o son das serras eléctricas e os desaparafusadores. A culpa esta vez tena un chip semiconductor para controlar o climatizador automático que transportan os vehículos desta marca, que se realiza en Tailandia e tráese directamente.

Alfredo Morales, representante do sindicato UXT de VW, explicou a Europa Press que “á falta de semiconductores hai que sumar os días non traballados e non cobrados, engadindo que os traballadores non están a recibir as prestacións da SEPE (Servizo Público de Emprego Estatal)”. Nalgúns casos, desde xullo levan pendente de cobro o correspondente ao expediente de regulación temporal de emprego (UTE, ou ERTE en castelán) por problemas burocráticos.

As principais empresas do sector de automoción prorrogaron ou mantido en moitos casos a UTE implantadas durante a pandemia debido á situación de rotura de stock de chips semiconductores. En Vitoria, por exemplo, os traballadores da planta de Mercedes-Benz de Jundiz saben que non traballarán durante toda a semana do 27 de decembro para gastar eses días de UTE que quedan. Isto permite á empresa aforrar unha parte dos salarios a cargo da SEPE e, ao mesmo tempo, pór a cargo dos traballadores e das institucións públicas a perda por falta de chips.

Petróleo actual

A crise de Chip provocará perdas de 180.000 millóns de euros no sector de automoción europeo, anunciada pola consultora estadounidense AlixPartners e publicada por todos os medios con grandes bombas. En total, 7,7 millóns de coches quedarán sen vender si non se conectan estes pequenos aparellos. Porque, como en moitos outros produtos, os coches actuais levan decenas ou cientificos chips semiconductores, desde o motor até o computador interior; o cidadán non é consciente de que conducir un coche é “conducir un móbil como unha seda”, como explicou o xornalista catalán Jaume Portell nO Salto.

Os chips semiconductores son o petróleo actual. Ademais dos coches, todo ten hoxe un chip, tanto os aparellos electrónicos máis simples como as armas máis sofisticadas. Os chips semiconductores convertéronse en produtos que moven o mundo. Que pasou entón para sufrir a súa falta?

En opinión de moitos expertos en economía de mercado, os peches e teletrabajo establecidos para facer fronte á pandemia do COVID-19 supuxeron un aumento da demanda de aparellos informáticos, que agora mesmo só nos atopariamos ante un problema conxuntural de oferta de demanda, que se solucionaría en 2022. Pola contra, para outros moitos esta crise ten que ver coa crise global da enerxía e coas gretas do sistema neoliberal, en concreto coas limitacións naturais da economía de escala.

Máis pequenos que un virus

Producir o máximo posible para ter menos custos. Este é un dos principios da economía de escala, que no caso dos chips semiconductores é perfectamente visible. Gordon Moore, fundador da multinacional Intel, anunciou en 1965 que o número de semiconductores que caben nun microprocesador duplicarase cada 24 meses, o que supuxo un crecemento exponencial no negocio asociado a estes dispositivos.

Pero a lei de Moo ten unha data de caducidade relacionada co silicio de fabricación de semiconductores e os límites físicos doutros materiais estraños, entre os que se atopa a imposibilidade de eliminar a calor producida pola proliferación de semiconductores nun mesmo espazo. E esa data púxoa o propio Intel en 2023. Hoxe en día somos capaces de producir semiconductores de tamaño só 7 nanómetros, máis pequenos que un virus da gripe, cerca do tamaño final dun átomo.

Ademais, hai outro problema. A sofisticación é tal que no mundo só existen dous talleres con capacidade para xerar pequenos semiconductores e avanzados en tecnoloxía: Samsung de Corea do Sur e TSMC de Taiwan. “O exemplo dos microchips mostra de forma especial que unha economía de escala ten as súas limitacións e que coa enerxía que está a diminuír e a relocalización, tocará desescalarse”, explica o economista Antonio Turiel no blog The Oil Crash.

O escritor experto nestes temas, Félix Moreno, cuestiona tamén a provisionalidade do problema dos chips, e na súa páxina web ofrece unha serie de datos sobre o mercado dos dispositivos electrónicos: A venda de PCs, teléfonos móbiles e auricular está estancada desde 2017, e a pesar de que creceu lixeiramente en 2020, a demanda volveu a diminuír este ano. Peak estamos, pois, nun chip, impulsado pola crista do petróleo, que no mercado chip, ademais dos materiais estraños, tamén é crucial, e as limitacións da economía de escala. “Non vexo a necesidade de construír máis fábricas de chips”, di Moreno. Pero os demais non creno así.

A Unión Europea rompe as súas dogmas

O 18 de novembro, a comisaria de Competitividade da Comisión Europea, Margrethe Vestager, anunciou ante a prensa que non pasaba desapercibido a moitos dos comerciantes internacionais: Bruxelas abriu a porta á promoción da produción de chips semiconductores mediante axuda pública. O obxectivo da UE é que o 20% dos microchips mundiais prodúzanse en Europa para o ano 2030, o dobre que o actual. E para iso quere construír fábricas xigantes. As multinacionais Bosch e Intel xa se interesaron –a última investirá 80.000 millóns de euros nunha década–.

Á marxe do cambio que esta decisión da UE podería supor na ortodoxia neoliberal europea, na que a política competitiva foi até agora moi regulada e rigorosa –advirte Vestager de que non haberá “cheques brancos”, abordando esta dogma da competencia como un cravo triste–, este plan de Bruxelas ten moitas dificultades económicas. De feito, a construción dunha destas grandes plantas de fabricación de chips de última xeración pode custar 20.000 millóns de euros.

Desde a década dos 90, os principais países produtores do sector dos chips semiconductores, especialmente Taiwan e Corea do Sur, anunciaron investimentos millonarios, que só Corea do Sur achegará 400.000 millóns de euros. En EE UU tamén se considerou a produción de microchips como un tema de “seguridade nacional” e en Arizona están a construírse grandes fábricas con financiamento público directa (52.000 millóns de euros), proxectos que, segundo Reuters, tamén se están estudando apoiar cun 25% de crédito fiscal. Por outra banda, aínda que Moreno considera que Chinesa é o único país con músculo económico para competir na produción de chips de alta tecnoloxía, este esperta o receo de Occidente.

Por tanto, a Comisión Europea é un dentado feito a maior tamaño que a menor. Sen darse conta, o mellor é romper cartas e promover modelos de consumo, produción e abastecemento máis racionais, para que a crise enerxética non xere maiores prexuízos na economía real dos cidadáns, máis aló dos expedientes regulatorios provisionais das autofábricas.

[Este artigo forma parte da primeira parte dunha reportaxe que podes atopar en: 'Thanatia, un planeta sen recursos', de Xabier Letona]