O teu pai regresa de Cuba cando estaba a recompilar as vivencias dos fillos de refuxiados e deportados políticos vascos.
Así é. Xa tiña unha espiña co tema e hai uns meses empecei a recoller testemuños. Parecíame que eramos invisibles, como durante anos se representaron a refuxiados e deportados con silueta negra. Nin nome, nin apelido. Manter a un pai prisioneiro ou tocar nun lugar descoñecido que debe manterse en segredo esperta situacións e vivencias moi diferentes.Na
maioría dos casos, a pesar de que os locais se decataron da súa localización, nunca llo puideron dicir a ninguén, claro. Son dúas situacións incomparables e eu sentía a necesidade de aflorar a nosa. Cando se creou a plataforma de nenos con mochilas alegreime moito, porque é unha iniciativa importante. Hai que facer ver o que sofren estes nenos. Eu pensei “Pero onde estamos?”. Si non existimos non estamos, non somos. Aquí estamos e somos, e temos algo que contar.

Reuniu sete situacións, atopou elementos comúns entre elas?
Si, todos temos o mesmo dor e a mesma espiña. Quixen facer unha ampla radiografía. E é que no mundo das persoas refuxiadas e deportadas hai moitas realidades. Quixen reunir moitos lugares, por unha banda Ipar Euskal Herria, por suposto, e por outra Cuba, México, Venezuela e Cabo Verde. Ademais, teño outro par antes de terminar de traballar, porque algúns seguen sufrindo.Por exemplo, o caso dun fugitivo en Suíza. O seu fillo tamén ten que contar. Todos me recibiron con calidez. Sentinme famento para falar do tema. Neles predomina a sensación de invisibilidad, a necesidade de pertencer a algo. Ademais, como o tema foi tabú á rúa, na maioría dos casos pareceume que o foi tamén en casa. Entre os nenos da mesma familia, os irmáns tampouco falaron do tema entre eles. Os testemuños dos dunha mesma casa son moi diferentes.

O seu pai volve cando non o esperaba.
Cando nacín estaba refuxiado en Hendaia. Aos 2 anos foi encarcerado e cando saíu á rúa escapouse a Cuba con medo a ser torturado de novo, aos 4 anos. Desde entón, só puiden ir vela cinco veces. Aos 6 anos, por primeira vez, aos 3 por 6 e 28 anos. Eu tamén me torturaron e detivéronme, polo que durante dez anos non puiden. Durante todos estes anos escoitei “dentro de dous anos estarei alí”. Nesta última, con todo, tres semanas antes soubemos que a súa decisión era firme e viña. Por unha vez era certo. Foron semanas moi estrañas. A alegría, o nerviosismo e o medo impactáronse no meu interior. Polo si ou polo non non podiamos dicirllo a ninguén, e vivir de novo nese silencio movíame o interior. Agora está aquí e estamos a crear unha relación entre nós, desde cero. Non sei como será, xa veremos.

Tamén recibirás a túa historia no libro?
Non tiña intención de incluír o meu testemuño no libro, pero como pasaron as cousas pediume que as editoriais as fagan e teño que recoñecer que me resultou moi difícil. Foi un exercicio especial en solitario para desafogar.

Tivéchesche que lembrar durante todos estes anos que tes un pai?
Isto é moi complexo. Que é un pai? Si, é o meu pai, estou orgulloso do meu pai, pero non estiven ao meu lado. Non participou no meu día a día, nunca estivo no meu día a día. Temos que coñecer algo para tocar a sensación de que che quitaron algo, sentilo, e eu non o tiven, por tanto, non percibín ningunha falta. A miña familia foi a miña nai, o meu irmán, a miña avoa e a miña tía. E logo o resto de persoas refuxiadas, que para min tiveron o papel de pai/tío. Por tanto, si, é pai, pero que é un pai? Teño o seu sangue, pero xa está. Iso no meu caso. Pero non foi porque el queira. Trátase dunha situación violenta, que non foi elixida por el. É moi difícil. Volveu, pero non coñezo a esa persoa. Como moito estiven con el neses tramos de viaxes. E o o noso non é un caso de excepción, as vivencias e pánico deste tipo tamén se mencionan moito nos testemuños que recollín.

Nai… Si, a
parella, a muller, quedouse en casa, responsable da educación e coidado dos nenos e de todo o demais. Todos os testemuños unidos para o libro fan fincapé na figura da nai. Nestes casos as nais fixérono todo. Son os que máis esquecementos sofren no relato do conflito político. Sen dúbida necesitan un recoñecemento público, e quero pensar que se lles fará nalgún momento. Eu falei dos meus fillos, pero quero pensar que haberá alguén que se anime a recoller o relato das nais.

Tes claro o título do libro?Non do todo,
pero cando empecei a pensar deime conta de que fun un neno maleteiro toda a vida, sentinme neno, adolescente e adulto con maletas. E, seguindo a metáfora dos nenos con mochila, porque todos formamos parte dun mesmo relato, iso mesmo ocorréulleme: "nenos con maletas". O ano que vén, o misterio aclararase cando o traballo vexa a luz.