- Recíbenos a véspera da última sesión do prestixioso LABI do País Vasco nunha das súas oficinas da UPV/EHU. Iñigo Urrutia Libarona é letrado e profesor de Dereito Administrativo (Maruri-Jatabe, Bizkaia, 1966). Na actualidade é tamén Aldezle da Universidade, que é o patrocinador dos seus membros. Poderiamos falar de moitas cousas con el, pero case só falamos dunha cuestión: Aspecto xurídico da pandemia COVID-19, especialmente no caso da CAPV.
Participaches nunha xornada recente celebrada na UPV/EHU: “COVID-19 e poderes públicos en Euskadi. Unha mirada á xurisprudencia española”. Primeira conferencia “Estado de alarma, saúde. Quen manda?”. Pois a pregunta, quen manda? A primeira tendencia,
no Estado español, foi reivindicar o estado de alarma, é dicir, unha situación realmente excepcional. Isto deu lugar á centralización. A Constitución Española fala moi pouco dos estados de alarma, excepción e sitio. E hai unha lei orgánica que regula estas situacións. É de 1981, moi preto da época de Franco, e así cheira: é totalmente centralizador. Suprime a competencia das Comunidades Autónomas e establece unha autoridade única. Esa é a idea que está na base da situación de alarma e non debería ser así. En Alemaña, no Reino Unido… xestiónanse doutra maneira situacións extraordinarias como a cooperación, sen vulnerar competencias… Aquí, o Estado central ordénao e execútao outras administracións. Tomouse ese camiño e foi un erro.
Por que?Porque
isto non é unha crise de orde pública, senón unha crise de saúde. E as competentes son as comunidades autónomas. Hai lexislación suficiente para facultar aos poderes públicos para que estes diten as limitacións dos seus dereitos, sen pasar á situación de alarma. Neste sentido, sorprendeume que o goberno de Urkullu inste a prolongar a situación de alarma. Creo que, en base á lexislación sanitaria, pódese ordenar o peche dos bares, dar a orde de mudanza...
Falemos destas limitacións de dereitos. Que opina das decisións tomadas polos diferentes gobernos? O
aspecto técnico é de gran importancia e os epidemiólogos deben dicir que medidas poden ser adecuadas. Ademais, hai outra cuestión: que risco queremos asumir como sociedade? Os gobernos decidírono sen a participación da sociedade, e creo que a sociedade ten algo que dicir. Por exemplo, utilizaremos o sistema Zero COVID como en Australia (si unha persoa contamínase pechar todo o barrio)? Ese é un modelo. Outra, moito máis liberal, é a de Noruega, os confinamentos menos exixentes, etc. O que pasa é que hai que facer un debate público sobre o risco que queremos asumir, e o Parlamento Vasco non funcionou nesa liña. Por outra banda, non é lóxico que o Goberno propoña medidas, que os xuíces as rexeiten, e que o Goberno se queixe diso pero non se recorra. Coa intención de que os xuíces se fagan responsables dalgunha maneira.
As medidas restritivas foron improvisadas ou as leis ás que fixo referencia están ben definidas as restricións que se poden aplicar?Algúns
casos estaban previstos pero pouco utilizados. Ao comezo da pandemia, en febreiro do ano pasado, un médico chamoume do hospital: “Iñigo, temos aquí a unha persoa diagnosticada de COVID que solicitou a alta voluntaria. Non sabemos que facer”. Nestes casos, a lexislación prevé que acuda ao xuíz para que este ordénelle a súa permanencia. Estas situacións están previstas e os profesores ensinámolas nas escolas, pero como exemplo extremo.
Existe un debate sobre a redución de certos dereitos ao non vacinados.
É un tema esvaradío e creo que é unha das claves. A vacinación non é obrigatoria a día de hoxe, pero se existen efectos xurídicos, si non se incorporan. Por exemplo, nalgúns casos nos que a residencia ten a tutela do usuario expúxose a incorporación obrigatoria, por orde da dirección. Ditáronse sentenzas pola oposición de familiares dalgúns destes residentes, e os xuíces dixeron que as insercións obrigatorias son correctas. Pero daquela a fiscalía di que non hai que facer a vacinación obrigatoria. Eu creo que hai un pouco de imposición en relación coa vacinación.
Córrese o risco de normalizar algunhas restricións de dereitos?
Non se expón ningún debate social sobre a delimitación de dereitos. Nivel de risco asumido e non asumido. E que impacto poden ter as medidas no futuro. Creo que é un debate que a sociedade ten pendente. Eu son crítico coa xestión que se fixo, e parece que os políticos viviron moi tranquilos desde que se proclama a situación de alarma. É difícil saber cal é a medida axeitada, pero creo que utilizamos moi barato a situación de alarma, a limitación de dereitos, a centralización, o mando…
En maior medida do que xustificaba a gravidade da enfermidade?
Si. Niso enfróntanse agora, coma se fose unha crise de orde pública, e non como unha crise de saúde. Policía e control social. Ás veces parece que os poderes públicos, as autoridades, queren demostrar quen ten a autoridade. Quizais porque cren que os xuíces lles están quitando parte do seu poder.
primeira situación de alarma instaurada en España e a situación de excepción. “Pero o argumento que deron non é lóxico”, di Iñigo Urrutia, “din que en estado de alarma non se limitaron os dereitos, senón que se eliminaron. E que para iso había que reivindicar unha situación de excepción. É un paradoxo, porque a situación de excepción supón un recorte de dereitos brutais. Por exemplo, a liberdade de prensa suspéndese. Parece que o Tribunal Constitucional quere mostrar o camiño desde unha ideoloxía conservadora: ‘Si queres limitar dereitos, tes que limitalos todos’. Iso, desde o punto de vista dos dereitos humanos, é moi preocupante”.