Durante unha semana denunciamos en Gran Canaria e Tenerife o abandono e o racismo institucional do Estado español, a militarización de fronteiras e o negocio migratorio, incluídas a grandes ONG, a través de manifestacións, performances, concentracións e accións; na rúa e nos medios de comunicación. Mentres tanto, coñecemos de primeira man a situación dos que senten atrapados nestas illas, así como a resposta dos canarios que se organizou para axudarlles.

A pasarela máis
perigosa Co peche doutras rutas migratorias, o número de migrantes que chegaban ás illas Canarias a partir do outono aumentou considerablemente, 22.000 persoas en 2020. Dinnos que é a ruta migratoria máis perigosa de África a Europa. Segundo datos oficiais, producíronse máis de 2.000 mortos no ano 2020 e máis de 3.000 no primeiro semestre de 2021. Segundo Sukeina Ndiaye, presidenta da rede de migrantes de Tenerife, “son moitos máis os que desaparecen no mar. Son persoas cunha historia detrás e familias que quedaron deprimidas nos pobos de orixe.”

As vivencias previas á chegada por mar ás illas Canarias son repetitivas: días e días na patera, á deriva, ver morrer aos seus compañeiros de viaxe e arroxalos ao mar, frío, medo, fame. Elena Martínez-Darve Sanz, membro da asemblea de solidariedade coas persoas migrantes, asegura que “soubemos que chegou ao Caribe perdendo a patera que ía a Canarias”. Pero a noticia habitual é que os equipos de salvamento chegan tarde.

O mozo senegalés Mohamed explícanos a razón pola que se arrisca: “Estiven pescando en Senegal desde os 7 anos. Os pescadores gañamos moi pouco diñeiro, a flota europea quítanos toda a pesca. Non temos máis remedio que migrar para gañar o soldo e conseguir unha vida digna co noso traballo. É perigoso, pero non temos outra forma de chegar a terras europeas. Esperamos que nos deixen seguir a nosa viaxe. Queremos traballar para axudar á nosa familia a que os nenos e nenas aprendan e teñan medicamentos. Estamos aquí, con moita paciencia, durante meses".

Vicky, membro de Caravana e membro da plataforma EgoYa, asegura que “non hai ningún efecto chamada, isto é un efecto de expulsión, unha pobreza estrutural de orixe colonial”. Sukeina Ndiay denuncia na mesma liña: “Traer un peixe a Europa, iso si que é fácil, non fai falta asilo nin protección internacional. Pero aos seres humanos, a eles vulnéranselles as súas dereitos”

Canaria bloqueada en illas
Cando os migrantes chegan sen permiso legal, adoitan pedir asilo. A demanda dálles tempo, porque a Administración tarda un ou dous anos en responder, e teñen dereito a moverse polo Estado durante ese tempo. Con todo, na práctica este dereito non se garante.

“Coa escusa do COVID e a situación de alarma, a partir de outubro o aeroporto estaba bloqueado, eses mozos non podían voar á península”, explica Ana Vizcaín, membro da asemblea de solidariedade coas persoas migrantes. En abril recorreuse a un caso e comezouse a autorizar a viaxe á península coa petición de asilo”. En palabras de Elena Martínez, “polo turismo convíñalles empezar a desaguar Canarias”.

“As illas Canarias xogan un papel de fronteira sur, xa que ser unha illa facilita o control dos migrantes. Han militarizado a fronteira e xustifícana a través do discurso da invasión. O número de migrantes que entran na patera no Estado español nunca foi superior ao 5%, pero ao Goberno interésalle pór o foco mediático nesas persoas”, reflexionou Bea Villahizane, membro navarro de Caravana.

Recursos institucionais de acollida A masiva
chegada de migrantes e leste bloqueo trouxo consigo a concentración dos migrantes no porto de Arguineguin, primeiro en hoteis abandonados pola pandemia e, finalmente, en macrocampamentos xestionados por algunha ONG. As condicións de vida dos mozos migrantes nestes espazos –excárceles, barracóns e carpas– foron o eixo central da denuncia da Caravana: masificación, mala e deficiente comida, frío –si fai frío en Canarias–, ausencia de auga quente e mangas que non se deron a coñecer. “Cúmprense 25 anos da xestión improvisada da acollida dos migrantes en Canarias. Xa é hora dunha acollida próxima e cívica”, dinos Marife Navarro, compañeira da Caravana de Canarias.

Os mozos que realizaron unha viaxe traumática non reciben apoio psicolóxico por parte de ONGs e institucións e tampouco teñen garantido o acceso ao sistema sanitario. “Aquí hai un médico e dúas enfermeiras para 3.000 persoas. A vixilancia da saúde mental é desastrosa. Faltan tradutores, traballadores sociais, información, apoio legal... Os traballadores e os policías tratan mal, hai racismo institucional e iso ten consecuencias”, di Raquel, outro membro da asemblea de solidariedade coas persoas migrantes, tomando o micrófono, na porta do campamento As Raíces. Os membros da caravana reunímonos na zona que máis denuncias acumula, con persoas que viven no campamento e con membros da rede de solidariedade, para escoitar as súas experiencias. No exterior do campamento hai varias cabanas, estruturas precarias recubertas de plástico azul. Agora ninguén dorme aquí, pero en febreiro moitos mozos, debido ás condicións internas, renunciaron ao apoio institucional e acamparon no exterior.

En autobús dirixímonos ao sur de Tenerife. Na praia turística dOs Cristiáns realizaremos unha manifestación para visibilizar a contradición que se produce ao contrapor aos estranxeiros de primeira clase, os turistas, e aos de segunda, os migrantes africanos. Uns mozos que viven nAs Raíces veñen connosco e viaxei cun deles, Mohamed. “A comida é moi mala e non recibimos ningún diñeiro para poder comprar nós. O persoal do campamento trátanos mal. Son racistas. Os dous avogados de aquí son racistas, non nos axudan. No campamento non facemos nada, só comemos, durmimos e esteamos”. Ana Vizcaíno, membro da asemblea solidaria, tamén fala na mesma liña: “Non facer nada, non ser dono da súa vida, mergulla a algúns dos mozos na dinámica apatía e logo non poden saír de ela”. Soubemos que se lles administran fármacos sedantes como procedemento habitual e que se produciron agresións físicas e sexuais.

Hai moitos migrantes nas illas fóra das recepcións oficiais, ben por expulsión ou por preferencia. “En febreiro, cando comezaron a moverse dos hoteis aos campamentos, por medo a ser deportados ou por escoitar as condicións dos campamentos, moitos mozos africanos decidiron quedar na rúa. Nunha semana pasaron de 200 a 800. Era unha tolemia”, explica Ana Vizcaín.

Estes mozos non poden volver aos campamentos por imperativo normativo e sofren o acoso da Policía. “Unha chea de mozos instalouse na praia. Cando chegou a Semana Santa, a Policía chegou cun camión, díxolles que podían tirar todas as cousas dos que estaban na praia e volver a semana seguinte”, di Vizcaín.

As mulleres, os menores e as persoas do
colectivo LGTBIQ+ que chegan a Canarias son maioría homes, pero tamén hai mulleres, moitas veces con nenos. Para eles hai unha residencia xestionada por Cruz Vermella, un antigo cárcere onde as mulleres que pasan meses denuncian as vulneracións de dereitos. Do mesmo xeito que os homes, quéixanse da situación de bloqueo e das condicións de vida, mesmo da falta de apoio: xurídico, psicolóxico, sanitario… Non conseguiron escolarizar aos nenos despois das mobilizacións e ata que tramitaron a denuncia a través do defensor do pobo.

As mulleres que chegan con nenos teñen que demostrar a súa maternidade e, en ausencia de documentación suficiente, separaron aos nenos das súas nais ata que confirman a súa maternidade mediante probas de ADN. Este proceso pode durar entre dous e oito meses, durante os cales os menores quedan baixo a tutela do Estado sen relación coa súa nai. As nais viviron o proceso con pouca axuda de tradutores e avogados ata que “grazas aos movementos populares conseguimos cambialo”, explica Sukeina Ndiay.

Falamos con Itahisa Calderón, avogada que traballou con migrantes LGTBIQ+ en casos de persoas deste colectivo. “A miúdo estas persoas sofren de parte dos seus compañeiros a discriminación e temen expresar a súa orientación sexual. Cando os avogados en funcións dan explicacións sobre a petición de asilo, fano en grupo e estas persoas normalmente non queren expresar ante os demais que queren pedir asilo por razóns de orientación sexual”.

Para pedir asilo pola orientación sexual ou pola identidade, teñen que demostrar o seu carácter, e iso é moi difícil. Xustificar a solicitude na entrevista aos solicitantes de asilo na comisaría. “Teñen que explicar cousas moi íntimas a moita xente e para eles é moi violento. Ademais, si non confían no tradutor, non explican a situación, ou ás veces os tradutores non traducen ben ou dan a súa opinión”. Os tradutores da comisaría non son profesionais, pode ser calquera que coñeza os dous idiomas. É un servizo subcontratado.

Os menores, do mesmo xeito que as nais ou as persoas LGTBIQ+, deben acreditar a súa condición. En ausencia de documentación, a través dunha análise forense aplícaselles o mesmo que a Administración. “Esta proba ten marxe de erro e non son poucos os menores que entraron en procesos para adultos, aumentando a súa vulnerabilidade”, explica Elena Martínez.

A rede de axuda do pobo canario
ha creado redes de protección e apoio ao pobo canario ante a grave situación dos migrantes nos centros de acollida ou na rúa. En Gran Canaria, a rede Somos Rede chegou a reunir a preto de 600 persoas. O sistema de acollida desbordado non garante o coñecemento e exercicio dos dereitos por parte das persoas migrantes. Os habitantes das illas estiveron “resolvendo os problemas derivados da mala xestión desta ONG e das institucións”.

Organizan grupos de traballo para obter comida e roupa, axudar en cuestións burocráticas ou buscar lugares de acollida alternativos, a miúdo nas súas casas. Ana Vizcaín móstranos un exemplo: “A principios de marzo 67 mozos quedaron na rúa, non está claro se Cruz Vermella lles expulsou do centro Canarias 50 ou saíron pola súa conta. A partir dese momento, estes mozos foron perseguidos pola policía e deportados a vinte deles. Para eles atopamos un refuxio na montaña e alí escóndense durante dous meses”.

Organizan clases de castelán, buscan direccións de empadroamento e colaboran co aeroporto. “Si vanse sós ao aeroporto, moitas veces non soben ao avión. As aerolíneas chaman á Policía e trazan dúas liñas, a máis branca e a máis negra. Insúltanos en público”, explica Elena Martínez.

Estas redes de solidariedade son tamén axentes políticos. Ademais de denunciar as carencias do sistema de acollida e os abusos sufridos polos migrantes, desenvolveron e ampliado o discurso político para combater as actitudes racistas.

Nestes momentos, unha vez paliada a situación de emerxencia, a actividade destas redes reduciuse, pero a chegada masiva a través do mar pode volver producirse no outono e non prevén unha resposta institucional diferente, mellor.