Cando aprendeu eúscaro?
Cando vin a Pamplona a facer estudos de maxisterio. A entón Deputación de Navarra ofrecíanos aos mestres e mestras a posibilidade de aprender eúscaro gratis e logo estiven en varios euskaltegis. Naquela época tamén cambiei o meu nome.

Empecei a traballar no modelo A, onde aplicabamos o sistema de AEK, o método comunicativo, para que os nenos aprendan eúscaro.

Logo fun a Berriozar e ata que me xubilei estiven alí ensinando Ciencias Naturais da ESO e, sobre todo, Matemáticas. Para min era importante vivir onde daba clases, como os mestres do pobo de sempre, e por iso vivo en Berriozar. Para min a relación cos alumnos sempre foi máis importante que as materias.

Para que utilizaba o ábaco en clase?O
ábaco é unha forma sinxela de resolver as ecuacións. Adaptei un sistema propio e os alumnos dicían que lles axudaba como medio, sobre todo para alumnos con dificultades.

As matemáticas son difíciles?
Para min non. En xeral, eu creo que se ensinan mal. Hai que tocar e xogar máis e non só escribir na lousa as fórmulas máis longas posibles. As matemáticas son hoxe moi importantes e a base de moitas cousas. Para crear modelos, en informática… utilízanse en mil cousas. Para min os problemas son moi interesantes. Cando un problema é un problema e tes que utilizar a cabeza para atopar unha solución, ese é o problema. Buscar unha solución a isto é un pracer, pero isto trabállase moi pouco nas aulas. Fanse exercicios buxán, nos que non hai que facer ningún proceso, aplica a fórmula e punto.

A xeometría e a probabilidade son os temas que sempre aparecen no libro e moitas veces quedan sen dar por falta de tempo, por moi bonitos que sexan. Se te namoras das matemáticas é para sempre.

Apaixónanche os retos. Por iso estivo sempre nos movementos sociais?
Si. En política non estiven porque non me gusta o ambiente que hai. Pídolle á política que busque a forma de integrar e fusionar a quen pensan diferente, pero hoxe en día iso non se fai. Facer o que pensa a maioría non é democracia, senón "a maioría ocracia", e iso non me interesa. Eu prefiro o sistema da socicracia, porque é un proceso horizontal de decisión. Isto ten que ver, por exemplo, co cohousing. Repártense responsabilidades e o obxectivo é que non se opoñan ao que outros propoñen. Se vostede non está de acordo non o faga, pero deixe que os demais o fagan. Non moléstenche aos demais. Isto é máis interesante que a maioría da democracia. En definitiva, que é ter un 51% a favor? Que ocorre co outro 49%?

Está a estenderse a miña actitude comigo ou contra min?
Esta dinámica é terrible e eu ódioa. A fidelidade débese ás ideas non ás persoas.

Cando e como empezou na militancia?Na
Asociación de Vecinos e Parroquia de Berriozar. Estiven moi a gusto en grupos de catequeses.

Es crente?
Non sei si son ou era. Vivín un proceso e algúns me din que o que sigo agora non é cristianismo, senón budismo. Eu non se que é. Eu son, nada máis. Etiquetar é perigoso. O importante é a espiritualidade, a interioridade. As relixións son só instrumentos. Se nos levan ben á espiritualidade, pero eu non quero saber nada con castigos e pecados. Na escola tamén habería que traballar a interioridade. A Igrexa asume o concepto de espiritualidade, pero pertence a todas as persoas. Proba diso é que atopamos algunhas ideas idénticas en diferentes relixións.

Hoxe en día estase ampliando o grupo de persoas que buscamos a espiritualidade en Pamplona. Iso si que me atrae. Que facer para conseguir unha sociedade mellor, ese é o obxectivo, e a base para iso é a economía. Por iso estou no grupo Attac, por exemplo, que reivindica a xustiza económica global. Porque merece a pena traballar por un mundo máis xusto.

E como está a situación na actualidade en xeral?
Mal. É moi importante o modelo de sociedade, pero sen esquecer que isto está intimamente ligado ao modelo de persoa. No movemento do 15 de maio, por exemplo, quixemos cambiar o mundo, pero sen cambiarnos e iso é imposible.
Desde o punto de vista ecolóxico, o mundo non pode seguir así. A lei do capitalismo é cada vez maior, pero é imposible seguir por ese camiño, porque o mundo non dá máis. Deberiamos ter claro cales son as nosas obrigacións reais e non vincularnos a gañar tanto diñeiro. É unha obrigación viaxar á outra punta do mundo, por exemplo as Bardenas, sen coñecelas?

Ultimamente están a facer trampas co diñeiro que vén de Europa. Un exemplo: queren impulsar o coche eléctrico, pero o que temos que impulsar é o transporte público, de calidade e barato para todos. A dinámica de consumo está a entrar no presuntamente verde e así non podemos ter futuro. Ao ver a etiqueta verde non criticamos nada. O único que aprendemos coa pandemia é quedarnos un intre en casa, pero logo virán outros problemas maiores. O malo é que non queremos aprender e iso é o que ocorre porque non traballamos a espiritualidade.

Na actualidade os maiores problemas son o medio ambiente, as mulleres e os inmigrantes. Con todo, hai demasiados grupos facendo cousas e non na mesma dirección. Todos os que queiramos cambiar o mundo deberiamos unirnos, acordando unhas bases mínimas.

Que che parece a xestión da pandemia?Viuse
claramente que nos levan onde queren. Os grandes medios de comunicación son poucos críticos. Pandemia demostra o que hai, por exemplo, nas residencias de anciáns. A residencia de anciáns é un porto vello e eu non coñezo a ninguén que teña ganas de vivir alí, pero o aceptan porque non teñen máis remedio. Por iso as vivendas colaborativas son moi importantes.

Por que é mellor este modelo de convivencia?
Porque sabes que tes unha rede á túa ao redor, persoas que se preocupan de ti e que están dispostas a axudarche. Non te sentes só e iso é moi importante.

A soidade é unha consecuencia desta organización social. Estamos a illar á xente na súa casa e a soidade mátanos. Esta situación fai que cada vez máis xente acuda ao médico, sacerdote ou psicólogo.

Cantos proxectos compoñen a rede Koobizitza?
Agora son quince: Riojalar e A Vereda nA Rioxa, Círculo Solidario e Abaraska en San Sebastián, Txinalka e Bizikoopon en Vitoria, Amencer en Bilbao, Ametxe Gordexola e sete máis en Navarra. O eco-pobos Arterra Bizi e Amarauna de Ziordia, na localidade de Artieda, son as únicas iniciativas en marcha e non pertencen a persoas maiores. Iso paréceme bonito. Paréceme importante ver que non é un proxecto para o futuro, algo para os vellos.

Aquí hai dous proxectos en Pamplona dirixidos a persoas maiores: Etxekonak Bat e Etxekide. Están moi desenvolvidos a nivel económico, social e arquitectónico, pero falta a implicación municipal.

Outros proxectos en desenvolvemento son Biziabi en Pamplona, para mozos e familias, Irizar en Lumbier e Cohousing Rivera Navarra en Tudela. Con todo, debido ao novo fenómeno, as leis non están adaptadas. Non saben onde situarnos e por iso a Administración di boas palabras, pero os avances son moi escasos.

Que diferenza hai entre un proxecto de vida e un pobo comunitario como Lakabe?A
filosofía do cohousing non é a do común. No noso caso, cada un ten a oportunidade de ter autonomía na medida en que o desexe ou de cooperar en diferentes ámbitos e actividades. Estás na túa casa e pos o que queiras en común. Cremos que tomamos o mellor de ambos os modelos: a relación e o coidado mutuo é o que impulsamos. Para iso, e co fin de evitar problemas de convivencia, hai que definir desde o principio que está disposto a facer cada persoa e, ao mesmo tempo, establecer uns requisitos mínimos.

Posteriormente poderanse superar ou modificar os límites inicialmente establecidos, pero se deberá organizar un mínimo. Por outra banda, non podemos ser talibán. En San Sebastián desapareceu unha comunidade porque tiña discrepancias ao redor da lavadora, uns querían un común e outros o seu.

As obrigacións tamén deben definirse con claridade. Cando falamos deles estamos a falar de cousas cotiás, de ler cada día con alguén o periódico, de traer medicamentos ou de compartir comidas, por exemplo. Está claro que os coidados especializados deben ser realizados por profesionais e que todos podemos necesitalos en calquera momento.

O apartamento tutelado é o mesmo?
Aínda que desde o exterior pareza similar, os apartamentos tutelados e o cohousing non son o mesmo. Na primeira, unha empresa que quere gañar diñeiro decide e organiza actividades aos residentes. Nós, en cambio, reivindicamos a autogestión e o apoio mutuo nas nosas comunidades. Agora está moi de moda, pero calquera cousa non é cohousing.

Como está o tema en Europa?
En Dinamarca, Francia, Suecia… hai proxectos moi interesantes. Con todo, as sociedades destes lugares son moi diferentes das nosas. No norte de Europa o Estado encárgase de todas as dependencias. Hai que adaptar os modelos de convivencia, non se poden copiar simplemente.

Como van os Etxekonak e Etxekide, as cooperativas que están a impulsar en Pamplona?
Temos preparados proxectos arquitectónicos, económicos e sociais. Na última reunión previa á disolución do Concello da pasada lexislatura, todos os grupos acordaron por unanimidade aprobar grupos de catro plantas para este tipo de iniciativas. Con todo, vai moi amodo, porque non lle dan prioridade. Está a alargarse moito. No Goberno, aínda que algúns son moi favorables, tampouco se avanza.

Cal é a fórmula, que o Concello ceda o solo a vostedes?
Nós pedimos o dereito a utilizar un solar. O Concello déixalle unha parcela para 50 anos e transcorrido ese tempo devolve o solar e todo o construído sobre o mesmo, e así o Concello non perde nada.

Os usuarios non seremos os propietarios das vivendas. O propietario é sempre cooperativa e os usuarios son persoas. Queremos garantir á xente o dereito a vivir nunha vivenda, non o dereito a unha casa. Con estas casas non se pode especular nin herdar aos seus descendentes. Isto é imprescindible para manter a nosa filosofía.

Iso é o que queremos, pero estamos a pensar que talvez sexa máis rápido comprar, porque xa estamos cansos e fartos. Será máis caro e algúns quedarán fóra, pero quizais sexa a solución máis rápida.

Pensastes en ir a un pobo?
Podería ser, pero nas enquisas realizadas entre nós a xente di que quere vivir en Pamplona, porque hai máis servizos e máis oferta cultural.

Para a Administración tamén é bo ese modelo de convivencia, non?
Por suposto. É moito máis barato que as residencias de anciáns. As residencias privadas non son unha solución axeitada, só porque a súa intención é gañar diñeiro. E isto vímolo moi claro durante a pandemia.

Por que está vostede aquí?
Porque satisfai as nosas obrigacións e queremos seguir co tipo de vida que levamos até agora. As relacións danche riqueza e poder pór en común as nosas capacidades é un tesouro. Agora recuperouse un grupo de montañas dentro do cohousing, por exemplo.

Queremos crear novas relacións e recuperar o bo trato por parte dos veciños e veciñas. Hoxe en día estas relacións están rotas, sobre todo nos núcleos urbanos. Un veciño do meu piso morreu e non me decatei ata que pasei un ano. Necesitamos tranquilidade, saír á rúa a refrescarnos e estar tranquilos cos veciños.

* * * * * *

DESPOIS “No
grupo Etxekonak estamos persoas de entre 50 e 70 anos. Agora o Goberno de Navarra pídenos que polo menos a metade deles sexan maiores de 65 anos para ser considerados proxectos de interese social. Pero eu non estou de acordo. Que é ser vello? Estar xubilado? En Europa aos 55 anos son considerados vellos nalgúns proxectos sociais.En xeral, aos 60-65 anos aínda nos vemos novos, pero este tipo de proxectos teñen que impulsarse a esa idade, non cando teñen 80 anos e xa non teñen forza e capacidade. Se esta proposta de convivencia é boa, será boa para persoas de 40, 60 ou calquera idade”.