Asocia o barrio de Urkizu con fins de semana da infancia a Ana Arsuaga (Tolosa, 1994), e coa horta do seu pai, e sobremesas interminables, e con cancións da volta á mesa. Os recordos mestúranse coas imaxes conxeladas nos álbums fotográficos, aínda que en ambos aparecen cousas parecidas: patxada, familia, celebracións. Todo moi bucólico. Tratamos de volver a ela unha mañá de fin de primavera, e no seu lugar atopamos outro Urkizu, non moi diferente –o manzano en flor, o bucolismo mantense–, pero embrolizado, o bazo, e forzosamente máis triste que o que representa Arsuaga nas pinturas.

Non ve unha relación clara entre as súas pinturas e a súa música, pero pasóuselle o contrario coas pinturas ao óleo baseadas nas imaxes de Urkizu: ao parecer que se correspondían coa estética das cancións, utilizounas para ilustrar a portada e a contraportada do disco. “As cancións teñen unha estética moi ligada ao País Vasco. O tipo de melodías –con ecos de cancións populares–, a forma de compor, o único instrumento en eúscaro… quería que o imaxinario coincidise con el”. As sete cancións de Lago/Crater - Plan B Rec) forman unha especie de historia, narrando desde diferentes puntos de vista: nai, mozo, amigos, neno, pai, irmáns, moza, como un chico parte do pobo, deixando un gran buxán nos demais. A idea familiar ten moito peso neste relato, e aí está tamén a voz do neno, “máis metafórica, menos literal, que salgue un pouco do relato xeral, coma se fose unha voz en off”. O disco ten un marcado carácter teatral, e cada personaxe vai conformando aos poucos a narración, como nunha ópera. “Fascinoume Dido e Eneas de Henry Purcell. Na última escena cóntase a historia do avó ferido da moza, unha canción marabillosa, dunha maneira tráxica, cantando e suicidando á vez. Eu xa fixera tres cancións para entón, e observando as palabras, deime conta de que aí había un tema que se repetía, similar ao daquela ópera: vostede foise e eu quedei aquí”.

O propio Arsuaga tamén o pillamos nunha especie de partición. Viviu en Bilbao desde que se foi a estudar Belas Artes e agora volve á súa cidade natal. Atrás vai deixar un período importante que lle deu moito na música: Formou parte dos grupos Mazmorra e Serpe en Bilbao e é a semente de Verde Prato. Jon Mantzisidor chamoulle unha vez explicando que no Club Le Larraskito íanse a organizar uns concertos experimentais e a ver si podía preparar algo para ese día. Aceptou a proposta e completou catro cancións para ese día, “como xogo” –A canción da moza, A canción da nai, A canción do mozo e unha versión da canción tradicional Galtzaundi chámase Neri–. Fíxoos durante un par de semanas. “Non é o ritmo habitual”, ri, “era ademais o primeiro borrador de cancións”. Como daquela actuación de Larraskito saíronlle outros dous concertos, continuou cantando, cada vez con máis ilusión. Un día, o técnico de son Jon Agirrezabala comentoulle que lle axudaría –como un directo– a gravar cancións e colgou o material dese programa na rede. Ao decidir que chegou a hora de gravar un disco de estudo, estudou varios selos e decidiu sacalos co Plan B. E así até hoxe.

A obra fala

A bruma moldeounos os plans: Queriamos facer unha réplica do disco de Verde Prato, levando a pintura á foto, fronte ao idílico caserío da infancia de Arsuaga. Tivemos que seguir falando na marquesiña da parada de autobús, o único refuxio que atopamos en todo o barrio. Verde Prato cóase ao andar ata que leva unha vida propia. Nada que ver co vivido nos grupos Serpe e Mazmorra, como sinala: “Nun grupo están tamén os desexos dos demais, non podes ser tan ditatorial. Individualmente, en cambio, cada un pon o seu nivel de esixencia”. E non é casualidade que ela coide todos os detalles. “Non me parece unha bobada facer un traballo artístico. Cando fas algo, estás a dicir moitas cousas con ese traballo. Eu quero controlar iso: que me dá á xente, por que, que interese ten… iso tómoo moi serio”.

No diálogo cos artistas, percibe a inflación do discurso para que expliquen verbalmente a súa posición respecto de temas como o tema. Para el, con todo, un artista está a dicir cousas antes de que empezo a entrevistarse. Non é que a obra teña que falar: a obra fala de facto . Para Arsuaga, as decisións que toma un músico non son aleatorias: “Tocando só a unha moza, comendo todo só, cantando en eúscaro, facendo cancións moi minimalistas… Preguntarame quen queira sobre esas decisións, pero eu non podo responder mellor que co meu traballo. Todas elas foron as miñas decisións, e iso xa di moito. Que máis queres que che diga? A miña posición política está nas miñas decisións estéticas”.

Por iso buscou a coherencia entre todas as partes que compoñen o disco. “É certo que un proceso creativo supera a propia conciencia. Non podo percibir todo o que fago, non son capaz de verme tan de fóra. Con todo, o resultado máis inesperado tamén debe coincidir co que desexa expresar ou expresar o que non desexa”. O proceso de creación de cancións ten tanto inconsciente como o consciente. En primeiro lugar, Arsuaga identifica o aspecto inconsciente: “Cando tes unha vivencia, empezas a traballar nela as túas emocións, o teu corpo e os teus coñecementos que van máis aló do control”. Unha vez superado isto, iníciase a fase de control: “É o momento de decidir que é aproveitable e que non deste primeiro borrador. Pensas en como levar este material a momentos fortes ou a momentos esenciais”. Na súa actitude de traballo é constante a reflexión sobre o que está a xurdir. Cobre todo o ciclo creativo, dando forma de interacción/reflexión á distancia de xeración e volvendo empezar. Relaciona esta actitude coa autocrítica co traballo persoal. “Non acepto calquera cousa. Miro os outros oficios, e, por exemplo, cando vexo ao meu pai dun lado a outro –a casa traballa pintando–, pregúntome, con que dereito fago eu unha canción “sen máis”? Ou, por que é importante facer cancións? Eu non quero xerar residuos”.

Insatisfacción das convencións

Arsuaga trata de partir dunha actitude “pura” na elaboración de cancións e de non deslizarse con demasiada facilidade a determinados estilos musicais. “Para min ser experimental é iso: tentar achegarse ao proceso creativo desde a posición mínima de prexuízos”. Unha vez que o material inicial está nas súas mans, empeza a pensar na estrutura da canción e noutras cuestións desa “fase consciente”. “Os propios coñecementos son máis evidentes neste segundo momento. Pero ao principio tento que as miñas inercias non me limiten. Se quero facer unha canción sen base e logo meter a base nun momento e logo quitala outra vez… por que non? Nese sentido quero ser puro ou inxenuo”. É aí onde sitúa a súa posición respecto da creación: non pode satisfacerse abrazando a convención, e, por tanto, na experimentación atópase o seu ámbito. “Tes inquietude, ganas de atopar o sentido das cousas, de chegar a algo real. Como pasa na propia vida. A pregunta vén sempre da curiosidade. Quen realmente queira aprender máis sempre se preguntará. Cando es artista o mesmo: si es crítico co que che chega, sempre estarás a crear desde a actitude experimental”.

Incluso cando a música se achega a xéneros concretos, sempre trata de cuestionar os patróns que traen estes xéneros. A súa aposta foi clasificada en etiquetas de todas clases, como o folclore vasco, o neoocostunbrismo, o canto tradicional, coma se non quixese cuestionar o significado orixinal dos elementos folklóricos que utiliza como materia prima. Aos ollos dalgúns parece que é un artista máis que abrazou a nova onda do folk tradicional. Ao contrario, Arsuaga di que vive a moda como unha convención máis, polo que a utiliza como todas as demais: criticadamente. “Se as bases de electrónica están de moda e eu fago bases de electrónica, pois moi ben, non o vou a evitar por iso. Se a tradición está moi en bogie, e hai algo que realmente me interesa, non vou empezar a facer outra cousa. Pero intento que sexa unha coincidencia, non unha procura intencionada”. Recentemente foi clasificado nunha entrevista nos parámetros do novo folk español, no mesmo saco que Rodrigo Cuevas e os demais. Bo, parécelle que en Euskal Herria esa tendencia non é nova. Menciona algúns nomes dos anos 60, como Amaia Zubiria, Haizea, ou o propio Mikel Laboa: “Aquí sempre houbo música moi ligada á tradición, e como eu son de aquí e bebo do contexto de aquí, a iso digo que si –a outras cousas non–. En calquera caso, non me inventei nada”. Admira, sobre todo, o traballo do labo: “É un tipo tremendamente interesante, admirado en círculos moi diversos. B ten unha diferenza enorme, pero tamén ensínanche na escola. Iso dáme esperanza”.

Detrás das cuestións universais

A bruma atou, saímos da marquesiña e saímos aos arredores do caserío da infancia de Arsuaga. Apenas pasa por Urkizu nos últimos tempos, “salvo no camiño de Hernio ou nalgunha volta ao monte”. Ao final da entrevista, trouxo a colación que a voz é a esencia de Verde Prato, o lugar onde habitualmente arrinca as cancións. Con todo, é complicado escribir palabras. “Empezo a xogar coa linguaxe, coa ferramenta que máis utilizo para comunicarme no día a día, pero teño que chegar a facer outra cousa. Paréceme unha operación moi difícil”. Á hora de escribir as palabras, a partir das súas propias vivencias, o espirse dálle gran reparo e vive o exercicio con tensión. “Non me interesa nada contar á xente a miña vida, quero saír dela a calquera prezo. Nas artes plásticas vexo bastante estendida a actitude de vincular a propia biografía co traballo, pero a min xórdenme dúbidas. Pode ser interesante, si, pero a maioría das veces paréceme que queda en anécdotas. E a anécdota que pode ser a miña vida non me interesa, non polo menos para a arte, porque acaba en si mesma, e non é interesante para pensar, para reflexionar. Pola contra, hai temas que son habituais nas cancións populares: a familia, o pobo, o amor, a morte, e que nunca se esgotan, porque sempre serán un misterio. De aí sempre podes sacar algo. Prefiro tratar de achegarse a estas cuestións máis universais”.

Por último, temos o caserío á altura. Puertas e xanelas de cor verde, branco de fachada apagado. Achegámonos a Haztamuka, pero parecendo que non hai ninguén por toda a zona, fixemos un vestíbulo até o portal. Alí atópase a nogueira que aparece na pintura, cunha mesa de pedra debaixo. Arsuaga senta baixo a ponte, pero o fotógrafo non ten sentido insistir na perfecta réplica: a zona está humilde, a luz non ten nada que ver coa do cadro, a paisaxe posterior está cuberta por un gran carro. Movemos o carro, pero é inútil. Tras unha sesión de retrato, entramos no coche e viaxamos por Urkizu. Unha bruma volve empezar e un alixeirado así substitúe á desesperada inicial.