Modelo D, polo menos nos centros educativos de Navarra, en nome dunha convivencia falsa e tramposa, desde o inicio da mestura de modelos (Promoción de modelos mixtos: O Acordo Programa 2019-2023, apartado 3.1, punto 32), e desde que se dedica máis horas e antes (PAI) ao inglés, está a converterse no modelo “D-“. Co modelo “D-“, é dicir, coa obstaculización da inmersión e a disolución do eúscaro, corremos o risco de non alcanzar os obxectivos que se alcanzaban co modelo D. Recordemos que, a día de hoxe, polo menos nos países nos que predomina o castelán, co modelo D, as dificultades para adquirir unha capacidade global de comprensión e uso do eúscaro son importantes. E lembremos os datos xerais de sociolingüística: o coñecemento crece considerablemente e o uso mantense ou decrece. No caso da Comarca de Pamplona, as dificultades para dar o salto ao uso son evidentes cando cada vez hai máis euskaldunes. O que necesitamos, por tanto, é o modelo “D+”, que xorde da pregunta: queres que os teus fillos se fagan en eúscaro ou tes suficiente capacidade de comprensión?

Convén sinalar que, cando estou crítico cos modelos mixtos, non me refiro á convivencia dos modelos que se implantarán como consecuencia da implantación do modelo D que se obtivo en diferentes lugares (Allo, Castejón, Mendigorria recentemente,…). Visto desde as lentes do centro de Navarra, onde non había euskara, o logro dunha rama en eúscaro é un paso adiante que hai que recoñecer e aplaudir. O paso dun centro que funcionaba en eúscaro a un modelo mixto é, con todo, un atraso, máis aínda, naqueles municipios que contan cunha poboación suficiente para dispor de centros escolares para funcionar só en eúscaro, como nas escolas infantís de Pamplona.

Que é entón o modelo “D+”? Un suplemento ao modelo D que ofrece a educación, grazas á conciencia euskaldun dos pais, traballadores e axentes vascófilos, que chega a ser un novo modelo extraoficial. O modelo D+, dito sen profundar en exceso, para a transmisión do eúscaro, mellora o modelo D da educación regrada e incide nunha serie de transmisións máis aló da educación: o ambiente doméstico e o lecer.Para
incidir no ámbito doméstico, a escola, as asociacións de pais e nais e os axentes euskaltzales locais proporán materiais, xogos, contos, televisión ou sesións de internet para nenos e nenas.

Na educación regrada ten un plan de eúscaro que ten como obxectivo o uso do eúscaro. Para iso, o persoal educativo, ademais de traballar en eúscaro e euskera, nas súas reunións cos pais e nais, xunto cos pais e nais, adecuan o plan de eúscaro do neno/a, analizando a súa evolución e ofrecendo os recursos necesarios. Reforzará aos nenos que traian o eúscaro desde a súa casa para que manteñan o eúscaro. E axudará aos nenos e nenas que non teñen eúscaro en casa.

O lecer cobrará unha gran importancia. A oferta infantil en eúscaro debe ser variada e variada. A identificación do eúscaro máis aló da escola ten unha gran importancia. Que o eúscaro chegue a actividades extraescolares, axenda cultural, vacacións, comercio, deporte...

Lembremos que estamos na “encrucillada” que nos mostrou Kike Amonarriz no seu libro. E que os nosos xestores de hoxe, sorprendentemente, móstrannos, coa axuda duns “euskaltzales”, o camiño do gaélico irlandés: aquel que se vai ampliando no coñecemento pero non consegue normalización; o que quedará no folclore; o que se vai apagando até quedar sen alento. Nós, na Comarca de Pamplona, temos tamén a nosa propia encrucillada, a de dar o salto ao uso ou non conseguir as bases mínimas para o uso do eúscaro. Si abrimos os ollos, hai razóns para estar optimistas. Cada vez somos máis, cada vez hai máis nenos e nenas que teñen o eúscaro en casa, hai circuítos culturais, comerciais, de lecer, de amizades… A clave é tomar conciencia do problema, apoderarnos, tomar conciencia euskaldun e conseguir a forza necesaria para a acción. “D-“ ou “D+”, prefiro positivo.