Chegamos a Laudio ás 11 da mañá, a Faktoria. Ten o 15 de maio. A primeira vista, quen non coñece a zona pode pensar que nos atopamos nun polígono situado nun lugar de calquera tipo, pero seguindo o paseo xunto ao río, a praza do pobo de Llodio atópase a un quilómetro, por onde cada día pasan máis de 3.000 persoas percorrendo Llodio e Amurrio.

Ao cruzar a porta, os entroidos traballan aquí, nerviosos ou apresurados: como non, dentro dunha hora hai unha apertura oficial de portas, que son dúas semanas que fixeron a presentación para os socios. O membro da Factoría Gartzen Garaio convídanos a unha rápida visita guiada en alta cociña. Seguimos os seus pasos e explicacións ao longo de 750 metros cadrados útiles de madeira buxán.

Once espazos

O espazo principal de entrada acollerá os actos máis multitudinarios (concertos, teatros, actividades infantís, conferencias...). Ten diante un gran tablado e na esquina esquerda un espazo para o xogo libre dos nenos, aínda inacabado. “Pero os nenos tamén invadirán espazos fóra do seu ámbito seguro”, afirma Garaio, aceptando o fracaso con entusiasmo. Accedemos á cociña pola dereita, que exercerá as funcións de bar naquelas actividades que se organicen, así como naquelas nas que o economato estea aberto. Cociñarán e venderán produtos agroecológicos locais na cantina, que poden alugar como txoko case 480 socios: “Temos debates e decisións fortes ou incómodas que deberemos seguir interiorizando: por exemplo, comprender que como socio non podes traer á túa familia ou amigos ao recuncho, para que iso xere un ambiente castellanohablante na Factoría que creamos con vocación de respirar o eúscaro”. Na parte traseira do tablado e fronte á cociña hai un espazo con varias mesas que hoxe será comedor. Dixémolo na parte traseira do escenario, pero na parte dianteira poderiamos dicir o mesmo, xa que para eventos de menos xente proxectarase cara a esta zona. Faktoria conta con recursos tecnolóxicos punteiros para mirar dun lado a outro, facelo en pequeno ou gran formato, gravar ou dar directamente a actividade. Ademais de para retransmisións, queren ser unha ferramenta para fomentar a creación en eúscaro: gravacións audiovisuais, estancias para a creación, ensaios...

Abandonamos o ascensor –toda a factoría é accesible– e subimos polas escaleiras á segunda planta. Á dereita, corredor repleto de andeis cheos: artigos de aseo persoal ou doméstico, comidas, bebidas e outras vendas. “Temos 500 produtos de 60 produtores, a maioría locais, ecolóxicos”. Retrocedendo, o centro ocúpao un espazo aberto –os nenos xa bautizaron como unha cana o que os adultos consideraban unha pendente para chegar ao miradoiro sobre o escenario–. Oficinas de traballo do dezaseis traballadores do proxecto Aiaraldea en torno ao espazo e salas de reunións para socios ou movementos cidadáns.

Once proxectos

En Faktoria hai espazos plurais e diversos, e detrás deles os proxectos: Os creados por Aiaraldea en 11 anos de frutífera traxectoria e que foron resumidos na revista especial que explica o proxecto. Kokoriko Hezkuntza Faktoria: que fomenta a educación e o lecer transformador para educar ás persoas que cambiarán o mundo a través de “colonias, talleres, xornadas, unidades didácticas e outras iniciativas dirixidas a nenos, adolescentes, mozos e pais”. Bor-Bor: “Nos últimos anos (...) o feminismo vai ter un novo instrumento na rexión para fortalecer o empoderamiento e o empoderamiento das mulleres*”. Komunika: que ofrece traballos de deseño, redacción, produción audiovisual, tradución e interpretación, co obxectivo de financiar o proxecto completo, Aiaraldea Ekintzak Faktoria. Economato: que vai máis aló da venda de produtos ecolóxicos locais antes mencionada. “Esta liña pretende incidir nos comedores escolares, na oferta de catering, na distribución domiciliaria da axuda, na promoción de novas xeracións de agricultores... co obxectivo de seguir impulsando a soberanía alimentaria”. Comunicación Aiaraldea: aiaraldea.eus e quincenal de papel símbolo. “Superou amplamente os límites que podería ter un medio de comunicación integramente en eúscaro, até converterse no medio de referencia da comarca”.

Saímos cheos de orellas de ollos de Faktoria en busca dun café de pintxo que encha o estómago, mergullando a Garaio e aos seus compañeiros nos últimos toques. En apenas media hora Faktoria abrirá as súas portas. Son pouco máis das 12:00 para cando estamos de volta, a xente empezou a entrar en Faktoria, pero non antes sen ler e encher un folleto. “Le con calma, para nós é importante”, di o compañeiro da entrada.

Que es? A boca? (Apto para falar). O oído? (entendible). Ou Corazón? (“Non entendo eúscaro, pero son unha persoa en eúscaro. Vou respectar este espazo respiratorio do eúscaro e co vocabulario que me destes, ou preguntando aos seguintes, vou tentar falar en eúscaro”). Nota a continuación, en español: “[Se non entendes o eúscaro, nin falas nin respectas, lamentamos que Faktoria non sexa o teu lugar. Esperamos que entenda que a nosa lingua está diminuída e que necesita espazos seguros para a súa revitalización. Esta é unha delas]”. Co resultado porán á vista o “marcador do eúscaro” en todas as actividades de Faktoria.

Respiratorio para todos os recunchos

A factoría quere ser un espazo seguro e respiratorio para o eúscaro, pero non só. Tamén –seguimos lendo o folleto–, “para as mulleres*, nenos, migrantes, excluídos, novos, con diversidade funcional, identidades sexuais disidentes”. Os membros de Faktoria queren que cada persoa que se penetra no espazo de garantía desa seguridade sexa: “Comprométome a respectar, coidar e alimentar activamente este espazo seguro”, vai asinar de antemán todo aquel que cruza a porta para responder ao gran reto de Faktoria: Promover “outro modelo de sociedade en eúscaro e en eúscaro”. Feminismo? Comunitarismo? Soberanía alimentaria? Economía social transformadora? Decolonalidad?... Transformar o mundo?

Pero, non era Aiaraldea un proxecto comunicativo en eúscaro “só”? Pois ben, foron ao nacer en 2010, pero moito máis do que querían ser desde o nacemento, esas aspiracións foron explicitadas e estruturadas na reflexión estratéxica Aiaraldea 2020, iniciada en 2015, e hoxe en día están bastante máis preto do que lles gustaría ter. Factoría testemuña, símbolo, instrumento. Resumírono perfectamente no título da conferencia das xornadas organizadas polo Clúster de Sociolingüística en setembro de 2020: Factoría de Accións Aiaraldea: Dun proxecto de comunicación a un proxecto comunitario integral.

Sumak Kawsay, do eúscaro e do eúscaro

Os once recunchos da factoría deixamos de almohadillar e sentámonos todos, sen cadeiras buxán, atentos ao escenario. “Benvido á factoría para vivir en euskara libre”, botou o presentador, e a vontade escapounos ao texto provocativo e suxestivo do Cluster lido os días anteriores: “O noso obxectivo é completar o ecosistema que necesitamos para vivir”. E necesitamos, din, comen, sexan amigos, diñeiro, dormitorio, educación, lecer... Por iso hoxe fálase da mesma temeridade que tiveron en 2015 para soñar con Faktoria, o banco rexional do futuro que financiará o proxecto ou as cooperativas de vivenda. Sumak Kawsay (Vivir ben) tomada aos pobos indíxenas de Abya Yala. O eúscaro ten que servir para “crear un modelo de sociedade diferente no que vivir felices. O eúscaro ten que servir para debuxar na nosa lingua unha forma de vida que o castelán non ofrece”.

Ruper Ordorika colleu o escenario e o entusiasmo volveu a xurdir entre as palabras e melodías persuasivas do músico Jausika e as palabras dos membros de Faktoria. Os folguistas rexionais e “sen mitificar, o noso pequeno Ulises que nos chegou a visitarnos” foron lembrados polo oñatiarra Joseba Sarrionandia antes de saír con Martin Larralde: os factorianos de eúscaro, como ferramenta de Bo Vivir, “porque estamos convencidos de que esta función transformadora central reforzará a nosa lingua vulnerable”. O eúscaro ten que ser transversal en toda a sociedade ou nas institucións, pero queren “sumar”, “o eúscaro ten que ser transversal desde abaixo e pola esquerda para que tome a centralidade”. Colocan o marcador nas paredes: 64 Voces; 4 Orellas; 2 Corazóns. O trobador canta á necesidade de coidar daquilo que queremos: os vascos queren coidar aos vascos con poder en Faktoria, atraendo aos euskaldunes ao euskara transformador, aos castellanoparlantes. “A nosa pequena experiencia e os pasos tímidos até agora tamén nolo demostran; na medida en que fomos colgando ferramentas no intento de promover a soberanía alimentaria e a agroecología, o feminismo e a educación transformadora, todas esas loitas marxinais vímolas atraer ao eúscaro, vímolas euskaldunizar, achegámonos a nós, a nós tamén nos achegamos a eles”. Queren seguir infrinxindo este camiño.

Só o comezo

Ao finalizar o concerto, a hora para comer. Gozamos dos tentempiés preparados con materias primas “locais ou ecolóxicas”. Garaio se acerca de novo á época do café. “Cerca do ceo non está ben”, cantou Ruper ao final, “quero estar aquí tombado na terra, escoitando os seus latexados, amores e miserias”, e cando Garaio fala de debilidades e desafíos un pensa que soñado, pero que non se compran en soñaciones e autocompracencia os factorianos. “Non queremos que Faktoria sexa un proxecto clasista [para ser socio hai que pagar 66 euros ao ano ou 11 ao mes por exemplo], a inclusión é agora un dos principais retos e como traballar coas linguas migratorias”. Nós difíciles de desapilar, teñen inquietude e están a afectar á cabeza. Con isto, e con outros once aspectos: como atraer a persoas e colectivos con proxectos Faktoria, reflexionar sobre o modelo de militancia, abordar a reflexión estratéxica Aiaraldea 2025… Teñen risco no camiño, pero non hai entre eles pegar brións. “Ultimamente vénnos xente, “conseguístelo!‘. Conseguilo? Imos empezar agora!”.