Como chega un a ser un egiptólogo?
A min gustábanme a historia e a arqueoloxía. Mentres estudaba, os meus pais regaláronme unha viaxe a Exipto. Gustoume moito e tiven a oportunidade de coñecer a moitos especialistas. Seguín ese camiño, aprendendo fóra, e afeccioneime cada vez máis.

De Pamplona a Antigo Exipto hai moitos anos e quilómetros.
Pero a riqueza de Exipto é tan grande... Sabía que era unha aprendizaxe difícil, de moitos anos, entre outras cousas porque hai que dominar varias linguas, copto, hierático... Creo que a afección polos estudos axudoume. Gústame moito o traballo en escavacións, tamén en museos e arquivos.

Que ten a historia de Exipto que tanto nos seduce?
Na súa historia hai unha grandeza política, artística e cultural, e o patrimonio arquitectónico que nos deixaron é espectacular. Foi capaz de desenvolver diversos campos, como a arquitectura, a escultura, a astronomía... e é unha gran herdanza abandonada por todo iso, nas culturas mediterráneas e especialmente no mundo grecorromano. Esa monumentalidad, situada nesa paisaxe, con esa luz, co río Nilo... Ten unha beleza moi especial.

Aínda sorpréndenche descubrimentos como o de Luxor?Para
min entra dentro da normalidade, é tan extraordinario sempre, que calquera resultado che dá algo. É verdade que neste caso é toda unha cidade, e iso vainos a axudar moito a coñecer a vida cotiá da xente. Isto sedúcenos, porque sempre andamos dando voltas ás vidas dos reis, pero a vida da xente menor tamén é extraordinaria. Daranos moita información sobre a organización da sociedade.

Que ve un egiptólogo onde hai pedras?
Pódense reconstruír as casas e estudar a distribución do espazo. As necrópoles investigáronse moito, pero as cidades non se atoparon tanto, e isto vai dar moita luz. A morte é o que mellor coñecemos, pero isto tamén nos axudará a comprender a vida. A análise da organización social e económica pódenos axudar a comprender a grandeza duns tempos, e a decadencia doutros. A literatura dános moita información, pero cando a arqueoloxía o confirma é marabillosa.

Despois de Tutankamón, díxose que o de Luxor é o descubrimento máis importante da historia. É así?
Todos os descubrimentos xuntos ofrecen algo. Cada un, a medida que avanza nel, sempre cre que é o seu o maior descubrimento. É certo que o descubrimento de Tutankamón ten unha historia especial. Foi apaixonante e aínda nos queda moito por facer. Esta vez é da mesma época e tamén axudará a esclarecer a historia de Tutankamón. Porque vai axudar a saber por que Akenaton [o pai de Tutankamón] foise de alí. É un bo momento da historia de Exipto, pero aínda un pouco escuro.

Pódese chegar a aclaralo a partir das pistas atopadas?Está
claro que é unha cidade abandonada, cuberta pola area. O seu estado de conservación é excelente e non é habitual. Di a investigación, sabemos que foi unha ruptura, que foi abandonada por Akenaton, probablemente polo exceso de poder dos sacerdotes de Tebas, e que fundou unha nova cidade en Amarna, principalmente para adorar ao deus Aton. Está ben documentado no ámbito relixioso, pero a razón histórico-política non está moi clara. E o máis sorprendente é que a fractura seguiu sendo unha época brillante, non houbo decadencia. Hai moito interese porque é clave na historia de Exipto.

Ao parecer atopárono por casualidade.
Estaban a buscar o templo funerario de Tutankamón e atopárono por sorpresa. Había noticias na literatura e nos textos, pero até atopar algo sempre camiñamos na liña entre a ficción e a realidade. É unha gran satisfacción para os arqueólogos.

Isto demostra o que queda por descubrir.Nunca
se pode pechar a porta: si mañá atopan a tumba dun faraón, até onte tiñamos tantos faraóns e hoxe un máis. O maior valor da historia exipcia é que foi constante, non excluínte. Mesmo cando os pobos do exterior invaden Exipto, descobren o seu grandiosidad, fan súa a súa cultura. Os tolomeos e os romanos tamén foron conscientes diso. Grazas a iso sabemos o que hoxe sabemos.

Pero tamén foi un pobo moi expoliado. Habería que volver todas as pezas a Exipto? É
un tema difícil que, desgraciadamente, ocorre en todas as culturas antigas. A protección do patrimonio non se valoraba de igual maneira hai un século: o que se fixo está hoxe mal visto, pero entón quizais serviu para salvar algunhas pezas. Está claro, en todo caso, que algúns feitos son excesivos, e entendo que se reclamen algunhas pezas. Creo que hai que analizalo en cada caso. Os séculos XIX e XX teñen luces e sombras, e tamén algúns arqueólogos loitaron por que o patrimonio quedase en Exipto e outros sacaban a barcos do país.