No programa Sei Argazki, Joseba Arregi explicou a Pedro Mari Goikoetxea que, pouco despois da creación dos euskaltegis de HABE, deixouse en mans dos concellos: “Acertamos moi ben. Os euskaltegis municipais foron importantes para recuperar as cousas, e para quitar o monopolio da HB e da AEK…”. Sen dúbida, co espírito contrario a aquela famosa carta enviada polo irmán Ricardo a Euskaltzaindia.

Os euskaltegis sempre estiveron pagando as consecuencias destes conflitos, e, por suposto, o proceso de euskaldunización e euskaldunización do eúscaro. O ambiente daqueles tempos afectou á economía dos euskaltegis, pero tamén á actividade académica, xa que a euskaldunización deixouse colgada dos individuos, coa implantación dos Perfís Lingüísticos para o mundo laboral, na crenza de que o seu uso ía vir de aí. Os euskaltegis foron perdendo en gran medida a súa condición de motores do proceso de revitalización.Desaparecendo das rúas. O “panorama” dos euskaltegis actuais é consecuencia directa das políticas de entón.

Pero parece que as cousas van cambiando. En abril de 2021 o Goberno Vasco ha chegado a un acordo cos “euskaltegis de iniciativa popular” para sacar da precariedade a varios traballadores. Aínda que sexa tarde, benvida. As condicións de traballo dalgúns colexios son verdadeiramente desastrosas. Por tanto, pódese dicir que ao final do túnel hai luz, e esta vez parece que non é o tren que vén ao revés.

Escoitei a algúns dos asinantes que isto é só un principio, que temos grandes retos. E estou de acordo. A diferenza do que ocorre no ensino regrado, na nosa non están ben definidas a rede pública e a privada. A verdade é que non hai rede pública. Ao depender dos concellos, non hai uniformidade nas condicións de traballo, nos recursos, nas bolsas de traballo… A última oferta de traballo (salvo algunha xubilación) fíxose nos anos 90. Entre outros, o caos tamén é grande. A diferenza da educación, existen, por exemplo, euskaltegis privados con reparticións de beneficios. Non sei moi ben como se van a vincular os beneficios e as subvencións. E non esquezamos que hai euskaltegis máis aló da CAV.

E HABE? Cal debería ser o papel de HABE?Que vínculos necesitaría con Educación, co eúscaro, cos plans, coas institucións de Navarra e Iparralde...

Enfrontámonos a retos atractivos como a gratuidade, a oralidad, o uso, o axuste do sistema de avaliación, a integración dos euskaltegis nas planificacións, a formación do profesorado do futuro, a orientación da universidade cara a nós… Pero para que o proceso de revitalización iníciese, non son suficientes os parches, temos que adaptar o vello motor de arriba a abaixo.