Erratzu, a radio xurdiu no seu pobo en 1981. Como o lembra?
Foi un gran acontecemento para nós, para os rapaces locais. Os fundadores foron mozos dunha cuadrilla de Erratzu e outros pobos que tiñan ganas de facer algo en eúscaro. Aquí falábase en eúscaro, moitas veces en ambiente rural e en pequenos pobos, pero en Elizondo, para unha errata, predominaba o castelán. E ademais o eúscaro non estaba ben visto. Dicían un certo desprezo. Eles querían dar un certo impulso ao eúscaro e conseguir a exaltación que necesitaba. Foron valentes neste sentido. Fixeron unha viaxe a esta antiga yugoslavia e alí ocorréuselles a idea.

Nesa década do oitenta foi un boom das radios libres. Puxéronse en contacto con algunhas emisoras de Pamplona e con outras de Iparralde, e polo seu medio trouxeron a primeira emisora desde Bordeus, baixo a fronteira de Izpegi. Así xurdiu a radio na primeira planta da escola de Erratzu. Abaixo estaba a escola, pero arriba había salas buxán e pediron permiso para acceder a ela. Despois do tempo e como non lles daban resposta, decidiron entrar no día de San José. Así o fixeron, pero non pola porta, senón por unha xanela. Na metade dos alzados, o famoso canto Ob-Deina-, Ob-Dáa-, de The Beatles, converteuse posteriormente nun certo himno. Todo isto foi moi espectacular para nós.

Empezou como unha radio libre?
Si e durante varios anos estiveron da mesma maneira, pero co tempo viron na necesidade de dotar de certa solidez ao proxecto. O primeiro paso para iso foi a procura de informadores nos pobos da zona. Ao principio metíanse case todos os días, logo cada dous días e cada semana na area, como facemos agora. E tamén viron que para darlle continuidade había que contratar a alguén. Primeiro colleron á arizkundarra Nekane Menta e logo outros pasaron por alí. Naquela primeira época Mari Karmen incorporouse a Irungarai, unha compañeira que continúa no actual equipo de traballo.

Visitaron varias residencias, non?Foi unha radio
bastante itinerante desde sempre. Tiveron que saír da escola de Erratzu porque unha mestra protestou. Traballaron noutro lugar do pobo ata que en 1985 trasladáronse ao hostal Fortenea de Elizondo. As sesións realizábanse no propio aloxamento. Creábase un ambiente moi peculiar. Algúns mozos iamos pór música. A radio daba vitalidade ao aloxamento e viceversa. Así foi ata que entrou a Garda Civil e pechou a radio.

De aí trasladouse a radio a outra bajera de Elizondo e máis tarde a Irurita. Nunha das súas casas pasou sete anos. E logo volveu a Elizondo. A finais da década dos 80 presentáronse ao concurso para a distribución de licenzas de radio, pero deixaron sen efecto Xorroxin, que non tiña a certeza de que era economicamente viable. Houbo grandes mobilizacións.Co
tempo demostrouse quen tiña realmente capacidade económica e doutra índole. Xorroxin avanza e a outra emisora que obtivo a licenza da comarca detívose rapidamente no camiño. Seguramente terían outras razóns para concederlles a licenza e a nós non.

E cando chegou o permiso?
En 1998 obtivemos unha licenza para emitir en Lesaka. Alí abrimos o novo estudo coa colaboración do concello, pero a sede central seguía en Elizondo.

Grazas á autorización abríullenos a posibilidade de solicitar subvencións. Por outra banda, despois de percorrer as escolas de Elizondo e outros locais, vimos a necesidade de buscar un lugar fixo e así en 2007 adquirimos a actual sede. E pouco despois, en 2013, conseguimos as licenzas para emitir en Baztan e Bera.

Cantos sodes en equipo?
Agora estamos seis persoas. Elizondo bortz, Mari Karmen Irungarai, Fernando Anbustegi, Marian Iñarrea, Nerea Altzuri e eu, e Julen Zelaieta en Lesaka.

Como chegou vostede a Xorroxin?
Na miña fundación non participei porque tiña uns 15 anos, pero fun testemuña. Ademais, a esa idade todo móvese por dentro e por preto de todo o que vivín. Logo, aos 19 e 20 anos, no Forten puxemos os discos que máis nos gustaban.

Como na marcha necesitábase diñeiro para comprar cousas e contratar a alguén, nas festas púñase unha txozna para sacar diñeiro e aí tamén nos axudabamos. Naquela época había máis xente que se dedicaba ás festas dos pobos con moita facilidade que nos últimos anos e sacábase diñeiro. A partir de 1985 comezamos a realizar concertos en Erratzu a favor de Xorroxin, cun gran éxito. Ver A polla, Barrikada, Hertzainak, Zarama, Itoiz... nun pobo de 500 habitantes foi terrible.

Un día comentáronme que necesitaban alguén pola tarde para facer unha sesión de mozas. Eu non me vía a min mesmo, porque para iso necesítase unha habilidade especial, e eu non tiven nunca. Custoume aceptalo, pero animándome aos uns e aos outros a que si, e aínda que ao principio andaba bastante fecheiro, desde 1992 estou aquí traballando.

Como é a vosa programación?A
forma de organizarse foi sempre similar á dunha radio libre. Desde o principio todo era realizado por voluntarios e logo xa se contrataron profesionais, pero as formas de traballo son similares. Hoxe en día, para unha errata, seguimos sen dirección. Todos participamos nas reunións e entre todos tomamos as decisións. Ás veces pode ser máis difícil, pero iso obríganos a estar todos dentro e a ter máis participación.

En canto á programación, seguimos coa base que se fixou hai tres décadas. Hai cousas que cambiaron, pero é basicamente similar. Pola mañá facemos unha sesión de 8:30 a 14:00, Xorrotx e fino. A volta de pobo en pobo segue sendo a columna vertebral. Temos 35 localidades na comarca e cada día entran un cinco. Nos pobos pequenos é máis difícil atopar informadores, pero temos unha rede bastante sólida. Na sección de Auga e Terra falamos de agricultura, o Mercadillo tamén ten éxito e atrae á xente. Polo demais, realizamos entrevistas sobre temas de actualidade, axenda, etc.

Tentamos dar prioridade á comarca, pero tentamos traballar ao noso modo aqueles temas de interese a nivel de Euskal Herria.

Cales son os vosos retos de face ao futuro?
Como atraer á mocidade actual. Ás veces díllenos que a radio pode ser cousa de xente dunha idade e cada vez cústanos máis chegar a xente nova, ou iso é o que creemos. Non se pode saber.

Desde 2015 tamén traballamos en rede xunto coa revista Ttipi-ttapa www.erran.eus. Os dous medios de comunicación da comarca traballamos xuntos e a nosa estrutura é moi interesante porque nos permite ofrecer as nosas entrevistas de forma individual para que a xente poida atendelas cando queira. Os mozos tenden máis a iso.

En Arrosa Irrati Sarean e en Tokikom, tamén estamos no espazo dos medios de comunicación locais en eúscaro porque para nós a colaboración é moi importante.

O teu programa é Karakola segi ola, é un clásico?
Eu empecei con isto e sigo. Alternamos música e entrevistas. Facémolo de 19:00 a 20:30 de luns a venres.

Ademais, os xoves realizan unha sesión de música no Cruzamento, e Julen Zelaieta fai un percorrido polo bertsolarismo Bertsoka. Os mércores tamén emitimos o programa Klak, que algúns mozos realizan na rede Rosa.
É un programa realizado polos propios novos e que nos interesa porque lles será máis fácil chegar aos mozos.

O resto das horas música?
Tamén hai moito traballo niso. José Miguel Barberena Xumuxu, un dos fundadores de Xorroxin, ten unha colección enorme e iso é o que estamos a probar. Na voz de Fernando Anbustegi facemos varias seccións con diferentes estilos musicais e gusta á xente.

Play list particular rexional?
Si. 24 horas ao día.

Tedes socios?
Si. Debido á crise de 2008, o Goberno de Navarra introduciu o coitelo e eliminou a partida destinada aos medios de comunicación en eúscaro nas subvencións que xa se estaban rebaixando. As cousas estreitáronse e tivemos que buscar outras fontes de ingresos para sacalas adiante. Entre eles, o concurso Behi Kaka. Marcamos a vela lateral por cadros e vendiamos un boleto por cadro. En Belaia circulaban tres vacas, cada unha na súa quenda, durante uns 20 minutos e onde facían a merda, a quen tiña o número dese cadro correspondíalle o premio. Tivo éxito durante anos e sacamos un pouco de diñeiro.

Paralelamente, puxemos en marcha unha campaña a favor da radio na que participamos uns 400 socios. A publicidade foi unha fonte de ingresos moi importante desde sempre e a resposta foi bastante boa tamén este ano de pandemia. Estamos contentos con iso. Isto demostra que a xente escoita rádioa e ve que os anunciantes tamén serven para defender os seus intereses. Perciben que a través dos anuncios chegan as súas mensaxes á xente, e iso é moi bo.

Ademais, recibimos subvencións públicas das Mancomunidades de Malerreka e Cinco Vilas, do Concello de Baztan e do Goberno de Navarra. Antigamente recolliamos tamén os do Goberno Vasco.

Que conseguistes nestes 40 anos?
Ser un referente. Durante 40 anos traballando só en eúscaro, demostramos que aquí se pode vivir en eúscaro. Hai un mundo ao redor e é forte na nosa rexión. Neste sentido, Xorroxin foi o punto de encontro de moitos enxeños e eu creo que ese é o seu maior mérito. Os creadores da radio pensaban o máis seguro.

Segundo a medición realizada polo Goberno Vasco en 2015, Xorroxin Irratia contaba cunha poboación de 22.500 habitantes de 6.680 oíntes, é a radio en eúscaro con maior porcentaxe de audiencia potencial e real de Euskal Herria.

Como está agora o eúscaro nesta comarca?As
zonas respiratorias son os pobos da zona, pero sabemos a forza do español e do francés, e aínda que son zonas respiratorias, estas atópanse en todas partes. Eu teño os meus estudos en castelán, e non é fácil que sexan vascos do todo, pero en Elizondo óuvese máis o eúscaro que na miña mocidade e tamén nos pobos pequenos. Agora na escola os nenos e nenas aprenden euskera e en casa tamén teñen familiares euskaldunes, e iso é algo importante, pero ese conflito sempre vai ser.

Que tipo de linguaxe das xorroxinas utilizades?
Os dialectos locais teñen forza. Na radio facemos unha especie de confusión. Para algúns de aquí non vai ser o noso dialecto puro, pero tampouco o unificado é puro. O importante é falar en eúscaro. Os nosos referentes claros son da nosa contorna e tratamos de asimilar esas formas de fala, aínda que non sexan iguais ás das xeracións anteriores. Queremos que o oínte senta cómodo coa forma de falar, como en casa. Iso é fundamental. Polo menos niso tentamos. O traballo da radio parece sinxelo, pero ten a súa esencia.

Que é o que máis che gusta?
Facer entrevistas, talvez. E a complicidade da xente coa radio. Isto, sobre todo, fai que Xorroxin sexa así. Traballo comunitario tanto no ámbito da fala como no da técnica. Nestas zonas montañosas a técnica foi unha tarefa moi difícil, e algúns estiveron traballando durante anos niso, como o xubilado Antero Etxandi. Se non fose o traballo destas persoas sería imposible facelo.

E o menos?Coas
novas tecnoloxías non me sobrenuevo e son un pouco descoidado. Con isto bastante traballo!