Aguirre, Ampuero, Careaga, Delclaux, Echevarrieta, Icaza, Lequerica, Lezama-Leguizamón, Lipperheide, Mac Mahon, Martínez Rivas, Sendagorta, Sota, Ybarra, Zubiría, Barandiarán, Basabe, Knörr, Mugurreaga. Durante décadas, o BBVA tamén é a historia desas familias case endogámicas de Neguri que se uniron entre si a través de butacas compartidas en comités de empresa ou matrimonios. Estes oligarcas, arraigados nas cavidades do franquismo, non só eran donos na década de 1990 do segundo banco máis importante do Estado español, senón que controlaban Telefónica, Iberdrola e Repsol. E nunha década, deste cume, protexida en paraísos fiscais, foron extirpados ao ostracismo polos lobos de Wall Street, impulsados polo aznarismo. O desenvolvemento deste pequeno barrio de Getxo é unha forma de explicar ou entender a historia próxima de Euskal Herria.

As 600 páxinas dO libro negro do BBVA (libro negro do BBVA), publicado a finais de 2020 polo xornalista Oriol Malló Vilaplana (Barcelona, Países Cataláns, 1967) son unha escura historia do Oeste de Bizkaia e do País Vasco. Fala de saqueo, clientelismo, corrupción, crises económicas impulsadas polos bancos. Entrar nas entrañas do BBVA, inmerso nos sumidoiros do sistema español, con moitos nomes coñecidos: Borbóns, Franco, González, Aznar, Garzón, Villarejo. E tamén a loita obreira, Lemoiz ou ETA.

O libro recolle as sombras da oligarquía cultivada con Biscaia “o banco eléctrico” e Bilbao nun “banco do ferro”, desde a explotación das terras mineiras, extremadamente ricas no século XIX, até converterse nunha multinacional que especula en toda a cadea de valor.

Es unha obra moi documentada, rigorosa e, por suposto, atrevida. Porque non é fácil publicar este tipo de traballos nestes tempos, porque moitas editoriais do Estado español dependen dos créditos bancarios. Así se entende mellor por que os amigos de Txalaparta foron os únicos que se mostraron dispostos a publicar o libro.

Este libro chega “tarde e mal”, segundo o autor, xa que o BBVA prohibiu ao público dar a coñecer as probas do seu xogo de trileiros. En 2007, Malló tivo nas súas mans a maior exclusiva que un xornalista pode soñar: David Martínez Madero, fiscal anticorrupción da Audiencia Nacional de España, ofreceulle porse en contacto coa profunda garganta do “caso BBVA”: Nelson Rodríguez López, asesor legal do BBV International Investment Corporation, de Porto Rico, que se ocupou persoalmente na década de 1990 da xestión (e branqueo) das compras dos principais bancos de México, Colombia, Perú e Venezuela. É dicir, obtivo información esencial sobre o caso das contas secretas de BBVA, un dos feitos xudiciais máis relevantes da historia do capitalismo español. Ou utilizando as palabras de Malló: “O único momento no que os señores de Neguri creron que o ceo podía caer sobre si mesmos”.

Pero a banca sempre gañou. Tras uns movementos sorprendentes e interesados, deixaron a testemuña “vendida”. En poucos meses perdeu a exclusiva, as principais fontes e o acceso privilexiado á información que ía pór en grave porto ao segundo banco máis importante de España. O libro conxelouse. E afortunadamente, agora viu a luz.

O ambiente da época na que Bilbao se puxo á venda e decidiron demoler a industria biscaíña está presente no libro. Quixo lembrar ese “Bilbao insubmiso” que coñeceu o autor na década de 1980, hoxe “enterrado no mausoleo do Guggenheim, baixo unha cidade de servizos chea de turistas, orgulloso do triunfo do urbanismo civilizador e os seus templos icónicos, sen pelexas rueiras e obreiros rebeldes”.

Entremos, pois, no escuro retrato da oligarquía vasca e os seus bancos, sobre a base da obra de Malló.

Oriol Malló Vilaplana

Ten unha longa traxectoria xornalística e publicou, entre outros, 10 libros. Cultivou o conflito armado de Irlanda do Norte e a guerra de Iugoslavia, o que lle valeu o Premio de Xornalismo de Cataluña en 1992. Ese mesmo ano, cando O Temps era xornalista do departamento de cultura do medio, foi detido e torturado na macro-redada contra o independentismo catalán antes das olimpíadas en Madrid. Foi entón cando coñeceu de primeira man a un dos protagonistas deste libro: Baltasar Garzón Real. Cando lle explicou as torturas dos gardas civís “o único que fixo foi mirar ao teito, á vez que ordenaba encarcerarme. Garzón non ouvía, nin alteraba o seu rostro”. Tras 100 días no cárcere, quedou libre sen cargo. En 2004, por non investigar a tortura neste caso, o Estado español foi castigado polo Tribunal Europeo de Dereitos Humanos. Malló está “desarraigado” en México desde 2006. Alí seguiu traballando, principalmente, en temas de memoria histórica, economía e internacional.

Banco, patria e familia

“Estas son as tres referencias da miña vida”. Son palabras de Emilio Ybarra Churruca cando tomou o cargo de director da BBV en 1990. Máis que as palabras do último representante mandiano de Neguri na dirección do BBVA, a súa orde é especial. O banco sempre é o primeiro. Quizais porque se pode comprar todo o demais e porque na liñaxe dos ybarreses, a patria e a familia política son evidentes.

Tras licenciarse na Universidade das Xesuítas de Deusto, en pleno franquismo e aos 25 anos, foi tenente de alcalde de Bilbao. Tras ser xerente de Orconera, empresa dos ybarreses que xestionaba as principais minas de Bizkaia, desenvolveu a súa vida profesional no Banco de Bilbao. Ao reunirse co Banco de Biscaia foi durante moitos anos o primeiro presidente de BBV, e máis tarde o do BBVA. Durante todo este tempo, xunto ao seu irmán Santiago, controlaron o grupo Vocento ata que se encargou de delegar esta responsabilidade no seu fillo Ignacio.

Xesuítas, franquismo, responsabilidades políticas, empresas da familia, medios de comunicación e banco. Variables recorrentes na historia do BBVA e da oligarquía vasca con fortaleza en Neguri. Pasar da política profesional á asesoría ou delegación dalgún banco ou empresa enerxética, portas xiratorias, que non se inventou hoxe. Agora estamos afeitos a estes bonecos de xubilación, pero nos dous últimos séculos foi unha práctica habitual entre uns poucos. E Bilbao foi unha das súas prazas.

En que momento fixéronse donos da economía e da política de Bizkaia eses apelidos e esas familias que se dedican a comer e a virar nas grandes responsabilidades? E como? Para iso hai que mirar ao traseiro de Neguri, alén do val do Nervión.

Acumulación colonial orixinal e ouro vermello

a explotación das enormes minas da zona mineira, a aliaxe do ferro, as exportacións a Gran Bretaña, os investimentos en construción de ferrocarrís, a construción naval e a xeración de electricidade (Hidroeléctrica Ibérica, que co tempo sería Iberduero e finalmente Iberdrola)... A través deles compactouse o imperio de Neguri e converteuse, hoxe en día, en sinónimo do que este barrio suxire: a oligarquía.

Pero todo isto sería imposible sen o capital acumulado polo colonialismo español, sobre todo en América. O éxito dos bancos vascos parte do beneficio obtido por algúns vascos que participaron no saqueo dos bens dos pobos, no tráfico de escravos e na xestión das colonias.

Un deles foi José Ignacio Aguirrebengoa e Aguirre, banqueiro de Zumarraga que vivía en París. Tras corenta anos de fortuna en México, abandonou alí en 1824, xunto con caixas de ouro e prata, pouco antes de que os mexicanos se desprendesen do xugo do reino de España e promulgasen a primeira constitución. Foi, xunto co lekeitio José Javier Uribarren, un dos principais nexos de unión entre as finanzas parisienses e as elites vascas. Nestas vías xurdiu o capital financeiro transnacional, que catapultó as posibilidades dos homes de empresa cara ao capitalismo industrial na contorna de Bilbao.

Esta capacidade financeira con raíces no saqueo colonialista máis o ouro vermello extraído das ricas vetas dos montes de Trapagaran e Triano, mineral de óxido férrico, hematites de cor arroxada cun 70% de ferro. A suma destes dous elementos deu lugar á segunda revolución industrial no occidente de Euskal Herria.

Miles de mineiros traballaron de forma activa e sen contrato, anos antes en terras comunais e antes de acabar privatizados en mans da inminente oligarquía biscaíña.

Ese foi o primeiro trampolín dos bancos vascos. Nas seguintes décadas ofreceulle as condicións para ser dono. E, por suposto, tamén gañou o beneficio, despois reinvestido en case todos os sectores da sociedade, baixo a dirección do Banco de Bilbao.

O único competidor que conseguiu progresar baixo o dominio do Bilbao foi creado pola propia oligarquía biscaíña o 26 de marzo de 1901: Banco de Biscaia. A súa aposta pola industria hidroeléctrica deulle o sobrenome de “banco eléctrico”.

Estas mesmas familias que contribuíron á creación do banco Biscaia, o grupo empresarial Ybarr-Zubiria-Vilallonga, –como non podía ser doutra maneira, unidos pola fraternidad e os negocios–, un ano despois, participaron na formación dos Altos Fornos de Biscaia (AHV). Tomás Zubiria Ybarra foi o líder da coñecida fábrica durante o tres primeiras décadas e até a súa morte.

Entre o Real Club Marítimo do Abra (club náutico de Getxo), a Sociedade Bilbaína (punto de encontro “cultural” dos burgueses) e o club de golf de Neguri existiu unha auténtica sociedade plutocrática. En palabras do hispanista británico Raymond Carr reflíctese con máis claridade: “A partir de 1900, os homes máis ricos de España, salvo unhas poucas excepcións, eran vascos”. E a expansión destes oligarcas non cesou, a pesar das repúblicas, as ditaduras ou as guerras mundiais.

En resumo, a demanda crediticia de minería, industria e exportación garantiu o crecemento dos bancos vascos ata que este ciclo finalizou na zona do Nervión. Entón iniciouse un longo proceso de expansión, primeiro na Península Ibérica e, finalmente, en América. Pero diso falaremos máis adiante. O fascismo está a xogar a porta.

Diñeiro franco

Cando o golpe de estado fallou en 1936 converteuse en guerra e loita de clases, a banca, a máis prudente das cautelas, fixo todo o posible para mover o fondo ás retagardas seguras, Portugal e Inglaterra. Desde alí protexeron a moeda franquista e axudaron ao ataque fascista contra a República.

Grazas á tese do ex banqueiro José Angel Sánchez-Asiain, que pertenceu ás direccións do AHV, Iberduero e da BBV, sobre as finanzas das dúas partes da guerra de 1936, sabemos que a colaboración voluntariamente ofrecida polos grandes millonarios do Estado español foi fundamental para que os fascistas puidesen obter diñeiro fresco, garantir créditos de bancos internacionais e facilitar o camiño ante as potencias fascistas europeas.

Os comandos financeiros chegaban aos pobos coas tropas dos nacionais para facerse coas oficinas “recuperadas” aos vermellos de forma inmediata. Desde setembro de 1936, a Comisión Nacional de Defensa tivo competencia exclusiva en materia de comiso de bens e propiedades de calquera persoa relacionada con organismos da Fronte Popular ou partes similares. Un sistema de saqueo ordenado por xunto. Os gañadores recuperaron o seu e moito máis.

Segundo datos de Sánchez-Asiain, os bancos de Biscaia e Bilbao gañaron máis que nos anos previos á guerra nos tres anos da guerra.

Especiais de ETA, Ybarra e Amazon

O comando Zaharra do grupo Especiais de ETApm entrou nunha casa de Neguri o 20 de maio de 1977. Despois de unir e morder a catro criaturas e mordomos cos seus fillos, fuxiron en coche con Javier Ybarra Bergé.

Tras loitar polos fascistas, Javier Ybarra foi conselleiro do Movemento Nacional de Franco, presidente da Deputación de Bizkaia e alcalde de Bilbao, pero sobre todo símbolo, símbolo da oligarquía do País Vasco: Era conselleiro de Iberduero e Banco de Biscaia e presidente da empresa Babcock Wilcox.ETA

pediu mil millóns de pesetas ás familias de Neguri a cambio de liberar o Ybarra. O fillo maior creou a “comisión de liberación”. O vicepresidente do Banco de Biscaia, Luís María de Ybarra, recomendoulle falar co “núcleo duro” do banco, que estaba formado por familiares do secuestrado. Estaba dirixida por outra rama da familia Banco de Bilbao, con Emilio Ybarra Churruca como alto cargo. Tras numerosas xestións, ambas as entidades mostráronse dispostas a prestar 25 millóns de préstamos e só unhas poucas persoas de Neguri mostráronse dispostas a subvencionar.Alén

do val, os traballadores da empresa de Ybarra celebraron unha asemblea para decidir se pedir publicamente ou non a liberdade do dono. Babcock Wilcox, A Balco, ademais de ser un símbolo da industria pesada, era tamén un símbolo de dereitos, economatos e vivenda polo traballo duro, grazas á loita obreira contra os tesoureiros de Neguri. Quizá así se poida entender mellor o que máis de 3.000 traballadores decidiron levantando a man. Tras varios comentarios sobre Ybarra e as súas intrigas, a decisión dos traballadores foi negativa. Aínda que eles saben perfectamente que o que lle ía a pasar a Ybarra ía influír directamente no futuro da empresa. Isto pon de manifesto a temperatura da loita obreira naquela época.A

Javier Ybarra déronlle as costas as dúas clases antagónicas. O seu cadáver apareceu o 18 de xuño no alto de Barazar.

A Marxe Esquerda ha cambiada moito desde entón. E proba diso é a modificación de Babcock Wilcox. Pasou da creación de riqueza á distribución da precariedade, ao establecer naquel solar do Val de Trápaga o maior núcleo loxístico de Amazon no País Vasco.

A súa cidade, os seus bancos, as súas fábricas

Bilbao volveu a mans de Neguri, despois dos anos “axitados” da Segunda República española. Pero unhas liñaxes pagaron o imposto de sangue dos caídos pola patria: 30 membros da familia Ybarra foron executados ou en combates contra os vermellos, entre eles o pai de Emilio Ybarra, Santiago Ybarra.

Grazas a este apoio, do mesmo xeito que o fixeron na Restauración Borbónica, a oligarquía vasca converteuse nun dos alicerces da ditadura. As oficinas de ambos os bancos abríronse por todas as partes e as súas empresas seguiron impóndose sobre as demais, sendo os principais símbolos de AHV (sobre todo do banco de Bilbao) e Iberduero (do banco de Biscaia). Durante a proliferación das nacionalizacións ou expropiacións públicas na Europa liberada, en España fusionouse o Estado e o capital a través dun conxunto de familias, divinizadas na “misión heroica” que dota de diñeiro ao golpe de estado e converteuse na vangarda militar do alzamento.

Resúmeo perfectamente o historiador Luís Bilbao Larrondo: “Quen lideraban as institucións públicas máis importantes de Bizkaia eran as mesmas persoas que tiñan os postos máis importantes nos consellos dos principais bancos e empresas”. Ou devandito doutro xeito, en palabras de Pablo Díaz Morlán, profesor da UPV: “Salvo catro ou cinco que non eran familiares, a Falanxe en Getxo estaba formada polos ybarreses”.

Alén de Neguri

Ezkerraldea foi o experimento dos capitalistas, que organizaron o mundo ao seu antollo. Como dicían en Barakaldo, “aquí só nos falta unha funeraria da marca AHV”, pero non era necesario, xa que nas súas fábricas había moitas posibilidades de morrer (lenta ou rápida); na coada forxábanse palanquillas de aceiro e lingotes de ferro, mal alento de lume, pos de coque ou ceo, e a auga se tiñía con veleno negro mentres respiraban gases tóxicos.

O AHV alcanzou os 14.000 traballadores. Non é de estrañar que o imperio dos ybarra foi o máis potente cartel de aceiro e ferro do sur de Europa. E como “xente moderna”, estes mesmos patróns de AHV crearon o xornal O Pobo Vasco en 1910, un eficaz reitor da opinión pública, que segue sendo un espello da corrección neoliberal, con irmáns como O Correo e O Diario Vasco no seo do grupo Vocento.

O AHV converteuse nunha guerra permanente. Entre uns poucos abusivos e moitos infravalorados. Ano tras ano, os traballadores de Barakaldo continuaron loitando contra os donos do mesmo apelido. A loita de clases, máis que unha construción teórica na Marxe Esquerda, reflíctese nos 2.300 días laborais perdidos polas folgas de 1917 a 1923. Pero non vale. En 1950, unha de cada cinco mortes en Bilbao debeuse á tuberculose. Talvez por iso, naquela época, nO Correo non se admitía un tipo de morte tan miserable.

Pero como o soldo fixo é sempre máis atractivo que ver o prato buxán, Bilbao pasou de 536.000 habitantes en 15 anos a 846.000 en 1975. En 1980 a vida tamén esixía ferro. Nunha zona de cinco quilómetros, entre Barakaldo e Santurtzi, operaban 30.000 traballadores a pleno rendemento.

A loita obreira ha marcado a superficie destas terras en chamas e ao longo do camiño miles de casteláns, galegos ou estremeños convertéronse en casas. E a construción da histórica fortaleza do PSOE. Aínda que ese partido “obreiro e socialista” converteuse en membro e socio deses bancos e burgueses que no seu día se enfrontaron.

Do fascismo ao arraigamento socialista

Chegou a Transición sen transitorios. Nada do esencial tocouse, pero houbo unha forte crise económica. “Hai que adaptarse aos novos tempos”, dicía o PSOE vestido de panas, sacudindo a bandeira da modernidade. Así, a gran banca vasca sacrificou vellos negocios da Marxe Esquerda para salvar os seus beneficios, sen preocuparse nin sequera da modernización do monocultivo industrial de Bizkaia. Adeus. Chamárono desindustrialización. E para iso contou co tempo, o apoio e o poder necesarios.

O goberno do PSOE rescatou a oligarquía vasca en perigo de derrota con cargo ao diñeiro público. Decidiu desmantelar o tecido industrial de Bizkaia e da maioría das provincias do Estado español, e ademais, nos anos do desenvolvismo sen freos, os socialistas liquidaron outra pataca quente deixada polo capitalismo español: unha central nuclear na costa biscaíña.

En palabras de Manuel Gómez de Pablo, presidente de Biscaia e Iberduero, “o peche de Lemoiz puxo de manifesto que Iberduero atopábase cerca do colapso financeiro. A moratoria nuclear foi fundamental porque cobrabamos pola parada da central “.

E así se “finiquitó” Lemoiz, símbolo da loita contra as nucleares. Este canon nuclear foi pagado polos cidadáns a través da factura eléctrica entre 1996 e 2015. 5.717 millóns de euros. Excelente bote salvavidas en beneficio de Iberduero (antecedente de Iberdrola) e Biscaia.

A banca vasca saíu reforzada daquela crise que enterrou a máis de 50 bancos. Máis de 100.000 traballadores enviados ao paro en todo o Estado español atópanse en Ifrentza. Pero non sen pelexas. Unha loita tan heroica como desequilibrada, coa Marxe Esquerda como principal expoñente.

Bilbao e Biscaia foron socios e simpáticos compañeiros de viaxe da modernización neoliberal de Felipe González. E isto facilitou a fusión de ambos os bancos en 1988.

BBV: primeira gran fusión

A fusión entre o Banco de Bilbao e o Banco de Biscaia o 27 de xaneiro de 1988 supuxo un fito na historia da banca do Estado español. O obxectivo era salvar os erros cometidos polas propias entidades bancarias e canalizalos cara ás novas canchas. É o caso da privatización parcial de Repsol que en 1988 puxo a BBV como accionista principal da petroleira.

Para entón, os bilbaínos, co prudente José Ángel Sánchez-Asiain á cabeza, rodeáronse de representantes da nova clase política. Entre eles, algúns cadros políticos do Goberno Vasco, como Mario Fernández ou Pedro Luís Uriarte. E ademais encargáronse de pagar mellores soldos aos seus 16.000 traballadores, coidando tamén aos sindicatos “amigables”, cando o paro se movía en torno ao 25%.

Os xestores de Biscaia, amantes da banca liberada, futurista e especulativa, presidían a Pedro Toledo Ugarte. A máis moderna. Desprezaba o sindicalismo e, con coherencia ideolóxica, pagaba moito peor ás súas 11.000 traballadores. Para entón abrazaban a nova doutrina financeira das quenllas de Wall Street, vestidos de Armaniz no iate e co pelo ben engrasado de gomina, coa soberbia do banqueiro internacional.

Pero iso si, ambos, Sánchez-Asiain e Toledo Ugarte saíron do mesmo sitio: Universidade Deusto, fundada pola xesuíta Luís Bernaola. Bilbao, Biscaia e Deusto percorreron o camiño da man ao longo da historia.

A fusión de ambos os bancos deu lugar a unha forte competencia polo poder. Ata que en 1990 o Banco de España nomeou a un único presidente da BBV, un home sen historia e de segunda categoría, pero cun gran pedigrí: Emilio Ybarra Churruca. Deste xeito, a balanza inclinouse polo banco de Bilbao, cunha nutrida rede de oficinas en todo o Estado.

Diferenzas moi diferentes dunha mesma moeda

La Torre Bizkaia foi a sede central do banco Biscaia desde a súa construción en 1969. Tiña que simbolizar o poder permanente da plutocracia bilbaína, pero cando todo o poder transmitiuse a Madrid en tempos dos Aznar, perdeu a súa condición. A Facenda de Bizkaia terminou rescatada, unha parte reciclada para oficinas públicas e outra, con gran ironía, será unha tenda de roupa barata –a da membrana muiltinacional Primark–, reflexo da capacidade monetaria da clase traballadora vasca.A poucos

metros atópase a Torre Iberdrola. Edificio fáltico de 165 metros para dar a coñecer quen manda en Bilbao. O BBVA perdeu os seus lazos coa contorna social que lle deu sentido e cohesión, pero Iberdrola declara o contrario: a súa sede central, inaugurada en 2012, é o único excedente de despacho de billetes da oligarquía biscaíña. É a roca máis sólida do capitalismo vasco, o berce das fortalezas accionariais dos bens locais e das modernas portas xiratorias. A expansión de Iberdrola nos 40 países produtores ou vendedores de enerxía e o clima político local condicionan a prosperidade de Iberdrola, que é a

primeira empresa do País Vasco desde a distancia, pero tamén a décimo quinta do Estado español en facturación. Só por diante están os supermercados xigantes (Carrefour e Mercadona) e os competidores máis grandes como Endesa e as petroleiras (Cepsa ou Repsol). Pero se aprecia a sombra do seu tamaño nos beneficios que obtivo en 2017: 2.804 millóns de euros, libres de po e palla. Isto pon de manifesto a “pouca” importancia doutros xigantes corporativos vascos, como Petronor (178 millóns), CAF (43 millóns) ou Eroski (33 millóns), que claramente se atopan fóra desta gran liga.

Conquista de América

A oligarquía vasca renovou as súas pretensións alén do océano. Pero esta vez, sen armaduras nin cruces.

Entre os homes que deseñaron o desembarco americano da BBV atopábanse, ademais de Emilio Ybarra, José Ignacio Goirigolzarri, actual presidente de CaixaBank, e Mario Fernández, vicepresidente e presidente de Kutxabank durante o mandato de Carlos Garaikoetxea. A partir dalgúns paraísos fiscais, Pedro Luís Uriarte liderou a operación de apoderarse dalgúns dos bancos máis rendibles de América Latina.

Uriarte, o home do banco de Bilbao, foi conselleiro de Economía e Facenda do Goberno Vasco desde 1980 até 1984, despois de que o propio lehendakari Carlos Garaikoetxea pedise a Sánchez-Asiain “buscar a alguén para esa responsabilidade”. É dicir, o que fóra cargo público do PNV, defensor do Concerto Económico e da cota, baixo a lema “todo vale”, desenvolveu a conquista do mercado americano.

A partir de Investment Bank, en Porto Rico, comezaron a realizar compras masivas de bancos, como México, Venezuela ou Perú, con información confidencial e patrocinios internacionais e con grupos de poder enquistados no mundo financeiro e nos estados. Comezou así e terminou así. O clan de Neguri adiantou durante eses anos o seu sepulcro, como veremos máis adiante.

BBV + A

Ybarr-Uriarte, a parella perfecta de llorantes e nacionalistas, converteu a banca biscaíña nunha xigantesca financeira global e liberouna da tutela do Estado.

O 19 de outubro de 1999, tras a megafonía do Santander Central Hispano, Emilio Ybarra (BBV) e Francisco González (Arxentina) anunciaron a gran concentración final dos bancos españois. Argentaria foi creada en 1991 a partir da unión de varios bancos e institucións públicas de crédito, e posteriormente Felipe González, primeiro, e José María Aznar, máis tarde, privatizárona. Sen cambiar a imaxe corporativa e engadindo ao logotipo un triste “A”, estableceuse un novo fito na ardua senda do neoliberalismo español.

No ano 2000 a revista estadounidense Forbes cualificou ao BBVA como “o mellor banco do mundo”. O legado de Emilio Ybarra e os seus amigos de Neguri foi converter as dúas patas, os bancos de Bilbao e Biscaia, en corporación internacional, co nome de BBVA.

Para Emilio Ybarra foi a última fotografía de fusión de gran prestixio. En 2001 foi excluído da dirección do banco, rompendo co tema das contas secretas de Xersei. O poder absoluto quedou en mans de Francisco González, un lobo galego de Wall Street sen escrúpulos, que non era banqueiro e que non tiña unha familia de renome. De xestionar unha pequena sociedade bolsista para investir o diñeiro duns millonarios madrileños pasou a ser o dono e señor do segundo banco máis importante de España. Pero estas subidas meteorolóxicas eran posibles naquela época, “Vayase, señor González”, porque un político conseguiu ser certo.

Bye bye Neguri

Coincidindo coa vitoria de Aznarismo, Madrid converteuse na única e indiscutible sede dos grandes negocios. Tamén para BBVA.

Os oito anos do Aznarato reconverten o capitalismo español. O deputado de ERC, Joan Puigcercós, chamou Monopoly People ao grupo de executivos aliados do goberno popular, que utilizaron mecanismos privilexiados de privatización para ocupar o centro do poder económico. Eran intermediarios bolsistas, asesores fiscais e xente que se movía no terreo esvaradío das finanzas. Rodrigo Rato era promotor do Ministerio de Economía e as súas personificaciones máis altas eran Mario Conde e Francisco González. Anos despois, Intre e Conde acabaron no cárcere e González, imputado e expulsado da elite.

A caída de Neguri foi un efecto marxinal das contas secretas de Xersei en 2002. As forzas do acnarismo centralizador conseguiron expulsar a Neguri Powerra do primeiro círculo do poder.

Pero antes de pechar a porta desde fóra, Emilio Ybarra e Pedro Luís Uriarte obtiveron un agasallo de 57 millóns de euros en concepto de “indemnización”. Posteriormente, a fiscalía tamén analizou estes premios.

O que veu despois foi unha especie de guerra secreta, entre o novo xefe do banco e os que consideraba como unha ameaza para a súa supremacía. Neste conflito interveu o comisario de policía José Manuel Villarejo, que se converteu en símbolo e cara da rede de sumidoiros estatal. En 2004 foi contratado por Francisco González para reducir aos seus rivais.

Sempre en busca de paraísos

A relación entre os bancos e os paraísos fiscais é moi antiga. A ditadura franquista tamén tiña o seu: Tánxer. Alí estaban todos os bancos centrais, encabezados por Bilbao e Biscaia. Ata que Tanger intégrase en Marrocos en 1959. Esta data, “por casualidade”, coincide co boom especulativo que tivo Marbella, Andalucía. Pero todo cambia, e eses caudais subterráneos do diñeiro conducirannos até a illa de Xersei, na canle da Mancha.

As sociedades offshore non son a invención actual. Non hai bancos sen oficinas extraterritoriais que transforman o fluxo do diñeiro en capital. Isto puido demostrarse cando, o 26 de maio de 2000, uns 200 gardas civís entraron na torre do BBVA no Paseo da Castelá de Madrid. Rexistro relacionado coa suposta desviación de fondos da Exposición Universal de Sevilla de 1992.

O fiscal da Audiencia Nacional, David Martínez Madero, calculou que esta operación maior desviaría a atención mediática doutra exploración: Sede do Banco BBV Privanza. E non fracasou. Martínez Madero entrou nunha oficina e fixouse nun libro que alguén deixara na mesa. Tiña un título rechamante: “Manual de produtos fiduciarios”. Este manual foi fundamental para o caso, no que se explicaba a estrutura do BBVA para enganar ao fisco, así como todo tipo de servizos que ofrecía. A elaboración do manual atribúese a Estanislao Rodríguez Ponga, traballador de BBV. En 2001 foi secretario de Estado de Facenda de Aznar.

A través de BBV Privanza Xersei, na illa Offshore, querían evitar divisas ao circuíto de paraísos fiscais mundiais que canalizaban o diñeiro dos clientes de BBVA.

Detectáronse 600 contas correntes. Tras un ano de investigación de expertos da Garda Civil, reveláronse nomes de recoñecido prestixio entre os clientes: O bispado de Bilbao, o ex dono da empresa de roupa de luxo Burberry, a familia Carceller, dona das cervexas Damm... 420 millóns de euros foron trasladados a paraísos fiscais. Con 500 millóns de pesetas, o banco abríalle de fronte as portas da fuga fiscal.

Máis tarde, a fiscalía comezou a unir as cordas e ao final decatouse de que esta estrutura corrupta non foi creada só para clientes VIP, senón para outros movementos escuros do banco, que beneficiaron economicamente aos membros do consello de administración, liderados por Emilio Ybarra Churruca.

Nin sequera imaxinou que o fillo predilecto de Getxo ía chegar aos tribunais e que o mundo se decataría das técnicas da súa fuxida fiscal. A lista de imputados era similar á metade de Neguri e as acusacións eran gordas, debido á administración desleal e á falsificación documental.

Pero a Audiencia Nacional quítalle o caso dunha maneira moi elegante: “Ao ser o BBVA unha nova entidade resultante dunha fusión, non se pode declarar responsable das infraccións cometidas por BBV e Arxentina”. O xuíz actuou moi xenerosamente. Xunto ás amnistías fiscais realizadas polo executivo de Mariano Rajoy en plena crise económica, contribuíu a paliar a incómoda situación da alta burguesía española.

Durante a longa espera da investigación, o segundo banco de España viviu aterrorizado. As divisións internas aceleráronse e Francisco González aproveitou a situación para purgar a Ybarra e aos neguritas.

Pero aínda faltaba a parte máis gorda do pastel.

Porto Rico, a porta da conquista

En 2001, Baltasar Garzón presentouse como candidato ao Premio Nobel da Paz e, por tanto, un super xuíz inmerso nun permanente tourné mediático. En novembro trasladouse a Porto Rico e ao finalizar a charla achegóuselle unha persoa informándolle de que o BBVA tiña moita información sobre os bancos comprados en América Latina. Nelson Rodríguez López era avogado, asesor legal, director da BBV International Investment Corporation fundada en Porto Rico polo banco de Ybarra e Uriarte en 1995.

Porto Rico, o Estado libre asociado aos Estados Unidos, é o ceo fiscal, non o paraíso. Dá unha gran “liberdade”, pero todas as operacións se protocolizan, polo que se pode seguir a pista do diñeiro. Nelson Rodríguez tiña os papeis destas transaccións de BBV, que asinaba como letrado notarial e daba fe de todos os movementos contables.

E así, David Martínez Madero, responsable do preito, tivo ante si o soño de todo fiscal: un verdadeiro insider, con coñecemento e documentación, disposto a explicar a enxeñaría financeira que permitiu saltar a Bilbao Biscaia a América Latina por medio de varios procedementos ilegais.

Algúns destes bancos comprados eran Probursa de México, Continental de Perú e o Banco Gandeiro de Colombia. A través de Porto Rico se blanqueaba o diñeiro para “comprar accións á xente ou a un prezo excesivo”. Tratábase de operacións triangulares, “para facilitar ao BBVA as compras dos bancos e conseguir de inmediato o seu control”.

A investigación levou a cabo de forma silenciosa e sen presión, ata que en abril de 2002 o diario O Mundo abriu as portas do inferno. O caso BBVA chegou ao prime time da televisión.

As exclusivas asinadas polo xornalista Casimiro García-Abadillo, actual director do medio de comunicación dereitista O Independente, que se chamaba “A caída do inverno”, foron unha peza crave do último golpe á caste de Neguri. O Mundo foi un ariete decisiva para derrubar o poder negurítico da cúpula do banco.

Por suposto, a actitude dos medios de comunicación controlados pola familia Ybarra foi moi diferente. Ningunha das cen empresas asociadas a Vocento publicou artigos de acordo coa tese da Fiscalía Anticorrupción, desde o ABC de Madrid até O Correo de Bilbao.

Non está de máis lembrar o que dixo o ex director dO Mundo, David Jiménez, no seu libro O Director: “BBVA dispuña de diñeiro para apoiar aos xornalistas e para financiar os medios de comunicación que apostaban por eles. Todos os beneficios do Ibex para a prensa tradúcense dunha maneira ou outra, e cando chega información comprometida, pois… “.

Rescate Garzón

A gravidade do caso podería pór en perigo o segundo banco de España e o propio sistema español. Do 24 ao 25 de abril de 2002, na oficina de Baltasar Garzón, ocorreu todo o imaxinable e máis. O propio fiscal Martínez Moreno díxolle a Oriol Malló polas chamadas do presidente Aznar e do rei Juan Carlos I.

O acontecido ao máis alto nivel tivo consecuencias prácticas. Baltasar Garzón asasinou o expediente BBVA no famoso auto de 25 de abril de 2002. Aínda que quen leva a cabo a investigación é a Fiscalía, non se atreveu á súa opinión e sacou a Nelson Rodríguez do grupo de testemuñas alegando: “Das súas manifestacións baixo o secreto sumario non se extrae ningún elemento definidor”.

Nelson Rodríguez, testemuña protexida na primavera da FBI e da Audiencia Nacional, foi recoñecido delincuente no verán de 2002 tras a resurrección dunha vella causa xudicial —cando en 1998 sufriu problemas de drogas e alcoholismo, roubou 49 000 dólares do banco—. Durante varios días permaneceron no cárcere sen comunicarse, espidos e sen comer. Posteriormente foi expulsado da carreira profesional e condenado ao ostracismo absoluto.

Aznarren e George W. É consecuencia directa do acordo entre Bush. A principios de 2002 decidiuse que era o momento de silenciar a aquela incómoda testemuña. A cambio de paralizar a cuestión do BBVA, o Goberno español mostraría a mellor postura ante Washington. Nos próximos meses cumpriuse literalmente o guión. De feito, sendo traballador da BBV International Investment Corporation, Nelson Rodríguez supervisou que a limpeza monetaria afectaba tamén a varios nomes da elite de Porto Rico, cuxa vinculación con senadores, congresistas e funcionarios de Washington non era un prato de bo gusto para o Goberno de EE UU.

Garzón destruíu cun martelo a credibilidade da testemuña principal e, ademais, eximiu ao secretario de Facenda, Estanislao Rodríguez Ponga, de ser imputado, facendo un gran favor ao banco e ao goberno. En todo o seu escrito Baltasar Garzón non argumentou cando, como e por que deixou de ser consistente o testemuño de Nelson Rodríguez.

O banco conseguiu que ningún xuíz e xornalista comparase copias e orixinais dos papeis de Nelson Rodríguez. Grazas aos servizos máis valiosos da Real Sociedade Baltasar Garzón.

Baixando á rede de sumidoiros

En 2019 chegou a hora de vingar á familia de Neguri, expulsada da porta traseira do BBVA, cando Francisco González, o seu odiado inimigo, dimitiu da presidencia honoraria do BBVA e uniuse aos imputados da Audiencia Nacional, por un escándalo relacionado co famoso comisario Villarejo.

Se tiras unha pedra ao capitalismo, devolverache a pedra cun prezo. Todo está á venda e á venda, así como os profesionais dos sumidoiros do Estado. Os policías que realizan encargos sucios do Estado subcontratan os seus servizos “especiais” a quen estea disposto a pagar. Pola mañá en Osakidetza e pola tarde estes mercenarios comezaron a actuar como un médico que traballa na clínica privada. Privatizaron os mecanismos de espionaxe, control e chantaxe, que durante anos estiveron baixo o control do Ministerio do Interior, para “arranxar” as pugnas entre empresas ou as vinganzas persoais. Trátase dunha especie de elite dos sumidoiros, na que Villarejo e a súa rede de amigos.

Segundo o estudo do caso, Villarejo realizou diferentes traballos para o BBVA, tales como espionaxes, picadas telefónicas, infiltracións en servizos de seguridade e seguimentos a importantes cargos públicos, empresarios, accionistas e xornalistas. Villarejo púxose en contacto con 49 políticos, xornalistas e colaboradores para boicotear á empresa de construción Sacyr, que quería integrarse no consello de administración do BBVA. Entre as accións de Villarejo atópanse 14 intentos de perforación do teléfono móbil de Miguel Sebastián, ex directivo superior do BBVA e ex ministro de Industria, Turismo e Comercio.

Pero, con todo, o caso Villarejo é un xogo de nenos comparado coa historia de saqueo que leva nas costas un banco como o BBVA.

Case sempre

BBVA gañou 1.320 millóns de euros no cuarto trimestre de 2020. A metade dos beneficios proveñen de México. Sen el sería outro banco máis, como Sabadell. O baixo tipo de interese e o baixo prezo do diñeiro de México son necesarios para sobrevivir.

Aínda que a sede principal do BBVA estivo en Bilbao durante moitos anos e, a efectos fiscais, ten a súa residencia legal en Bizkaia, a maioría das operacións realízanse na capital española. Pero, en calquera caso, os beneficios que obtén o BBVA en México, Perú ou calquera parte do mundo non van parar á Facenda española. Para non pagar o dobre imposto, acoden a algúns paraísos fiscais que non queren traer directamente ao Estado español para obter comisións ou accións.

Porque a realidade é que os donos que están detrás dos bambalinas non son de Getxo, nin de Madrid.

E hoxe, onde e en que consiste ese jet-set de Neguri? Pois seguen alí. A terrible patada do caso BBVA deixou a moitos dos banqueiros fóra da divina caste dos banqueiros, pero ningún dos seus membros converteuse en vagabundos. En ausencia de accións, posúen unha rica propiedade inmobiliaria. Os vellos caserones convertéronse nunha vivenda de luxo. Os grandes palacios antigos, como o monumental palacio de Lezama-Leguizamón, emblemático dos seus emblemas, aprovéitanse para celebrar vodas e celebracións, para todo aquel que queira socializarse unhas horas xunto ás máis grandes. Todo se inventa e se reinventa.

Aínda que non se orbitan ao redor de Iberdrola, Coca Cola ou BBVA, as clases altas seguen vivindo nAs Areas, Neguri e A Galea. A Bergaretxe, Ou’Shea, Urrutia, Aznar, Ybarra, Careaga, Delclaux e outros, uníronselles membros da requintada liñaxe Sendagorta, propiedade da empresa Sener. E aínda algúns deles lideran sociedades como Vidrala, Viscofán, Elecnor, Iberpapel, Vocento ou Cvne.

“Banka (case sempre gana)”, afirma Oriol Malló nun das últimas pasaxes do libro. É curioso que non sexa así, se nos fixamos na historia. Pero como a política é a arte do imposible, nestes tempos marcados pola loita do relato debemos lembrar ás persoas que traballaron nas minas de ferro, na construción de ferrocarrís ou na construción do aceiro. Cando puideron e puideron volverse a pelexar, e ademais, en momentos puntuais, conseguiron tremer a oligarquía e aos seus seguidores. E algúns ademais non se resignaron, atoparémolos entre os que están a reivindicar unha pensión digna cada semana.