Ao longo do mes de marzo, a area do Sahara cubriunos con paisaxes amareladas insólitos. Os fortes ventos de principio de ano permítennos non só canalizar saltos xeográficos xigantescos, senón tamén viaxar no tempo, así como revelar acontecementos gardados no esquecemento do pasado.

O universitario francés Pierre Barbey, residente no macizo francés de Jura, levou unha mostra de area ao laboratorio da asociación ACRO, que mide e controla a radioactividade, que constituíu o ACRO ao día seguinte do accidente de Chernobyl en 1986, para loitar contra a desinformación e revelar a verdade (acordámonos de que a nube radioactiva de Txernobyl non superara as condicións meteorolóxicas). O laboratorio fala con claridade: “Identificamos o Cesio-137 nas areas do Sahara, é un radioelemento artificial que non causamos naturalmente na area, senón que é o resultado dunha fisión nuclear nunha explosión nuclear”.

En canto ao noso complemento, podemos estar tranquilos, porque por quilómetro cadrado abríronsenos 80.000 becquerelios cesio-137, é dicir, nada perigoso. Ao parecer iso sabía Barbey e o seu obxectivo era outro: “Non quixemos chamar a atención sobre o perigo da poboación, quixemos lembrar con ensaios nucleares o que provocou Francia e outros pobos”. O 13 de febreiro de 1960, ás 07:04, o Goberno francés instrumentaba o seu primeiro ensaio nuclear, salvo no Sahara, ao sur da Alxeria colonizada. Chamou á bomba atómica A Gerboise Bleue, unha potencia entre tres e catro veces superior á lanzada por EE UU a Hiroshima, Xapón, o 6 de agosto de 1945.

Hourras pour a France, depuis ce matin elle est plus forte et plus fière ou “Viva Francia! Desde esta mañá Francia é máis rápida e orgullosa”, transmitiu por telegrama o presidente francés do entón ministro Charles de Gaulle. No último momento determinouse o momento do lanzamento da bomba, determinando que se trataba de “condicións meteorolóxicas ideais”: o vento limitaba a propagación das cinzas radioactivas e provocaba a caída das partículas máis voluminosas. A zona volvía ser un deserto, visto desde París, onde non había seres vivos, como os pobos a 70 quilómetros, os tuaregs, os traballadores alxerinos, os soldados franceses, os xornalistas ou a fauna e a flora.

17 bombas nucleares en Alxeria, 193 no Pacífico

“Antes de estalar, os franceses preguntáronnos por saír de casa porque temían caer as casas. Logo chamáronnos para colocarnos de xeonllos no solo, pondo o brazo diante dos ollos. Primeiro vimos a luz, proporcional ao sol. Un cuarto de hora despois, un ruído terrible e, finalmente, a onda expandiuse proporcionalmente a un terremoto que che leva ás profundidades... Vimos o fume negro, amarelo, marrón que subía. Non o entendiamos, pero sabiamos que era un día negro. Choramos” conta Mohamed Belhacen, traballador do centro de ensaio. Pouco despois, as súas dúas fillas enfermaron.

A Gerboise Bleue foi a primeira dunha longa lista de dezasete ensaios nucleares realizados polo Estado francés en Alxeria, minimizando os impactos nucleares. Oficialmente, o rango de contaminación foi sempre “moi inferior á barreira de seguridade recoñecida”. Con todo, foi máis difícil inducir a erro na primeira de maio de 1962. O ensaio Beryl converteuse nun grave accidente debido a que a explosión que necesitaba no subsolo despegou o monte Tan Afella, irradiando centos de cidadáns, tuaregs, traballadores e franceses militares e científicos.

Os ensaios prolongáronse até 1967 –o catro primeiros ao aire libre e os seguintes baixo terra–. O Acordo de Evian, de 18 de marzo de 1962, que implicaba a independencia de Alxeria, incluíu a autorización dos ensaios durante outros cinco anos... “Desde entón a poboación vive con esas pegadas do cesio-137, hai zonas aínda moi contaminadas, o que nos serve para representar a contaminación da época”, di Barbey, que pasaron 60 anos e que ten a area contaminada entre mans. Como a URSS, o Reino Unido e os Estados Unidos, no seu afán de “potencia atómica”, priorizou o desexo de continuar cos ensaios e dirixiu as explosións ao Pacífico, concretamente ás illas do seu dominio, Mururo e Fangataufa. En total, 193 bombas atómicas foron desgarradas entre 1966 e 1996 –800 veces o rango de radiación de Hiroshima–.

A verdade, grazas a ‘mururoa files’

“Francia ha minusvalorado o efecto devastador dos ensaios nucleares na Polinesia francesa” pode lerse en The Guardian no artigo publicado sobre o estudo Mururoa Files.

Mururoa Files é unha investigación levada durante dous anos por xornalistas do medio de comunicación Disclose, investigadores da universidade de Princeton e da estrutura de Intérprete, baseados en decenas de entrevistas e documentos conservados do Ministerio francés de Defensa. “A polinesia non é Prypiat, un pobo próximo a Chernobyl, pero as doses recibidas polos cidadáns nalgúns casos son moito máis altas que as de Fukushima”, pódese ler no documento. Esta investigación é un elemento importante no camiño de facer visible o “Estado secreto” e o “Estado falso” e recoñecer o envelenamento dos seres vivos das 118 illas do Pacífico. Segundo o informe, “100.000 cidadáns recibiron a radioactividade nunha proporción perigosa, case a totalidade dos habitantes do arquipélago”. Por exemplo, as radiacións reais obtidas polos habitantes da capital de Tahití foron dúas ou tres veces superiores ás recollidas no estudo publicado en 2006 pola Comisaría de Enerxía Atómica de Francia (CEA).

O documento recolle a extensión dos cancros de tiroides, gargantas e pulmóns, leucemias, linfomas e enfermidades osteomusculares en todas as illas, a través dun documento secreto remitido por París ao Goberno da Polinesia en febreiro de 2020 e que o Goberno francés fai unha relación directa entre cancros e ensaios nucleares. A pesar dun intercambio confidencial de e-mail de 2017, o propio exército francés recoñece que dos 6.000 militares que tomaron parte nas probas de 1966 a 1974, polo menos un cancro apareceu en 2000.

Os investigadores esperan facilitar o acceso ás indemnizacións grazas a Mururoa Files. Só no día de hoxe recoñeceuse a dor a 454 persoas, das que só 63 son cidadáns locais, e o 80% das solicitudes son rexeitadas sen xustificación algunha. Con todo, o Estado francés non conduciu perdón ás vítimas. En 2018, o independentista local Óscar Temaru demandou ao Estado francés ante o Tribunal Penal Internacional, acusado dun crime contra a humanidade. “En nome de todos os mortos como consecuencia do colonialismo nuclear” decidiu acudir á Xustiza co fin de conseguir a verdade e o recoñecemento.