O proxecto Basque HydroguCorridor (BH2C), impulsado pola multinacional enerxética Petronor – Repsol, cuxo presidente, Emiliano López Atxurra, en substitución de Josu Jon Imaz, ten como obxectivo crear no País Vasco un “ecosistema do hidróxeno” que permita avanzar na descarbonización dos sectores da enerxía, a industria, os servizos e a mobilidade. O gran proxecto non, o seguinte: 1.300 millóns de euros de investimento até 2026, 1.340 empregos directos e 6.700 empregos indirectos novos, 20.000 toneladas de hidróxeno producidas ao ano, 1,5 millóns de toneladas de CO2 emitidas á atmosfera ao ano…

O beneficio que o hidróxeno debe achegar ao mundo é tan evidente que neste País Vasco, que tamén organiza procesos participativos para decidir as cores das paredes dunha casa de cultura, os cidadáns metéronnos no tren do hidróxeno fascinante sen necesidade de debates amplos. Non é unha cuestión exclusiva da CAPV, si é certo que hai unha gran parte dos fondos Next Generation EU que a Unión Europea ha organizado para superar o desastre económico provocado polo COVID-19.

PARA VERDE As MULTINACIONAIS GRISES

Irune Lasa, na súa serie de artigos do pasado 21 de febreiro no xornal Berria, explicou as expectativas de moitos científicos, compañías de enerxía e autoridades que deciden estratexias públicas no País Vasco no hidróxeno. Dado que a Unión Europea impúxose o ano 2050 como prazo para alcanzar o obxectivo de “emisións cero de carbono”, de modo que o quecemento do clima mantéñase a 1,5 ºC, tal e como recolle o Tratado de París, a transición dos combustibles fósiles aos renovables debe reducirse en velocidade, xa que se pasarán 30 anos ao aire. Hoxe en día, nas actividades que move o petróleo, a principal opción é utilizar a electricidade para “descarbonizar” a economía, pero como non se poden levar a cabo todas as actividades económicas con electricidade, decidiuse que estas poden mobilizar hidróxeno.

Pero que hidróxeno? Hai hidróxeno ‘gris’ que as industrias contaminantes conseguen nos seus procesos a partir do gas natural ou o amoníaco, como o fan Petronor en Muskiz e Electroquímica en Hernani, pero emitindo dióxido de carbono á atmosfera. Tamén hai hidróxeno ‘rosa’, que se pode producir a partir da enerxía nuclear, que parece ser que Francia, chea de nucleares, quere reforzar para estas décadas de transición.

E, por último, hai hidróxeno ‘verde’, hidróxeno extraído da auga (H2O) desoxigeno (H2) con outras fontes renovables, sen emisións de carbono… en teoría. Co hidróxeno verde teriamos un combustible inesgotable que, aínda que se xerase con enerxías renovables moi afastadas, como muíños de vento, placas solares, centrais hidroeléctricas, etc., poderíase obter facilmente, superando moitos límites de redes e baterías eléctricas.

Que parte da economía total que hoxe se move con combustibles fósiles podería mobilizar o hidróxeno verde para 2050? En opinión dos máis optimistas, podería cubrir o 24% da demanda enerxética total. O 18% das estimacións das grandes compañías mundiais que conforman o Hydrogu-Council. Segundo a Axencia Internacional de Enerxías Renovables IRENA, o hidróxeno verde pode cubrir entre un 6% e un 7% da demanda en 2050.

Con todo, a Unión Europea ha considerado o avance do hidróxeno verde como un reto estratéxico. Para o ano 2024 pretende alcanzar unha capacidade de seis Gigavatios para producir un millón de toneladas de hidróxeno ao ano en electrolizadores, infraestruturas que constitúen o primeiro paso na xeración de hidróxeno eliminando a auga. Para 2030 preténdese alcanzar unha potencia de 40 GW en electrolizadores, mediante a produción de 10 millóns de toneladas de hidróxeno ao ano. Para iso, a Unión Europea ten previsto realizar investimentos entre 180.000 e 470.000 millóns de euros até 2050.

Chegados ao País Vasco, moitos dos proxectos sobre hidróxeno organizados atópanse dentro do País Vasco Next do Goberno Vasco e compiten por estar entre os seleccionados pola Unión Europea na primavera de 2021. A maior parte dos investimentos destínanse á investigación e prototipado para a investigación e demostración de novas tecnoloxías e procedementos. O seu posterior conversión en produtos e liñas de negocio verase máis tarde. Con todo, necesitan grandes investimentos para emprender, e para iso reivindican o investimento público.

Petronor, líder do Corredor Vasco do Hidróxeno na CAPV, rama da multinacional española Repsol, xa está a fabricar hidróxeno gris utilizando gas natural e fondos europeos para abordar o hidróxeno verde a partir da propia refinaría de Muskiz, mediante a construción de electrolizadores de 100 Megawatts e a produción de combustibles sintéticos “carbono neutros” con CO2 recuperados en Muskiz.

A multinacional Iberdrola e a enxeñaría de Zamudio, Iberlyzer, son outra compañía que busca diñeiro público para o hidróxeno para fabricar electrolizadores. Os electrolizadores son a clave da competitividade a prezo do hidróxeno verde e a Unión Europea ten un interese especial no seu desenvolvemento. Tecnalia, o principal centro privado de investigación da CAPV, tamén compite no mesmo campo.

Nortegas, rama da multinacional española en Boroa (Amorebieta, Bizkaia), produce hoxe enerxía eléctrica queimando gas natural e quere obter subvencións para a produción de 1.500 toneladas anuais de hidróxeno verde. Levan, ademais dun número de investidores internacionais, a enxeñaría Bizkaia Enerxía e Sener, que deseñou a central nuclear de Lemoiz e a incineradora Zabalgarbi. Para que o mozo lector saiba, en 2022 cumpriranse 20 anos desde que os veciños de Amorebieta votaron en referendo a favor da non construción desta central en Boroa… de xeito evidente, como logo se viu.

Xunto a este tres xigantes especializados na produción de enerxías fósiles, dous grandes consumidores de enerxía tamén queren ser líderes no hidróxeno. CAF, unha compañía ferroviaria xa multinacional creada no Goierri guipuscoano, está interesada no uso que o hidróxeno pode ter nos trens, sobre todo naqueles nos que a electrificación é demasiado cara, e nos autobuses, nos que compite a través da súa filial Solaris.

A patronal Adimde, que agrupa á industria marítima de Gipuzkoa e Bizkaia, tamén quere xogar na liga do hidróxeno. É máis, segundo os seus responsables, o estaleiro Balenciaga xa comezou a fabricar barcos movidos polo hidróxeno.

HIDRÓXENO AFRICANO

Enric Juliana, xornalista catalán que outorga especial credibilidade ás fontes do Partido Nacionalista Vasco, resume no diario A Vangarda a nova febre vasca polo hidróxeno da seguinte maneira: “A produción de hidróxeno verde é o principal imperativo estendido pola industria alemá para poder descarbonizar sen necesidade de enerxía atómica, unha das principais forzas francesas (… ). Basque HydrogCorridor, é a produción española de hidróxeno verde que Petronor -Repsol escribiu co apoio activo do Goberno Vasco”. Descarbonizar a economía cun combustible novo, eficiente, barato, limpo e inesgotable. Conseguirá todo isto o hidróxeno verde?

Outro dos expertos que máis dunha vez trouxemos ás páxinas de Argia é o físico Antonio Turiel, que traballa na universidade e no Centro Español de Investigacións Científicas (CSIC). No blog The Oil Crash explicou por extenso as incapacidades do hidróxeno para alcanzar devanditos obxectivos, así como para sacar á luz unha xogada que está detrás desta aposta.

En primeiro lugar, o hidróxeno non é a fonte de enerxía, por exemplo, para obter ese H2, hai que gastar enerxía real, polo que non ten sentido que outras enerxías que xa están a diminuír disípanse na produción de hidróxeno, polo menos de forma masiva. Por outra banda, existen outros “problemillas” do hidróxeno: para poder mantelo a alta presión necesita recipientes grosos e cargados, oxidan excesivamente os tubos para poder utilizar a tubaxe de gas natural, teñen unha eficiencia moi baixa nos coches, requiren metais escasos como o platino nas pilas para poder utilizalos nos medios de transporte, etc.

Si todo isto é así, a que vén esta febre do hidróxeno? E por que se fala tanto do tren de hidróxeno? A clave –di Turiel– está na central hidroeléctrica que se está construíndo no río Kongon Inga coa intervención de Alemaña. Este encoro será colosal e producirá 44 Gigawatios, o maior encoro do mundo, o dobre que o do Tres Foces de China. A industria alemá e o goberno recoñeceron o obxectivo de traer a Europa o hidróxeno verde producido por hidrólisis.

Como? Traerase en tren moito máis rápido que en barco –o hidróxeno producido hoxe no Congo podería chegar a Alemaña en dous ou tres días, e en África, ao non existir unha rede ferroviaria electrificada, cobra sentido moverse por hidróxeno–. “Por tanto –di Turiel– xa sabedes, esta cuestión tan moderna do tren de hidróxeno cobre na base unha historia moito máis antiga e escura: o colonialismo, neste caso o enerxético. Viaxamos a África para retirar os seus últimos recursos, as enerxías renovables. Pero estes que deseñan plans non son conscientes de que a capacidade de todo África nas renovables non será suficiente para satisfacer o malgaste enerxético europeo actual”.

España, e entre eles o País Vasco, teñen un papel especial para xogar e é a subministración de Europa até a chegada do hidróxeno africano. España xa xera máis electricidade da que pode consumir e o consumo está a reducirse desde 2008. Con todo, cada vez esíxense máis permisos para a implantación de centrais eólicas e fotovoltaicas en España. Esta contradición pode explicarse pola fame de enerxía que ten Europa. Apostar polo hidróxeno verde como explican os problemas que ten Francia cos seus centrais nucleares.

As compañías enerxéticas españolas, que rematan Turiel, prevén grandes beneficios á formulación do novo Pacto Verde Europeo “por iso protexen a cegas o hidróxeno verde con todos os seus aparatos. (…) O hidróxeno verde para o resto de empresas e cidadáns españois é unha aposta que conduce ao fracaso, polo menos nesa escala e organizada con ese fin”.

PARA SEGUIR CONSUMINDO IGUAL

Ugo Bardi, químico e experto en crise enerxética, autor dun Larrun de ARGIA, xa en 1980 traballaba na investigación do hidróxeno nun laboratorio de Berkeley no grupo de traballo para o desenvolvemento dunha chea de combustibles que é o centro da nova tecnoloxía, vinte anos antes de que Jeremy Rifkin publicase o seu libro The Hyidrogas Economy. Bardi viu o hidróxeno bailando na música das diferentes crises petrolíferas desde 1980, co primeiro shock petrolífero en 1980, despois da primeira guerra no Golfo Árabe, cando en 2001 produciuse o ataque das Torres Xemelgas de Nova York..., e cada vez acendíase a fascinación do hidróxeno e desaparecía da prensa cando o ouro negro volve ser barato. Con todo, despois de moitos anos traballando na tecnoloxía do hidróxeno, Bardi tamén se resignou e explica que os principais problemas técnicos que non foran resoltos fai 40 anos seguen suspendidos para o hidróxeno. Recentemente escribiu no seu blog “A fraude do hidróxeno: o recoñecemento dun ex hidrogenista”.

Di o seguinte: “A ‘economía do hidróxeno’ é como un zombi, e antes de que se acaben unha e outra vez, volve de novo. O hidróxeno cega á xente, porque llo venden, que é o que nos dará a forma de seguir facendo todo o que fixemos até agora sen necesidade de sacrificar nada e de cambiar nada. Desgraciadamente, a realidade non é unha película de Hollywood e a moeda ten o seu reverso. O hidróxeno é unha fantasía que nos impide pór en marcha verdadeiras innovacións para eliminar combustibles fósiles do conxunto das enerxías”.