Á última hora daquela tarde de verán de 2019, cando Yaku Pérez colleume no seu despacho, sabía que estaba a roubar o prezado tempo. Desde o oito da mañá até a noite pasou o día escoitando a todo tipo de grupos de cidadáns, reservados para iso dous días completos da semana, prefets á altura do noso presidente. Notei un gran esgotamento entre os seus ollos, pero tamén unha paciencia profundamente espertada. Consciente diso, tiña preparadas dúas preguntas que se refiren fundamentalmente á resistencia indíxena americana e, máis concretamente, ás dúas veigas revolucionarias levadas a cabo no século XX.

O primeiro foi o alzamento máis armado (Cuba, Nicaragua e as guerrillas revolucionarias de todos os países). O segundo, o goberno máis progresista incorporouse a gobernos de moitos países (Lula en Brasil, Evo en Bolivia, Correa en Ecuador…). En América do Sur nótase o amargo fracaso de todos eles. A súa resposta demostrou que o tema estaba ben reflexionado:
“Nese amplo contexto ao que vostede fixo referencia, poderiamos dicir que tanto a dereita de sempre como a esquerda tradicional non deron unha resposta axeitada ás necesidades da sociedade. Quizais porque ambos son coloniais, porque teñen lei de captura e dominación, patriarcado, mercantilismo, capitalismo. A dereita sempre foi máis pecha, reaccionaria, herdeira dos colonos nestas zonas, oligárquica; e a esquerda levantouse en nome dos dereitos oprimidos da xente, pero cada vez que tocou o poder vulnerou eses dereitos da mesma maneira. Entre estes dereitos denegados e vulnerados, os máis fundamentais son os da natureza. Vivimos nun mundo patas para arriba: Pactáronse os “Dereitos Humanos”, pero non os da Nai Natureza. Vivimos unha concepción antropocéntrica, esquecendo a realidade cosmocéntrica”.

“Dereitas, liberais, neoliberais, ditaduras diversas, réximes de esquerdas e gobernos, progresistas e reaccionarios… son oídos xordos ante o berro desesperado da sociedade”, continúa Pérez. “E si, eu tamén vexo esa terceira baga que está a xurdir da visión do mundo dos pobos de orixe. Inevitablemente sensible á ecoloxía, xa que os primeiros ecoloxistas foron os pobos de orixe; en lugar de entender a Nai Terra como un obxecto, considerábano como un Primeiro Creador, vestido de dereito. A diferenza das civilizacións de orixe jude-cristián, de aí o respecto á Terra Materna que honramos con agarimo”.

“Eles, tanto baseados na Biblia como no Corán, falan de dominar a terra desde a primeira palabra, cun obxecto inerte que hai que extraer e explotar. En nome do ‘progreso’, a vella e a nova esquerda non se desvían nesa liña, aquí hai concepcións fundamentais que chocan”.

Podemos matizar estas afirmacións, pero sen esquecer que somos os nosos herdeiros daqueles colonizadores e Yaku Pérez, duns poboados que foron empuxados a desaparecer unha e outra vez: e non só dos españois, que tiveron que soportar a masacre do imperio inca antes de chegar a eles.

As esquerdas europeas, e tamén as máis destacadas de todo o mundo, na súa influencia e na súa sombra colonial, somos conservadoras. Os nosos modelos están asociados a “fracasos gloriosos de dous séculos”. Somos fillos do mito da progresión e prisioneiros do modelo patrimonial. “Que queres, sacrificios e derrubar a batalla das décadas que pediu sangue ao río?”, rendeume unha icona histórica da esquerda abertzale que vive en Cuba non fai moito. Eu díxenlle que tiñamos pendente a análise e a crítica de derívaa da década de 1980 e que, en consecuencia, o atraso e a falta de referencialidad das décadas era total respecto das xeracións vindeiras. Prefires basearnos nos recordos perdidos que se remontan á mocidade impregnada de melancolía. “A nosa foi xenerosa e conseguimos cousas que non podiamos soñar naqueles tempos”.

Lentes do pasado
O que mostra a crise do último ano é outra cousa, pero a esquerda conservadora prefire reivindicar que non nos está ocorrendo nada especial. A unha xeración que está a desaparecer fisicamente quedáronlle adheridas unhas lentes que puxeron hai décadas para mirar a realidade, e prefire utilizar o seu pouco poder ou gran sombra para tapar as súas vergoñas ou os seus preguizosos.

Eu advertinlle a Yaku que estabamos a falar dunha colisión entre modelos moi profundos, e que os tipos de resistencia que percibía entre os indíxenas de Ecuador mostrábanme algo que quedaba fóra dos meus esquemas. “Onde está a orixe da vosa forza, onde estaba a esperanza?”, exclameille por fin.

“A experiencia dime que non hai nada imposible. Hai vinte anos, un grupo de tolos sueñaba con organizar unha consulta popular en Kimsakotxa para enfrontarse a unha gran multinacional chinesa. E acaba de ocorrer. Cando se manifesta o que se denomina comunitarismo ou biocentrismo, os vellos límites ideolóxicos supéranse. Isto está a superar os ámbitos ideolóxicos do capitalismo, do socialismo ou do comunismo. Non lles nego, con todo, aos esforzos liberadores anteriores, pero debo recoñecer que quedaron curtos á hora de mirar aos pobos de orixe, na cuestión de xénero, á hora de entender os dereitos da natureza”.

“Por iso xorden estas novas propostas, que non se reducen a esquemas pechos, senón que se alimentan dunha concepción ampla, aberta, intercultural e plurinacional. Non somos sectarios, non somos ‘indigenistas’, no sentido restritivo que tivo esa palabra. E aí mesmo acéndense as esperanzas, os soños, as utopías... polo empuxe dos mozos. Sen eles non imos a ningún sitio. Os mozos son conscientes de que a emerxencia climática é unha emerxencia da civilización. E con irreverencia propia, con valentía rompen esquemas e modelos obsoletos e están na rúa en defensa de Yasuni, en defensa de Tipnis, en defensa da Amazonía e, unha vez máis, imaxinando que outro mundo é posible. Trátase dunha nova concepción: que cre que se producirán efectos globais a través da promoción de pequenas accións; que cando estamos aquí ou na India na defensa da auga afecto ao Himalaya; que o que lle pasa ao río Danubio ten consecuencias en Madagascar. O coñecemento científico e os mitos e ritos antigos, cando coinciden coa súa potente iconografía, é posible asocialos cos mozos e a súa esperanza”.

Calei entón, porque se me ocorreu que os ecos destas palabras viñan moi por diante do que chamamos “historia”, e que a autoridade desa resonancia merecía un respecto sacro.

As esquerdas conservadoras europeas desprazáronse nas últimas eleccións ecuatorianas a favor do corrupto totalitario Rafael Correa, que é a “única alternativa factible” a favor da progresión. Non poden entender o que representa Yaku Pérez por outra cousa, si non o entenden, os condenados ven obrigados a perderse no mareo do delirio negro, porque a vida non perdoa, que non se alimenta das glorias dos vellos.